پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
بررسی و معرفی آیین‌های عزاداری مناطق سنی نشین ایران | بخش اول
به گزارش هیات اختصاصی ؛ بر اساس اهتمام به فرمایشات امام خامنه‌ای مبنی بر وحدت بین مذاهب اسلامی و ازآنجاکه محبت و ارادت به خاندان و اهل‌بیت پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله شیعه و سنی نمی‌شناسد لذا این بخش اختصاص‌یافته است به یک سلسله مباحث پیرامون معرفی و بررسی آیین‌های عزاداری مناطقی از ایران که برادران اهل سنت در آن سکنی گزیده و از روزگاران گذشته تا امروز به عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام و دیگر اهل‌بیت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله پرداخته‌اند.
امروزه در بیشتر مناطق و شهرهای ایران عزاداری محرم و عاشورا به‌صورت مشترک بین شیعیان و سنیان و یا حتی به شکل مستقل توسط هرکدام برپا میشود. این سنت از گذشته در شرق کشور مرسوم بوده و بخشی از آن متعلق به خراسان قدیم و بخشی دیگر مربوط به سیستان بوده است. این مراسم‌ها در پاکستان و هند نیز از چهارصد سال قبل با قدرت یافتن حکومت‌های متأثر از دولت ایران رواج یافته و اکنون در مناطق بزرگ پاکستان مانند کراچی و یا حیدرآباد در هند به‌صورت مشترک بین شیعیان و سنیان مرسوم می‌باشد تا جایی که در هند، دامنه برگزاری مراسم عاشورا حتی به هندوها کشیده شده و آن‌ها نیز همراه با مسلمانان به عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام می‌پردازند.
امروزه اهل سنت ایران به‌جز استان تهران (منطقه مرکزی کشور) درمجموع در 14 استان دیگر در مناطق مرزی و اطراف کشور پراکنده هستند که به ترتیب اقلیم‌های چهارگانه زیر دسته‌بندی‌شده‌اند: 1 ـ اقلیم شمال ایران (استان‌های گلستان، اردبیل و گیلان)؛ 2 ـ اقلیم جنوب ایران (استان‌های فارس، هرمزگان، بوشهر و خوزستان)؛ 3 ـ اقلیم شرق ایران (استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی) و 4 ـ اقلیم غرب ایران (استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی). در ادامه گوشه‌ای از آیین‌های عزاداری مناطق سنی نشین جنوب ایرانِ امروزی و مناطق سنی نشین ایرانِ قدیم که عزاداری در آن‌ها رونق بیشتری داشته است موردبررسی قرار می‌گیرد.
عزاداری اهل سنت استان‌های مناطق جنوب ایران
اهل سنت منطقه جنوب ایران عمدتاً در سه استان هرمزگان، بوشهر و فارس ساکن هستند. ساکنین جزایر ایرانی خلیج‌فارس نیز عمدتاً اهل سنت هستند. جمعیت اهل سنت ایران در این سه استان، بین ٧٠٠ الی ٨٠٠ هزار نفر تخمین زده میشود. البته بخش زیادی از اهل سنت جنوب، به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس مهاجرت کرده‌اند که در این آمار نیامده است.[1]
1. عزاداری در هرمزگان
استان هرمزگان در شمال تنگه هرمز قرار دارد. این استان به‌غیراز جزیره‌های قشم، کیش، ابوموسی، لاوان، هرمز، لارک و سیری، دارای 13 شهرستان، ۲۳ شهر، ۳۳ بخش و ۷۱ دهستان است. تقریباً یک‌پنجم ساکنین استان اهل سنت و اکثریت شیعه‌مذهب هستند. اهل تسنن به‌جز مناطق مرکزی استان، عموماً در اکثر شهرها و بخش‌های استان پراکنده می‌باشند. مرزداران شیعه و اهل سنت هرمزگان از سال‌های گذشته تاکنون با عشق به اهل‌بیت رسول مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و با احترام متقابل زندگی مسالمت‌آمیزی در کنار یکدیگر داشته‌اند و در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام به برگزاری آیین‌های عزاداری مشترک می‌پردازند.
