بررسی اسناد تاریخی شهادت امام حسن مجتبی

بررسی اسناد تاریخی شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام به نقل از ماهنامه هیات (رزمندگان اسلام) در جواب این سوال که تاریخ دقیق شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام چه روزی است؟ هفتم یا بیست وهشتم صفر؟! مطالب ذیل را منتشر می نماید:

در برخی از تقویم‌ها روز هفتم ماه صفر میلاد امام موسی کاظم علیه‌السلام اعلام شده است در صورتی که این تاریخ طبق قول صحیح مصادف با شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می باشد. از دیرباز در حوزه هزار ساله نجف اشرف هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبی علیه‌السلام می‌‌دانند و شیعیان عراق و سایر کشورها نیز در این روز برای سبط اکبر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله اقامه عزا می‌‌کنند، اما در ایران شهادت امام حسن علیه السلام در روز بیست و هشتم صفر همزمان با رحلت پیامبر اکرم صلوات الله علیه است. در وقوع شهادت امام مجتبی علیه السلام در ماه صفر، بین علمای شیعه اختلافی وجود ندارد، لکن در روز شهادت امام علیه السلام سه قول در میان این علما وجود دارد.
قول اول: آخر ماه صفر
روز آخر ماه صفر که قائل آن ‌شیخ کلینی می‌‌باشد و لازم به ذکر است که این قول را تنها ایشان ذکر کرده و قول منفردی است که با تمام وجاهت و بزرگی وی هیچ یک از علمای شیعه تا این زمان از او تبعیت ننموده‌اند. لذا از بررسی این قول صرف نظر می‌‌کنیم.
قول دوم: بیست‌وهشتم صفر
اولین قائل آن شیخ مفید«قدس سره» در کتاب مسارّ الشیعه می‌‌باشد. واین در حالی است که خود شیخ مفید در کتاب دیگرش بنام (الارشاد)از ذکراین روز به عنوان روز شهادت خودداری نموده است و تنهابه ذکر ماه صفر اکتفا کرده است
دومین قائل به این قول شیخ طوسی«قدس سره» در کتاب تهذیب الاحکام است. و با توجه به اینکه شیخ کلینی و شیخ مفید«قدس سرهما» در شمار مشیخه او قرار داشته‌اند، تنها از کلام شیخ مفید«قدس سره»در کتاب (الارشاد) تبعیّت کرده است و روز خاصی را معین نکرده است. که از عدم التزام و تعیین نکردن او به روز خاص در ماه صفر، می‌‌توان استفاده نمود که کلام شیوخ خود (کلینی و شیخ مفید) در بیست و هشتم و آخر ماه صفر را نپذیرفته است.
البته لازم به ذکر است که قول بیست و هشتم صفر از سوی برخی مثل شیخ طبرسی و ابن شهرآشوب مازندرانی«قدس سرهما» مورد تأیید قرار گرفته است، لکن پس از قرن ششم تا این زمان قائلی ندارد.
قول سوم: هفتم صفر
این قول مشهور می‌‌باشد و از دو جهت حائز اهمیت است:
جهت اول: سیره علماء
سیره علمی علماء و متشرعه و سنت عملی آنها اینگونه بوده است که حضرات در روز هفتم ماه صفر، در کلیه بلاد شیعه اقامه‌ی عزا می‌نمودند. خصوصا این سنت در نجف اشرف و حوزه علمیه قم پس از ورود آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری به قم و تاسیس حوزه، دستور به تعطیلی بازار، حوزه علمیه و اقامه عزا نمودند؛ و پس از ایشان تحفّظ این سنت سیره‌ی بزرگانی همچون آیات عظام بروجردی و گلپایگانی که هر کدام در زمان خود مسئولیت حوزه را به عهده داشته‌اند، بوده است.
جهت دوم: از نظر قائلین به آن
این قول از جهت قائلین به آن، در کمّیت و کیفیت نسبت به قائلین دو قول مذکور برتری دارد. از جهت کیفیت؛ در لسان روایات به روز دقیق شهادت امام علیه‌السلام اشاره شده است و این خود نشان از ترجیح این قول نسبت به اقوال دیگر است بگونه‌ای که در روایات به روز پنجشنبه اشاره شده است. اما از جهت کمیت تعداد قائلین این قول، از قائلین دو قول مذکور بیشتر است. که در ادامه به اسناد آن اشاره می‌کنیم.

لازم به ذکر است که بنابر اسناد موجود، این قول از زمان امام کاظم علیه السلام رواج داشته و از سوی قاسم بن ابراهیم الرسّی (۱۶۹-۲۴۶ ه‌ق) عنوان شده است. او که از محدثین بزرگ شیعه به حساب می‌‌آید نزد رجالییون از اعتبار و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. نجاشی رجالی بزرگ در مورد قاسم بن ابراهیم اینگونه می‌‌نویسد: «قاسم پسر ابراهیم طباطبا پسر اسماعیل پسر ابراهیم پسر حسن مثنّی پسر امام مجتبی علیه السلام است. او صاحب کتاب تثبیت الامامه می‌‌باشد که از امام صادق علیه السلام با واسطه و از امام کاظم علیه السلام بدون واسطه روایت می‌‌کند».
ابوالحسن العمری در کتاب المجدی فی انساب الطالبییّن می‌‌نویسد: «کنیه او ابامحمّد فردی عفیف و زاهد بوده است و از سلاطین جور وقت دوری جسته و هدایا و مراحم آنان را اگر چه از طلا و نقره بوده، نپذیرفته است و مردم را به وصایت امام رضا علیه السلام دعوت می‌‌کرده و از سال ۲۲۰ه‌ق تا ۲۴۶ ه‌ق که از دنیا رحلت نمود، درجبل الرسّ (کوهی در نزدیک حله) مخفی بوده است. همچنین آقا بزرگ تهرانی از او تمجید بسیار نموده است و فرموده است: او سیدی شریف و از سادات بنی الحسن علیه السلام است.
از این روایت قاسم بن ابراهیم، بزرگانی از فقهاء همچون شهید اول، کفعمی، والد شیخ بهائی، شیخ بهائی در توضیح المقاصد، علامه مجلسی در بحار الانوار، شیخ عبدالله بحرانی در عوالم العلوم، شیخ محمد حسن نجفی در جواهر الکلام، شیخ جعفر کاشف الغطاء در کشف الغطاء و شیخ عباس قمی در انوار البهیّه پس از قرن هفتم تا زمان حاضر تبعیت نموده‌اند؛ که به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم:
اسناد وارده در کتب حدیثی مبنی بر شهادت امام در روز هفتم ماه صفر
سند اول: تثبیت الامامه
قدیمی ترین منبعی که در این زمینه تا به حال یافت شده کتاب «تثبیت الامامه» تالیف «سید قاسم بن ابراهیم الرسی»است که در سال ۲۴۶ وفات یافته است. وی که خود از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام است، از زهاد و عباد و علمای زمان خویش بود که دارای تألیفات فراوانی است. گفتنی است وی از روات احادیث هم بوده است و بدون واسطه از حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام روایت نقل می‌کرده است. وی در کتاب خویش چنین آورده است.
«الامام الحسن علیه‌السلام ابوه الامام امیرالمومنین علی علیه السلام ، امه فاطمه الزهراء سلام الله علیها، ولادته: ولد فی المدینه لیله النصف من شهر رمضان فی السنه الثالثه للهجره، القابه: التقی، الزکی، السبط، وفاته: توفی فی السابع من شهر صفر سنه خمسین من الهجره».
سند دوم: قول شهید اول
یکی دیگر از کسانی که قائل بودند شهادت سبط اکبر حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام در هفتم ماه صفر واقع شده است، شهید اول (متوفای ۷۸۶) می‌‌باشند ایشان در کتاب شریف دروس می‌فرمایند: «الامام، الزکی، ابومحمد الحسن بن علی سید شباب اهل الجنه ولد بالمدینه یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه اثنتین من الهجره … و قبض بها مسموما یوم الخمیس سابع صفر سنه تسع و اربعین من الهجره». (شهید اول، دروس: ج۲، ص۷)
سند سوم: مرحوم کفعمی
یکی دیگر از کسانی که قائل به شهادت امام حسن مجتبی در هفتم ماه صفر شده است، علامه بزرگوار و محدث کبیر مرحوم کفعمی صاحب کتاب شریف «مصباح» می‌باشد ایشان در این کتاب چنین می‌‌فرماید:
«ولد فی یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه ثلاث من الهجره و توفی یوم الخمیس سابع شهر صفر سنه خمسین من الهجره». (کفعمی، المصباح: ص۵۰۹)
سند چهارم: پدر بزرگوار شیخ بهایی
یکی دیگر از بزرگانی که قایل به شهادت امام حسن مجتبی علیه‌السلام در هفتم صفر می‌‌باشد، مرحوم علامه شیخ حسین، والد مکرم شیخ بهایی در کتاب وصول الاخبار الی اصول الاخبار می‌باشد. وی که متوفای سال ۹۸۴ هجری است در کتاب خویش می‌فرماید: «هو الامام الزکی ابومحمد سید شباب اهل الجنه ولد بالمدینه یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه اثنتین من الهجره مسموما فی المدینه یوم الخمیس سابع شهر صفر سنه تسع او ثمان و اربعین و قیل سنه خمسین من الهجره عن سبع و اربعین سنه». (علامه شیخ حسین بهایی، وصول الاخبار:ص۴۲)

 

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام