تاریخچه ، جامعه اسلامی مهندسین

قبل از انقلاب، انجمن اسلامي مهندسين توسط عده‌اي از نيروهاي سياسي مذهبي و ملي مذهبي و بعضا وابسته به حزب نهضت آزادي[1] تشكيل شده بود و با گرايش به آرمان‌هاي دكتر علي شريعتي و ديگر رهبران نهضت اسلامي فعاليت مي‌نمود. پس از پيروزي انقلاب نيز حزب جمهوري اسلامي[2] و از طرفي محدوديت‌هاي بوجود آمده براي فعاليت انجمن اسلامي مهندسين كه به­خاطر ديدگاه­هاي ملي و مذهبي و گرايش‌هاي خاص آن بوجود آمده بود، در كشور يك تشكل منسجم و قوي با كاركرد سياسي و فني وجود نداشت. برخي اعضاي سابق انجمن اسلامي مهندسين كه به دليل اختلاف ديدگاه و آن­كه اين تشكل را در خط امام(ره) نمي‌دانستند از آن جدا شده و از طرفي تني چند گرد هم آمده و جامعه­ی اسلامي مهندسين را تأسيس نمودند.[3] هسته­ی اوليه­ی جامعه­ی اسلامي مهندسين در بهمن­ماه سال 1366 توسط پنج نفر از اعضاي موسس آن يعني حسن غفوري‌فرد، سيدمرتضي نبوي، محمدرضا باهنر، غلام­حسين اميري و سيدمحسن بهفر[4] تشكيل شد و سپس با رشد فعاليت تشكيلاتي، اعضاي اين حزب افزايش يافت تا بالاخره در تاريخ 8/3/1380 اين حزب از وزارت كشور مجوز فعاليت دريافت نمود.[5] اعضاي موسس اين تشكل قبل از تشكيل اين گروه داراي نزديكي مرام و كار تشكيلاتي دولتي با هم بوده‌اند و پس از آن اقدام به تشكيل اين گروه نموده‌اند. بنابراين نمي‌توان اين گروه را يك گروه خودجوش و داراي ريشه مردمي و از پايين به بالا يعني از قاعده هرم قدرت به رأس هرم دانست، بلكه اين گروه در نزديكي رأس هرم قدرت شكل گرفته و نيروهاي هم­فكر كه اكثرا در تشكل­هاي سياسي ديگر از جمله حزب جمهوري اسلامي و جمعيت موتلفه مشغول به كار تشكيلاتي بودند و دور هم جمع شدند و اين تشكل را به­وجود آوردند. از لحاظ طبقات اجتماعي اقشاري چون تکنوکرات­های مذهبي، مهندسين، دانشجويان رشته‌هاي فني، اساتيد دانشگاه، صاحبان صنايع و كارگاه­هاي صنفي و ديگر اقشار جامعه كه داراي گرايش به جناح راست ارزش­گرا مي‌باشند به اين تشكل گرايش دارند.[6]

مرامنامه­ ی جامعه­ی اسلامي مهندسين
هدف جامعه­ی اسلامي مهندسين، تحقق بخشيدن به آرمان‌هاي الهي- انساني حضرت امام خميني در زمينه‌هاي معنوي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فقهي، صنعتي و همچنين كمك و همكاري در جهت تداوم بخشيدن انقلاب اسلامي ايران و گسترش آن در همه­ی جهان و همچنين استقرار نظام عدل اسلامي با همه­ی ابعاد وسيع آن مي‌باشد.
اقدامات زير بخشي از تلاش جامعه­ی اسلامي مهندسين در رسيدن به اهداف والاي خود مي‌باشد:
1. بالا بردن آگاهي­هاي اسلامي و سياسي و فني اعضاي جامعه.
2. خودسازي انقلابي اعضاي جامعه در همه­ی ابعاد.
3. همكاري با مسئولين كشور در جهت ارتقاء سطح آگاهي اسلامي و سياسي علمي و فني مردم مسلمان ايران و سرعت بخشيدن به خودسازي انقلابي آن در همه­ی ابعاد.
4. مبارزه­ی پيگير و مستمر با همه­ی عوامل استبداد و استعمار و استثمار و زمينه‌هاي ذهني و عيني آنها در همه­ی ابعاد زماني و مكاني.