تقریباً 95 درصد جمعیت اهل سنت هرمزگان شافعی و پنج درصد را حنفی‌ها تشکیل میدهند. در منطقه جنوب ایران، اهل سنت اکثراً پیرو مذهب شافعی هستند. به‌طورکلی مذهب شافعی، مذهب غالب در میان اهل سنت جنوب، در طول ده قرن اخیر بوده است. جنوب ایران از دیرباز تاکنون مرکز فعالیت شافعی‌مذهب‌ها بوده است و علمای شافعیمذهبِ بزرگی از این خطه بر‌خاسته‌اند. بعد از پیروان مذهب شافعی، عدّه‌ای نیز پیرو مذاهب حنفی و عدّه‌ای کمتر، پیرو مذهب حنبلی هستند. حنبلی‌ها از عرب‌هایی هستند که از سه قرن پیش به این‌سو، به جنوب ایران مهاجرت کرده‌اند و در این خطه ساکن شده‌اند. برخی عرب‌ها نیز شافعی‌مذهب هستند که در طول تاریخ و در مقاطع مختلف به جنوب ایران مهاجرت کرده‌اند.
برخی از ساکنین جنوب ایران، عرب و بلوچ هستند که در چند قرن قبل، به این خطه مهاجرت کرده‌اند. اولین مرحله، به ظهور اسلام برمی‌گردد. جنوب ایران از مناطقی بوده که در دوران اولیه اسلام، این دین را پذیرفته است. در مورد کیفیت پذیرش اسلام توسط مردم جنوب، روایات زیادی وجود دارد؛ اما آنچه مسلّم است، این است که اسلام برخلاف دیگر نقاط ایران، با جنگ وارد آنجا نشده است بلکه مردم این خطه خودشان اسلام را پذیرفته‌اند.[2]
به نوشته مسعودی تاریخ‌نگار اهل سنت، اسلام از راه دریا و احتمالاً از مسیر عمان، وارد جنوب ایران شده است. با ورود اسلام به جنوب ایران، مردم این خطه عبادتگاه‌های خود را که احتمالاً متعلق به دین میترا پرستی بوده است، تبدیل به مسجد کردند و از آن زمان تاکنون در پایبندی به اصول این دین کوشیده‌اند. در منطقه جنوب برخی مساجد ازجمله مسجد شیخ بَرُخ، در روستای «کوشه» واقع در جزیره قشم و آثار باقی‌مانده در روستای «لافت» هستند که قدمت آن‌ها به دوران صدر اسلام منسوب شده است.
بعد از حمله مغول به بغداد و فتح این شهر، سادات بغداد، به جنوب ایران مهاجرت میکنند؛ زیرا این خطه از ایران در آن زمانِ پر‌آشوب، جزء امن‌ترین مناطق جهان بود. سادات بغداد حامل فقه و دانش علوم شرعی بودند و در نقاط مختلف جنوب ایران ساکن شدند، ازجمله آن‌ها در عماده ده لار و روستای کال لامرد و سپس در گوده، سکنی گزیدند و چون فقه غالب در جنوب، فقه شافعی بوده است، آن‌ها نیز در ترویج این فقه کوشیدند.[3]
برای بررسی وضعیت مذهبی اهل سنت مناطق جنوب کشور، دو منبع مهم وجود دارد؛
اوّل، سفر‌نامه‌های مهم دنیاست که توسّط سیّاحان بزرگی مثل ابن‌بطوطه و مارکوپولو نوشته شده است. آن‌ها به شهرهای بزرگ جنوب و جزایر خلیج‌فارس رفته‌اند، علماء و صوفیان بزرگ جنوب را دیده‌اند، شرح‌حال آن‌ها را نوشته‌اند و از کثرت پیروان و بزرگی آن علماء یادکرده‌اند. شهر جناح، اوز، بندرعبّاس، بندرلنگه، جزیره قشم و جزیره هرمز، مرکز فعالیت و تبلیغ قضات، علماء و صوفیان شافعی‌مذهب بوده است. دومین منبع مهم، مدارس دینی اهل سنت جنوب هستند. عمر برخی از این مدارس به قرن‌ها قبل بازمی‌گردد. این مدارس محل تدریس و تربیت طلاب دینی، بر اساس فقه شافعی بوده‌اند. علماء و فقهای بزرگی در این مدارس فعالیت مذهبی داشته‌اند و در طول قرن‌ها بر جنوب ایران و سایر نواحی خلیج‌فارس، تأثیر مذهبی زیادی گذاشته‌اند. برخی از مدارس دینی اهل سنت جنوب، دارای قدرت تاریخی چند صد ساله هستند؛ مثل مدرسه علوم دینی کمالیه، واقع در بندر حاج علی، در جزیره قشم.
معرفی و بررسی آیین‌های عزاداری و سوگواری بخش‌های سنی نشین استان هرمزگان در ادامه می‌آید:
الف. شهر جاسک
شهرستان جاسک با 58 هزار و 884 نفر جمعیت در 300 کیلومتری شرق بندرعباس مرکز هرمزگان واقع شده است و بیشترین جمعیت آن را پیروان مذهب تسنن تشکیل میدهند. پیروان اهل تشیع و اهل تسنن جاسک به مناسبت ایام سوگواری شهادت امام حسین علیه‌السلام و یاران باوفایش یکپارچه در ماتم و عزا فرو میروند. مردم شیعه و سنی جاسک همگام با هم جنایت فجیع یزیدیان و هتک حرمت خاندان پاک رسالت را لکه ننگی بر دامان بنی امیه می‌دانند.
مردم بخش لیردف جاسک و روستاهای تابعه نیز به مناسبت تاسوعای حسینی با دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی تا پاسی از شب عزاداری میکنند و در غم سرور و سالار شهیدان امام حسین علیه‌السلام اشک ماتم می‌ریزند. همچنین به سبب عشق و علاقه به اهل‌بیت علیهم‌السلام بر اساس سنت دیرینه و به مناسبت دهه نخست ماه محرم آیین تعزیه‌خوانی در میان استقبال گرم و چشمگیر اهالی شهر و روستاهای بخش لیردف و جاسک مرکزی برگزار میشود. این شبیه‌خوانی هرروز به یاد یکی از شهیدان کربلا اختصاص دارد و از تعزیه‌خوانی طفلان مسلم آغاز و با تعزیه حضرت قاسم علیه‌السلام حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام و حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام ادامه می‌یابد و روز عاشورا با شهادت امام حسین علیه‌السلام ختم میشود. برخی معتقدند که بنیان‌گذاران تعزیه در جاسک اهل سنت هستند و اجرای این تعزیه‌ها با مشارکت افراد شیعه و سنی انجام می‌پذیرد.
«با آغاز محرم همدلی و وحدت مردم شیعه و سنی در جاسک بیشتر میشود. اگر امروز در جاسک همدلی و اتحاد وجود دارد این همدلی و وحدت برگرفته از مکتب امام حسین علیه‌السلام است و امام حسین علیه‌السلام برای همه مسلمانان الگو است. طبق آمار ثبت‌احوال بیشترین اسامی نوزادان در جاسک متعلق به حسین است و این فقط عشق مردم جاسک که اکثریت جمعیت آن را اهل سنت تشکیل می‌دهد به اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مخصوصاً امام حسین علیه‌السلام نشان می‌دهد».[4]
در زبان بلوچی مردم روستاهای جاسک به ماه محرم «شاه حسین» گفته میشود. آن‌ها مراسم‌های ویژه‌ای در شب عاشورا برپا میکنند و بسیاری نیز به یاد امام حسین علیه‌السلام و یاران باوفایش روزه می‌گیرند. همچنین در جاسک مراسم حسن و حسین معروف است و در این مراسم که شب عاشورا برگزار میشود گروهی از کودکان و نوجوانان با سردادن شعار «حسن و حسین، شاه حسین»، به درب منازل میروند و مردم نیز با دادن پول و چیزهای دیگر به آن‌ها کمک میکنند تا در روز عاشورا نذری آماده کنند.[5]
ب. شهر سیریک
روستای «بندگرمان»[6] شهرستان سیریک، روستایی در سواحل دریای مکران در شرق استان هرمزگان است که 100 درصد جمعیت آن را اهل سنت تشکیل می‌دهد و در فاصله 160 کیلومتری بندرعباس مرکز استان هرمزگان واقع شده است. حسینیه‌ای در این روستا وجود دارد که توسط اهل سنت تأسیس و اداره میشود و قدمت آن به بیش از 200 سال برمی‌گردد. مردمان آن از قدیم‌الایام همه‌ساله در ماه‌های محرم و صفر به‌ویژه تاسوعا، عاشورا و سیزدهم محرم در سوگ اهل‌بیت علیهم‌السلام به عزاداری می‌پردازند.
اهالی روستای بندگرمان از محبین اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام هستند و همه‌ساله در ماه‌های محرم و صفر به عزاداری می‌پردازند. این عشق و ارادت از سالیان پیش در بین مردم سنی نشین این روستا وجود داشته است و اهالی این روستا از قدیم‌الایام رسمشان بر این بوده که هیأت‌های عزاداری روستاهای شیعه‌نشین اطراف را در روز هفتم محرم جهت شرکت در عزاداری در حسینیه روستای بندگرمان دعوت می‌کردند و شیعه و سنی در کنار هم در سوگ امام حسین علیه‌السلام به عزا می‌نشستند. صندلی چوبی با قدمتی 250 ساله نیز در این حسینیه است که از آن برای نشستن واعظ، سخنران و نوحه‌خوان در مراسم عزاداری استفاده میشود. عزاداری سنتی، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی نشسته، آیین علم‌گردانی، آیین کهن سنگ‌زنی و جمع‌آوری نذورات مردمی برای پخت و توزیع غذای نذری بین عزاداران در دهه اول محرم و دهه آخر صفر از برنامه‌های اهل سنت روستای بندگرمان است که در حسینیه این روستا صورت می‌گیرد.[7]
مردم این روستا روز عاشورا را با علم‌گردانی و سینه‌زنی در كوچه‌های بندگرمان آغاز می‌‌كنند و گهواره حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام را به گردش درمی‌آورند. اوج برنامه‌های عزاداری در حسینیه روستای بندگرمان در روزهای هفتم محرم، تاسوعا، عاشورا و سیزدهم محرم است و در شب‌های هفتم محرم، تاسوعا و عاشورا و همچنین ظهر عاشورا غذای نذری طبخ و توزیع میشود.[8]
شیخ عثمان میرزاپور، امام‌جمعه اهل سنت روستای بندگرمان می‌گوید: «دهه اول محرم هرسال، اهالی اهل سنت روستای بندگرمان با به راه انداختن دسته سینه‌زنی و علم‌گردانی، ایام شهادت امام حسین علیه‌السلام را عزاداری میکنند. علمی که منتسب به حسینیه روستای بندگرمان است در دهه اول محرم طی مراسم و احترام خاص به درخواست خود اهالی روستا به خانه‌هایشان برده میشود و خانواده‌ها پارچه‌هایشان را با علم تبرک کرده و نذری میدهند و همچنین این علم به قصد تبرک جویی به روستاهای اطراف نیز برده میشود. عزاداری اهالی این روستا قدمت چند صد ساله دارد و پدران و نیاکان ما از برگزاری این مراسم‌های کرامات و فضائل بسیار دیده‌اند».
2. عزاداری در بوشهر
از بین شهرستان‌های استان بوشهر (تنگستان، جم، دشتستان، دشتی، دیِر، دَیلَم، عسلویه، کَنگان، گِناوه) بیشترین تمرکز اهل سنت مربوط به شهرستان‌های کنگان (بنک، بندر سیراف) و عسلویه (نخل تقی، بید خون، کلات، بساتین، خیارو، اخند و چاه مبارک) است. در همه این مناطق عشق به امام حسین علیه‌السلام منحصر به شیعیان نیست و اهل تسنن بسیار به آن حضرت علاقه دارند و این علاقه خود را به صورت‌های مختلف به‌ویژه عزاداری سید و سالار شهیدان علیه‌السلام در ایام تاسوعا و عاشورای هرسال نشان میدهند.[9]
معرفی و بررسی آیین‌های عزاداری مناطق سنی نشین استان بوشهر در پی می‌آید:
الف. شهر عسلویه
به مناسبت ایام محرم، مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان علیه‌السلام با حضور اقشار مختلف مردم اعم از شیعه و سنی در شهر عسلویه، نخل تقی، بید خون، کلات، بساتین، اخند، خیارو و چاه مبارک برگزار می‌گردد. مردم شهرستان عسلویه با فرارسیدن ایام محرم با روزه گرفتن، اطعام یتیمان، دادن نذری با پختن آش، حلیم و… به استقبال این ماه میروند. مهم‌ترین نکته در این شهرستان حضور برادران و خواهران اهل سنت در مراسم عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام است. برخی از مردم اهل سنت برای بهتر برگزاری مراسم با دادن نذری (شام، نهار، آب‌میوه و…) و یا حضور در حسینیه‌ها و خیابان‌ها عزاداران تشیع را همراهی میکنند.
ب. شهر کنگان
شهرستان کنگان در جنوب استان بوشهر واقع است و بخشی از جمعیت آن را برادران مسلمان اهل سنت تشکیل میدهند. روستاهای ساحلی و حومه بندر کنگان، در شرق استان بوشهر، اکثریت عرب و اهل سنت هستند. در دهه اول محرم، برادران اهل سنت در کنار شیعیان برای امام حسین علیه‌السلام زنجیرزنی و نوحه‌سرایی میکنند. در این مراسم علاوه بر برادران اهل سنت، تعدادی از امامان جماعت اهل سنت منطقه حضور دارند. حضور دوشادوش اهل سنت در کنار شیعیان در مراسم عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام نمادی از وحدت و همدلی امت اسلامی در این خطه است.[10]
در عزاداری محرم و روز عاشورای روستاهای تابعه کنگان نیز علاوه بر برادران اهل سنت، ائمهجمعه سنی مذهب کنگان و بندر سیراف و تعدادی از امامان جماعت اهل سنت منطقه حضور دارند و مراسم عزاداری به‌صورت مشترک بین اهل سنت و اهل تشیع برگزار می‌گردد؛ بدین شکل که هیأت زنجیرزنی عزاداران حسینی روستای شیعه‌نشین «برکه چوپان» و «نخل غانم» از توابع شهرستان کنگان هم‌زمان با تاسوعا و عاشورای حسینی فاصله یک کیلومتری تا «تمبک» را در قالب عزاداری طی کرده و مورد استقبال برادران اهل سنت آن روستا قرار می‌گیرند.
همچنین در این آیین، شماری از اهل سنت منطقه علاوه بر شرکت در مراسم عزاداری و پرداخت نذورات خود به‌صورت پول، مواد غذایی خام یا طبخ غذا به حسینیه‌ها و مجالس عزاداری، در برگزاری مراسم‌های عزاداری شیعیان مشارکت میکنند و گاهی نیز خود اهل سنت غذا پخته و در ظهر عاشورا میان عزاداران و مردم توزیع میکنند. همچنین برخی از برادران اهل سنت ارادت و محبت خود به ساحت امام حسین علیه‌السلام را به‌عنوان چای ریز حسینیه و خدمت در آشپزخانه هیأت نمایان می‌سازند. برخی دیگر نیز مقید هستند چنانچه در این ایام فرزندشان به دنیا بیاید نام‌های نیکویی چون «حسین، عباس، زینب» را برای آن‌ها برمی‌گزینند.
سیراف یکی از شهرهای تاریخی و مهم استان بوشهر و از توابع شهرستان کنگان است و از همان زمان‌های گذشته که شکوه و عظمتی جهانی داشت و قومیت‌ها و ادیان مختلفی را در دل خود جا داده بود که عمده جمعیت آن به لحاظ مذهبی از دو بخش اهل تشیع و تسنن تشکیل شده است. پیروان مذهب تشیع و تسنن سیراف همواره و در طول سالیان گذشته به شکل مسالمت‌آمیزی در کنار هم زندگی میکنند و همیشه به آیین و مقدسات همدیگر احترام گذاشته و می‌گذارند و اتحاد را تنها موضوع مهم میان خود می‌دانند. برگزاری نماز جماعت ظهر عاشورا با امامت امام‌جمعه شیعیان و اقتدای امام‌جمعه اهل سنت و اهالی سنی مذهب سیراف از نمادهای بارز وحدت بین شیعه و سنی در برگزاری مراسم عزاداری عاشورای حسینی است.[11]
ادامه دارد…
[1]. مصاحبه با سیّد عبدالباعث قتالی؛ امام‌جمعه اهل سنت بندرعباس.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. مصاحبه با عبدالرحمن لشکری زاده؛ سرپرست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان جاسک.
[5]. همان.
[6]. روستای بندگرمان در فاصله 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر بندر سیریک و در منطقه‌ای کوهستانی با طبیعتی خدادادی و بکر واقع شده است.
[7]. به نقل از حجت‌الاسلام علی جعفری؛ رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان سیریک از توابع استان هرمزگان.
[8]. همان.
[9]. مصاحبه با سرهنگ حسین تمیمی‌نیا؛ جانشین سپاه عسلویه.
[10]. همان.
[11]. محمدصادق عاشوری؛ امام‌جمعه کنونی شیعیان بندر سیراف و شیخ حسین افروز؛ امام‌جمعه اهل سنت این منطقه می‌باشند.
