فاطمه ی زهرا سلام الله علیها سیّدة نساءالعالمین

فاطمه ی زهرا سلام الله علیها سیّدة نساءالعالمین

در ادامه ی بحث روایات تفسیری که در شأن وجود سراسر نور حضرت فاطمه ی زهرا سلام الله علیها نقل شده (از طرق اهل سنّت) در این قسمت هم به آیه ی مباهله و آیه ی اطعام خواهیم پرداخت.

حضرت فاطمه ، رکن شاخص در اسلام

     جریان مباهله از حوادث مشهور تاریخ اسلام است که به موجب آن پیامبر اسلام صلوات الله علیه وآله با اهل بیت خود جهت «مباهله»[1] در مقابل مسیحیان نجران قرار گرفت. قرآن در این خصوص خطاب به پیامبر می‌فرماید: «فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ» (آل عمران، 61). (پس هر کس درباره عیسی- بعد از علم و دانشی (که درباره عیسی) به تو رسید- با تو به محاجّه برخیزد به آنان بگو! بیایید ما فرزندان خود را بخوانیم شما نیز فرزندان خود را، ما زنان خود را صدا زنیم شما نیز زنان خود را، ما نفس‌های خود را بخوانیم شما نیز نفس‌های خود را، آن‌گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم).

     رسول خدا صلوات الله علیه وآله جهت انجام فرمان خداوند به مسیحیان پیشنهاد مباهله داد که مورد پذیرش آنان قرار گرفت و فردای آن روز جهت این کار تعیین گردید. در روز مقرر پیامبر خدا همراه با حسن، حسین، علی و فاطمه ی زهرا علیهم السّلام جهت مباهله حاضر شدند و رسول خدا صلوات الله علیه وآله به اهل بیت خود فرمود: هرگاه من دعا کردم شما آمین بگویید. امّا اسقف نجران با مشاهده هیات ساده و ملکوتی پیامبر و چهره‌های معصومی که همراه آن بزرگوار بودند، به همراهان خود گفت: «من چهره‌هایی را می‌بینم که اگر از خداوند بخواهند که کوه را از جا برکند، خدا این کار را خواهد کرد. ای نصاری با این مرد مباهله نکنید و گرنه هلاک می‌شوید و تا روز قیامت یک نفر نصرانی در روی زمین باقی نخواهند ماند…» (فخر رازی، 1413ق: ج8، ص89). در اینجا بود که مسیحیان از مباهله صرف نظر کرده و با رسول خدا مصالحه کردند.

     به طوری که گذشت جریان مباهله از حوادث مشهور و بلکه قطعی تاریخ اسلام است که محدّثان و مفسّران غالباً به ذکر آن- همانگونه که گذشت- پرداخته‌اند. حاکم نیشابوری در خـصوص این ماجرا ادّعای تواتر کرده (حاکم نیشابوری، 1977م: ص50) و زمخشری این ماجرا را مهم‌ترین دلیل بر فضل و برتری اصحاب کساء یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السّلام می‌داند (زمخشری، 1407ق: ج1، ص193؛ بیضاوی، 1408ق: ج1، ص163؛ خازن، 1415ق: ج1، ص254؛ مراغی، بی‌تا: ج1، ص175؛ شوکانی، بی‌تا: ج1، ص347 از قول اکثر محدثان اهل سنت؛ نسفی، 1416ق: ج1، ص243).

     آن چه در جریان مباهله در ارتباط با حضرت زهرا علیها السّلام قابل توجّه است آن که طبق این آیه، فاطمه ی زهرا مصداق «نساءنا» است و با آن که در زمان مباهله رسول اکرم صلوات الله علیه وآله قطعاً همسران متعدّدی داشته‌اند، هیچکدام را به عنوان «نساءنا» با خود همراه نکرده‌اند؛ لذا در آیه ی مباهله دو شأن برای حضرت فاطمه سلام الله علیها به اثبات می‌رسد؛ نخست آن که حضرت زهرا شاهد و گواه حقّانیت پیامبر اسلام و اثبات رسالت آن حضرت است و این خود نمونه‌ای از همراهی حضرت فاطمه با مقام رسالت است. دیگر آن که در صورت انجام مباهله، حضرت زهرا به همراه پدر، همسر و فرزندان خود، قطعاً مستجاب الدعوه بوده‌اند که این خود جایگاه بلند آن حضرت را در نزد خدای تبارک و تعالی نشان می‌دهد. به این ترتیب حقیقت‌پوشی برخی از مورّخان و مفسّران اهل سنّت از جمله ابن هشام در «السیرة النبویه» (ابن هشام، بی‌تا: ج2، صص233- 222) و ثعالبی در «الجواهر الحسان» (ثعالبی، 1417ق: ج1، صص257-256) که ضمن نقل ماجرای مباهله اشاره‌ای به همراهان پیامبر نکرده‌اند، ضرری به اصل حقیقت وارد نمی‌سازد. نیز تشکیک برخی از مفسّران امروزی مانند رشید رضا و محمّد عبده که جریان مباهله را- به نحوی که مورد ادّعای شیعه است- مجعول داشته و مصادر روایات مباهله را شیعیان معرّفی کرده‌اند، اعتباری ندارد (رشید رضا، بی‌تا: ج3، ص322)؛ زیرا به طوری که گذشت کمتر واقعه‌ای مانند جریان مباهله است که از قرن سوم تا عصر حاضر کتب حدیث، تفسیر و تاریخ اهل سنّت را به شکل گسترده درنوردیده باشد.

نیکوکاری بزرگ

     حضرت زهرا سلام الله علیها طبق آیات قرآنی از مصادیق «ابرار» است. ابرار در عرف قرآن به کسانی اطلاق می‌شود که در صحنه ی عقیده و عمل، به کمال رسیده و از گروه «صادقین» گردند که همراهی با آنان به همه ی مؤمنان توصیه شده است (نک. بقره، 177؛ توبه، 119). امّا نیکوکاری حضرت فاطمه و علی علیهما السّلام به شرح زیر در قرآن گزارش شده است «إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا ، عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا ، يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا ، وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا ، إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلَا شُكُورًا » (انسان، 9-5) (بـه یـقیـن ابـرار از جـامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است. از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند. آنها به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است، می‌ترسند و غذای خود را با آنکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین، یتیم و اسیر می‌دهند (و می‌گویند) ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم).

     بسیاری از مفسّران ذیل آیات ذکر شده از قول ابن عبّاس نقل کرده‌اند که: این آیات در پی بیماری حسنین و در پی آن نذر حضرت علی و فاطمه سلام الله علیهما برای شفای آنان به مدت سه روز روزه[2] و تصمیم به ایفای نذرشان – پس از شفای حسن و حسین – نازل گردید. طبق این روایات علی علیه السّلام، فاطمه ی زهرا علیها السّلام و کنیز آنان فضّه، در مقام انجام نذر خود سه روز متوالی را روزه گرفتند و هر روز به هنگام افطار با درخواست مستمندی – از فقیر، یتیم و اسیر – مواجه شده و افطاری خود را ایثار کردند و در پی این واقعه آیات 5 الی 22 سوره ی انسان نازل گردید. (خازن، 1415ق: ج4، ص378؛ نیشابوری، 1416ق: ج6، ص412؛ فراء بغوی، 1415ق: ج4، ص428؛ نسفی، 1416ق: ج4، ص466؛ فخررازی، 1413ق: ج30، ص244؛ زمخشری، 1407ق: ج4، ص670؛ شوکانی، بی‌تا: ج5، ص349؛ حاکم حسکانی، 1393ق: ج2، صص310-229 در روایات گوناگون).

     خدای متعال جهت تمجید از ایثار اهل بیت(علیهم السّلام) آیات 5 تا 22 از سوره ی انسان را نازل فرمود و با گزارش خود از این ماجرا آن را در تاریخ انسانیت جاودانه ساخت. طبق این آیات ایثار اهل بیت مورد پذیرش خدا قرار گرفت و مصونیت آنان از آتش جهنّم و بهره‌مندی از نعمات بیکران الهی برایشان ضمانت گردید. ضمن آنکه به احترام بانوی دو عالم در مقام ذکر نعمت‌های بهشتی- که نصیب این نیکوکاران می‌شود- سخنی از حورالعین به میان نیامد و این خود از لطائف نظریه نزول آیات مورد بحث درباره نیکوکاران اهل بیت است. (آلوسی، 1405ق: ج3، ص158)

پی نوشت:

1- مباهله در اصطلاح دینی به معنای نفرین کردن دو نفر به یکدیگر است. به این ترتیب که افرادی که درباره یک مسأله مهم مذهبی با هم گفت‌وگو دارند در یک جا جمع شوند و به درگاه خداوند تضرّع کنند و از او بخواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند (مکارم شیرازی، 1374: ج2، ص438).

2- این نذر با راهنمایی رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) صورت پذیرفت (آلوسی، 1405ق: ذیل سوره انسان).

برگرفته از پرتال جامع علوم انسانی

پایگاه اطّلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام