اخلاق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

انسان برای اینکه بتواند در مسیر درست حرکت کند، از جهت علمی و عملی نیاز به الگو و میزان دارد. در انتخاب این الگو، چه بهتر که انسان‌های کاملی را بر گزینیم که در رفتار و اندیشه‌ها سرآمد دیگر انسان‌ها هستند. کامل‌ترین انسان در بین انسان‌ها، انبیاء و امامان علیهم السلام هستند و در بین امامان و انبیاء علیه السلام هم پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم کامل‌ترین انسانهاست و لذا قرآن کریم نه تنها به ما مسلمان‌ها بلکه به هر کسی که ایمان داشته باشد یک نکته را گوشزد می‌کند و آن این است که «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا» (احزاب/۲۱) یعنی برای انسان‌هایی که اهل ایمان هستند و ایمان به خدا و آخرت دارند و یاد خدا را در دل زنده نگه می‌دارند اسوه‌ای دارند که این اسوه پیامبر خداست. به این جهت اگر بخواهیم انسانی را به عنوان اسوه معرفی کنیم باید تلاش کنیم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را معرفی کنیم و از ایشان شناخت کامل داشته باشیم. یکی از راه‌های شناخت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و اسوه انسانی آشنایی با سیره او  است به تعبیری که در کتاب‌های مختلف آمده و همین تعبیر سبک زندگی که امروز مطرح می‌کنند.

پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در زندگی فردی و اجتماعی اصولی داشته که در چارچوب آن اصول برنامه‌های خود را کاملاً تنظیم می‌کرد و آنها را به انجام می‌رساند که به اینها سبک زندگی می‌گوئیم، یعنی در کل اصول و منطقی بر مجموعه زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حاکم بود. برخی از محققان سیره یا سبک رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را لیست کردند، یکی از اصولی که بر زندگی فردی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حاکم بود تلاش برای حفظ مرزهای الهی و حدود خدا بود. ایشان هیچ جا از مرز الهی خارج نمی‌شد. وقتی صحبت از اجرای مقررات الهی است یک ذره از اجرای مقررات الهی عقب‌نشینی نمی‌کردند. آنجایی که باید حد الهی را اجرا کنند وقتی وساطت می‌کنند که این شخص جزو اشراف است، شما حد را اجرا نکنید؛ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: همین مسائل است که در جامعه تبعیض و ستم و … را رواج می‌دهد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اهل زهد و ساده زیست و اهل تدبر و تفکر بود، از حریت و آزادگی برخوردار بود و عزت نفس داشت. همیشه مستقل بود و صبر و استقامت از شیوه‌های مهم آن حضرت در زندگی فردی و در مسائل اجتماعی که حتی خودش فرموده آیه «فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلاَ تَطْغَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ» سوره هود مرا پیر کرده است، چون در این آیه به من دستور داده شد که استقامت کنم و پایداری و شکیبایی داشته باشم آن طوری که مأموریت پیدا کردم که نه تنها من، پیروان من هم باید این صبر را اجمالا داشته باشند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: من با همه از در رفق و مدارا وارد می‌شوم، خدا به من امر کرده که با مردم مدارا کنم همان گونه که مرا به اقامه نماز امر کرده است. کار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم این بود که دیگران را تکریم می کرد، زیر بار ظلم نمی‌رفت و عدالت را در همه ابعاد پیاده می‌کرد. برای شخصیت دادن به دیگران با آنها مشورت می‌کرد. به امور مستضعفان اهتمام داشت. با مستکبران مقابله می‌کرد. مساوات و برابری را در جامعه حاکم می‌کرد. برادری و یک رنگی را هم در جامعه اعمال می‌کرد. اهل تعاون و همکاری و مساوات بود. در ابعاد خانوادگی هم همین طور و ابعاد مدیریتی هم همین گونه بود.

در جریان مکه وقتی عده‌ای گفتند امروز روز انتقام است، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: نه! امروز روز رحمت و مهربانی است، چون پیامبر رحمت برای جهان‌هاست. پیامبر در برخورد با مردم شرح صدر داشت. برای سپردن مقام‌ها و مسئولیت‌ها شایستگی را در نظر می‌گرفت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم سعی می‌کرد انضباط و جدیت را در امور اداری جامعه رعایت کند تا تصمیم‌گیری‌هایش دقیق و درست باشد. به عهد و پیمان پایبند باشد بین خود و مردم حجاب، فاصله و مانعی ایجاد نمی‌کرد تا مردم به راحتی بتوانند با آن حضرت رابطه برقرار کنند. پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم جز خیرخواهی و نصیحت شیوه دیگری در رفتار خود نداشت، لذا اگر کسی هم انتقادی می‌کرد یا حرفی می‌زد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خیلی راحت گوش می‌داد و لذا در قرآن داریم چون پیامبر سخن مردم را می‌شنیدند می‌گفتند «أَذِنَ لَكُمْ» پیامبر گوش است، ولی خداوند می‌فرماید درست است که پیامبر گوش است اما «أُذُنُ خَيْرٍ لَّكُمْ» پیامبر حرفها را گوش می‌دهد، اما جایی که بخواهد برخورد و تصمیم‌گیری کند و بخواهد کاری انجام دهد جز براساس خیر کاری انجام نمی‌دهد. کار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از لحاظ مدیریتی اقامه حق و عدل بود، چنانچه قرآن هم همه انسان‌ها و مؤمنان را به این امر دعوت می‌کند و حتی در مقام بیان اهداف انبیاء علیه السلام داریم «لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» انبیاء علیه السلام ازجمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مبعوث شدند تا قسط و عدالت را در جامعه پیاده کنند.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم براساس استدلال و برهان و تعقل با مردم برخورد می‌کرد و این هم یک عامل بسیار بزرگی برای جذب مردم به سمت اسلام بود، تنها چیزی که در پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نمی‌بینیم خشونت و برخورد با شمشیر است، اگر هم از جهاد صحبت می‌شود نوعا جهادها جنبه دفاعی دارد یا افرادی به حکم قرآن از مسلمان‌ها استمداد می‌کردند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و مسلمانان موظف بودند برای نجات آنها اقدام کنند یا دیگران به آنها حمله می‌کردند و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با آنها برخورد می‌کرد. معروف است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با وجود اینکه در جنگ‌ها شرکت می‌کرد، ولی هیچ‌گاه خود اقدام به ایجاد ضرب و جرح و یا قتل نسبت به کسی نکرد. بنابراین ما هم به عنوان یک مسلمان باید این سیره را در این زمان برای جذب مردم به سوی اسلام در پیش بگیریم و در مرتبه اول اهل رحمت و محبت به مردم و در مرحله دوم باید عقلانی بیندیشیم و عمل کنیم.