آیت الله سبحانی: چگونه به لطف خداوند امید داشته باشیم؟

نخستین عامل آفریننده امید در قلوب افراد با ایمان، پس از تلاش‌های شایسته، همان اعتقاد به رحمت گسترده خدا است، خدایی که رحمت او بر خشم او مقدم می‌باشد.(1)

قرآن در مواردی بر این معنی، تصریح کرده و می‌فرماید:

(قُلْ یا عِبادیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّاللّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ).(2)

«بگو به آن بندگانم که در ارتکاب گناه زیاده روی کرده‌اند از رحمت خدا مأیوس نباشند، خداوند همه گناهان را می‌بخشد او بخشاینده و مهربان است».

و در آیه دیگر می‌فرماید:

(…وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَة لِلنّاسِ عَلی ظُلْمِهِمْ…).(3)

«پروردگار تو به مردم در حالی که ستمکار و گناهکارند، دارای بخشایندگی است».

این گونه آیات بخصوص آیه دوم، مربوط به آن نوع بخشایندگی است که گاهی بدون توبه شامل حال بندگان می‌گردد، و اگر مقصود آن نوع از بخشایندگی بود که از طریق توبه عاید انسان می‌گردد، لفظ (علی ظلمهم)(درحالی که گنهکارند) لزومی نداشت. گذشته از این، لحن آیه نخست، به گونه‌ای است که نمی‌توان آن را بر خصوص حالت توبه حمل کرد، زیرا لحن آیه از یک رحمت وسیع و مغفرت گسترده حکایت می‌کند و می‌خواهد در دل بندگان بدور افتاده، نور امید و بارقه رجا را روشن سازد.

2. استغفار فرشتگان

از عوامل امید آفرین، طلب آمرزش فرشتگان است، زیرا حاملان عرش و آنها که پیرامون آن هستند در حق افراد باایمان طلب آمرزش می‌کنند آنجا که می‌فرماید:

(الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرشَ وَمنْ حَولَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وََسِعَتْ کُلَّ شَیء رَحْمَةً وَعِلماً…).(4)

«فرشتگان حامل عرش و آنها که دور آن هستند، با ستایش خدا، او را تسبیح می‌گویند هم خود به خدا ایمان دارند و هم درباره افراد با ایمان طلب آمرزش می‌کنند و می‌گویند پروردگارا! رحمت و علم بی نهایت تو، همه جا را فرا گرفته است».

3. شفاعت اولیای الهی

سومین عامل رجا و امید، شفاعت اولیا خداوند است که قرآن از آن درباره رسول گرامی به عنوان «مقام محمود» نام می‌برد و می‌فرماید:

(وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً).(5)

«بخشی از شب را با انجام نمازهای نافله، بیدار و متهجد باش، شاید خدایت تو را به مقام بس پسندیده برگزیند».

در آیه دیگر یادآور می‌شود که شفاعت خدا پیامبر(ص) را تا آن حد می‌پذیرد که او را راضی سازد آنجا که می‌فرماید:

(وَلَسَوفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی).(6)

«خدای تو آن اندازه به تو می‌دهد (و در سایه شفاعت تو گنهکاران امت را می‌بخشد) که تو راضی شوی».

آیا آیه نخست که درباره لطف گسترده خدا سخن می‌گوید بیشتر امیدآفرین است، یا آیه اخیر که مربوط به شفاعت پیامبر است، احادیث خاندان رسالت حاکی است که آیه مربوط به شفاعت بیش از آیه نخست، رجا آفرین می‌باشد. هر چند که دیگران خلاف آن را برگزیده‌اند. ولی از امیرمؤمنان حدیثی نیز نقل شده است که قول نخست را تأیید می‌کند.(7)

در پایان یادآور می‌شویم که با بودن یک چنین وسایل رحمت وعوامل امیدآفرین نباید خود را فریب داد و به امید این عوامل از انجام وظایف خودداری کرد. همان طور که امیرمؤمنان (علیه السلام) می‌فرماید: عارف به مقامات خدایی کسی است که مردم را از رحمت خدا مأیوس نسازد و آنان را از بازتاب گناهان مطمئن ننماید(8).