5. دفاع از آزادي‌هاي اساسي از قبيل آزادي بيان و قلم، آزادي اجتماعات و ديگر آزادي‌هاي ارزش­آفرين كه شرط لازم براي شكوفائي استعدادهاي خدادادي و توانائي­هاي ملت براي ايفاي نقش خلاق در تعيين سرنوشت اجتماعي خويش است و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران بر آن تصريح و تأكيد دارد.
6. طرح ارزش‌هاي والاي انسان از قبيل ايمان به خداوند متعال، صداقت، لياقت، علاقه به كار و احساس مسئوليت در قبال خدا و انقلاب و رهبري و مردم مملكت به­عنوان معيارهاي اصلي در انتخابات افراد براي مسئوليت‌هاي مملكتي.
7. تهيه و ارائه­ی برنامه‌هاي مفيد در جهت استفاده هرچه بيشتر از منابع طبيعي و نيروهي انساني و امكانات موجود مملكت در جهت سازندگي و توسعه­ی كشور.
8. مبارزه با ريشه‌كن نمودن فقر از طريق تقويت شخصيت معنوي و انساني افراد و ايجاد شوق دروني (وجدان كاري) براي كار و همچنين ايجاد شغل مفيد براي افراد.
9. كمك به خودكفايي علمي و فني كشور و همكاري در جهت استقرار مباني اخلاقي اجتماعي و تربيتي اسلام.
10. مبارزه مستمر و مداوم با عوامل فرهنگي بيگانه اعم از ماده‌گرايي شرقي يا غربي يا عناصر سلطه‌طلبي فردي و اجتماعي و خلاصه هر عاملي كه موجب دور شدن انسان خداپرست و آزاد از آزادي‌هاي خدادادي و يا طبيعت موحد (سير الي الله) او مي‌گردد باشد.
11. اشاعه­ی فرهنگ تولي و تبرّي با مفهوم عميقي اسلامي آن در تمامي روابط داخلي و خارجي.
12. كمك به محرومان و مستضعفان جهان در همه­ی ابعاد ممكن جهت رسيدن به اهداف اسلامي.
13. كمك به اجراي پروژه‌هاي عمراني در جهت سازندگي و توسعه­ی كشور و همچنين ارائه طرح‌ها و برنامه‌هاي مفيد در اين جهت.
14. طرح‌ها و برنامه‌ها و ساير اقداماتي كه در اين مرامنامه پيش­بيني شده چنانچه با وظايف وزارت‌خانه‌ها يا سازمان‌هاي دولتي مربوط باشد پس از كسب اجازه از ارگان ذي‌ربط به مرحله اجرا در خواهد آمد.
15. كمك به تشكيلات و سازمان‌هاي علمي و فني و پژوهش كه داراي ايده و مرامنامه­ی مشابه هستند.[7]

عملكرد و فعاليت‌هاي جامعه­ی اسلامي مهندسين
اين تشكل از بدو تشكيل همواره داراي ديدگاه­هاي نزديك به جناح راست و پس از انشعاب در آن، متمايل به جناح راست سنتي (ارزش­گرا) بوده و جزء تشكل‌هاي همسو با جامعه­ی روحانيت مبارز بوده است.[8] و در مقاطع انتخابات در ائتلاف با اين گروه­ها اقدام به فعاليت‌هاي انتخاباتي مي‌نمايد.
پس از انتخابات پنجمين دوره­ی رياست­جمهوري (1368) و روي كار آمدن دولت‌ هاشمي رفسنجاني[9] كه گرايش به جناح راست داشت اين حزب از آنجا كه از همان ابتدا توسط افراد شاخص جناح راست تشكيل شده بود فعاليتش رو به فزوني نهاد و عده‌اي از اعضاي اين حزب به پست‌هاي دولتي گمارده شدند و عده‌اي نيز در انتخابات دوره­ی چهارم مجلس شوراي اسلامي[10] با حمايت جمعيت موتلفه و جامعه­ی روحانيت مبارز وارد مجلس شوراي اسلامي شدند. در اين برهه­ی زماني جامعه­ی اسلامي مهندسين در مقابل جناح چپ، از مواضع جناح راست سنتي حمايت نمود.[11] در دوره­ی پنجم مجلس شوراي اسلامي[12] حدود 8 نفر از اعضاي برجسته­ی آن وارد مجلس شدند.[13] از اين دوره به بعد با انشعاب حزب كارگران سازندگي[14] از جناح راست، كه راست مدرن را تشكيل دادند، جامعه­ی اسلامي مهندسين در مقابل آنها باز هم از مواضع جناح راست سنتي حمايت نمود.[15] در دوره­ی هفتم انتخابات رياست­جمهوري (1376) جامعه­ی اسلامي مهندسين همسو با جامعه­ی روحانيت مبارز از ناطق نوري حمايت نمود.[16] اما با روي كار آمدن دولت اصلاح­طلب متمايل به جناح چپ خاتمي، دوران طلائي فعاليت سياسي اين حزب پايان يافت، به‌طوري كه بسياري از اعضاي اين حزب از پست‌هاي دولتي كنار گذاشته شدند و در جريان انتخابات مجلس ششم[17] نيز اكثر اعضاي برجسته­ی اين حزب از راه­يابي به مجلس باز ماندند. در اين برهه از زمان جامعه­ی اسلامي مهندسين فعاليت خود را به­عنوان منتقد عملكرد دولت اصلاحات ادامه داد. در دوره­ی هشتم انتخابات رياست­جمهوري جامعه­ی اسلامي مهندسين از احمد توکلی حمایت نمود.[18] با كنار رفتن دولت اصلاحات دوباره اين تشكل توانست با انتخابات مجلس هفتم شوراي اسلامي و همچنین انتخابات دوره­ی دوم شورای شهر تهران، برخی از پست‌هاي دولتي و مهم را بدست آورد.[19] در مرحله­ی اول انتخابات رياست­جمهوري دوره­ی نهم، جامعه­ی اسلامي مهندسين از علی لاریجانی[20] و در مرحله­ی دوم انتخابات از محمود احمدی­نژاد حمایت نمودند.[21] در انتخابات رياست­جمهوري دوره­ی دهم باز از محمود احمدی‌نژاد حمایت نمودند.
از لحاظ فعاليت‌هاي جنبي تشكيلاتي اين حزب مي‌توان همكاري با موسسه‌ی فرهنگي ولايت علوي و حضور در تشكل­هاي مهندسي و نظام مهندسي كشور نام برد. جامعه­ی اسلامي مهندسين در استان­هايي همچون آذربايجان شرقي، اصفهان، تهران، چهارمحال و بختياري، خوزستان، فارس، كرمان و كهكيلويه و بويراحمد و… داراي دفاتر است و فعاليت انجام مي‌دهد.[22] اين تشكل هفته‌نامه­ی جام (مخفف جامعه­ی اسلامي مهندسين) كه ارگان رسمي آنها نيز محسوب مي‌شود را منتشر مي‌كند و مواضع و ديدگاه­هاي خود را در آن منعكس مي‌كند.[23] همچنین سایت www.mohandesen.ir پایگاه اطلاع رسانی جامعه­ی اسلامي مهندسين می­باشد.

مواضع و ديدگاه­هاي جامعه­ی اسلامي مهندسين
همان‌طور كه اشاره شد اين تشكل همواره داراي ديدگاه­هاي نزديك و متمايل به جناح راست سنتي بوده است و در يك برهه­ی زماني در مقابل جناح چپ و در برهه­ی زماني ديگر (پس از سال 1376) در مقابل نيروهاي جناح چپ و كارگزاران سازندگي (راست مدرن) از مواضع و ديدگاه­هاي جناح راست سنتي حمايت مي‌نمود و جزء ائتلاف گروه­هاي جناح راست بوده است. در مقطع زماني كنوني خط مشي و ديدگاه­هاي اين حزب عبارتند از:
سياسي
1. اين حزب معتقد به ولايت مطلقه­ی فقيه است و عقيده دارد در نظام ما مشروعيت غير از آن­كه از رأي مردم بر مي‌آيد از اعتقادات مردم سرچشمه مي‌گيرد. در نظام ولايت فقيه كه ما مشروعيت الهي را از طرف خدا مي‌دانيم ولايت فقيه مشروعيت خود را از احكام الهي مي‌گيرد وقتي او يك نظام سياسي بنا مي‌كند كسي نمي‌تواند مشروعيت آن را زير سؤال ببرد چون او مشروعيت خود را از خدا گرفته است.[24] 2. گروه خودي و غير خودي وجود دارد. ما كساني را كه دل در گرو بيگانگان دارند و دنبال استحاله و تغيير بنياني حكومت اسلامي هستند غير خودي و كساني را كه به اسلام، انقلاب، امام، رهبري و اصول قانون اساسي پايبند و به فكر امنيت ملي و منافع ملي هستند خودي مي‌دانيم.[25] 3. دموكراسي و احزاب نقش مكمل و متقابلي را در جامعه ايفا مي‌كنند، يعني احزاب خود مي‌توانند سمبل يك نظام دموكراتيك باشند و بالعكس. احزاب خودي و غير خودي وجود دارند و گروهاي خودي اجازه فعاليت دارند. تقويت و زمينه حضور احزابي كه به چارچوب نظام و اصول قانون اساسي معتقد هستند به­منظور توسعه­ی مشاركت مردم بايد صورت گيرد.[26] 4. اصلاحات مطابق اصول و ارزش‌هاي انقلاب و اسلام باشد. اگر منظور از اصلاحات اصلاح روش‌ها و تاكتيك‌ها براي خدمت به مردم باشد موافقيم ولي اگر منظور از اصلاحات تغيير در اصول قانون اساسي مانند ولايت فقيه، عدم مغايرت قوانين با احكام اسلامي و وجهه­ی ديني حكومت باشد ما آن را نمي‌پذيريم.[27] 5. در سياست خارجي برقراري رابطه بر اساس احترام متقابل و اصول انقلاب و منافع ملي بايد باشد.[28] اقتصادي
اين حزب به­طور ‌كلي با دخالت بيش از حد دولت در امور اقتصادي مخالف بوده و خواستار آزادسازي و گسترش نهادهاي اقتصادي خصوصي مي‌باشد و معتقد به اقتصاد بازار آزاد است. اين حزب با سياست‌هاي تعديل دولت هاشمي رفسنجاني مخالف و آن را ناكارآمد مي‌دانست.[29] فرهنگي
اين حزب معتقد به آزادي بيان در عرصه­ی فرهنگي و اعمال كنترل تعادل دولت است. پس از شروع اصلاحات در عرصه­ی فرهنگي و تا حدودي باز شدن عرصه براي مطبوعات دوم خردادي، بارها از فضاي حاكم بر برخي از مطبوعات و مسائل فرهنگي كشور انتقاد نمود و آن­را نامطلوب دانسته است. همچنين اين حزب از طرفداران ديدگاه وجود يك تهاجم فرهنگي گسترده از سوي دشمن به فرهنگ انقلابي و اسلامي كشور مي‌باشد.[30]

در بيانيه­ ی چهارمين كنگره­ی جامعه­ی اسلامي مهندسين مواضع و اهداف اقتصادي، سياسي و فرهنگي اين حزب به شرح زير بيان شده است:
سياسي
1. تلاش براي توسعه­ی سياسي و بالا بردن مشاركت مردمي و واگذاري فعاليت‌هايي كه مردم قادر به انجام آن هستند.
2. تقويت و زمينه‌سازي حضور احزابي كه به چارچوب نظام و قانون اساسي معتقد هستند به منظور توسعه­ی مشاركت مردم.
3. اصلاح نظام اداري و به­كارگيري مديران لايق، امين و عالم.
اقتصادي
1. تلاش همه­جانبه و علمي براي رشد و توسعه­ی اقتصادي با جهت‌گيري به سمت و سوي عدالت اجتماعي و مبارزه با تبعيض­ها و كاهش فاصله ميان طبقات و رفع محروميت از قشرهاي كم درآمد.
2. ايجاد نظام جامع تأمين اجتماعي براي حمايت از حقوق محرومان و مستضعفين.
3. تلاش براي كنترل سطح عمومي قيمت‌ها و حفظ قدرت خريد مردم.
4. ايجاد امنيت اقتصادي براي رشد توليد و فراهم كردن زمينه­ی اشتغال از طريق تشويق سرمايه‌گذاري.
5. مبارزه جدي با انحصارات اقتصادي اعم از دولتي و خصوصي.
6. كنترل و دقت در تأمين و حفظ منافع ملي و پرهيز از سلطه و سوء استفاده بيگانگان در جذب منافع داخلي.
فرهنگي
1. اعتلا و عمق بخشيدن به معرفت و بصيرت ديني و قرآني و تحكيم فكري و علمي ارزش­هاي انقلاب اسلامي و مقابله با تهاجم فرهنگي بيگانگان.
2. زنده نگهداشتن و ترويج انديشه­ی ديني و سياسي حضرت امام خميني(ره) در همه­ی سياست‌گذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها.
3. توجه به پرورش و شكوفايي استعدادها، بالا بردن توان علمي و فن‌آوري كشور و جلوگيري از واقعه تأسف ­بار فرار مغزها.
4. توجه به تجربه­ی ديگر ملت‌ها و انقلاب‌‌ها.
5. اهتمام به موضوع جوانان به­عنوان بزرگ­ترين ظرفيت موجود نيروي انساني جامعه­ی اسلامي.[31]

منابع

[1] . رك. رضوي‌نيا، علي؛ نهضت آزادي، مروري بر تاريخچه ماهيت و عملكرد، تهران، كتاب صبح، 1375، چاپ اول و ظريفي‌نيا، حميدرضا؛ كالبدشكافي جناح‌هاي سياسي ايران، تهران، آزادي انديشه، 1378، چاپ اول، صص 48- 45 و نوذري، عزت­الله؛ تاريخ احزاب سياسي در ايران، شيراز، نويد شيراز، 1380، چاپ اول، صص 132- 95.
[2] . رك. ظريفي‌نيا، حميدرضا؛ پيشين، صص 67- 63 و مظفري، آيت؛ جريان­شناسي ايران معاصر، قم، زمزم هدايت، 1387، چاپ سوم، ص120 و دارابي، علي؛ جريان­شناسي سياسي در ايران، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه­ی اسلامي، 1388، چاپ چهارم، صص 180- 159.
[3] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره­ی ا حزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، تهران، گستره، 1379، چاپ اول، ص 466.
[4] . دارابي؛ علي؛ سياستمداران اهل فيضيه بررسي و نقد پيشينه و عملكرد جامعه­ی روحانيت مبارز، تهران، سياست، 1379، چاپ اول، ص 293.
[5] . مظفري، آيت؛ پيشين، ص 137 و دارابي، علي؛ جريان­شناسي سياسي در ايران، پيشين، ص 602.
[6] .شادلو، عباس؛ پيشين، صص 467- 466.
[7] . اداره­ی كل سياسي وزارت كشور دبيرخانه­ی كميسيون ماده­ی 10 احزاب، شناسنامه­ی تشكل­ها و احزاب سياسي جمهوري اسلامي ايران، تهران، وكيل، 1377، چاپ اول، صص 108-101.
[8] . مرتجي، حجت؛ جناح‌هاي سياسي در ايران امروز، تهران، نقش و نگار، 1378، چاپ پنجم، ص 14 و ظريفي‌نيا، حميدرضا؛ پيشين، صص 96- 92 و مظفري، آيت؛ پيشين، ص 137.
[9] . فوزي، سیديحيي؛ تحولات سياسي اجتماعي ايران بعد از انقلاب اسلامي در ايران، تهران، موسسه­ی چاپ و نشر عروج، 1384، چاپ اول، جلد دوم، صص 240- 236 و شادلو، عباس؛ تكثرگرايي در جريان اسلامي، تهران، وزرا، 1386، چاپ اول، صص 213- 208.
[10] . فوزي، سیديحيي؛ پيشين، صص 248- 246 و شادلو، عباس؛ پيشين، ص 218.
[11] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره­ی احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، پشين، ص 467.
[12] . فوزي، سیديحيي؛ پيشين، صص 254- 249 و شادلو، عباس؛ تكثرگرايي در جريان اسلامي، پيشين، ص 305.
[13] . ظريفي‌نيا، حميدرضا؛ پيشين، ص 96.
[14] . رك. نوذري، عزت­الله؛ پيشين، صص 290- 277 و مرتجي، حجت؛ پيشين، صص 43- 39 و ظريفي‌نيا، حميدرضا؛ پيشين، صص 112- 102.
[15] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره­ی احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، پيشين، ص 467.
[16] . رك. محمدپور، علي؛ و جليل‌نژاد ممقاني، كريم؛ دوم خرداد حماسه­ی بيادماندني فرايند انتخابات دوره­ی هفتم رياست­جمهوري از نگاه مطبوعات، تهران، رسانش، 1378، چاپ اول و فوزي، سیديحيي؛ پيشين، صص 324- 321 و شادلو، عباس؛ تكثرگرايي در جريان اسلامي، پيشين، ص 384.
[17] . رك. فوزي، سیديحيي؛ پيشين، صص 3313- 324 و شادلو، عباس؛ پيشين، ص 552.
[18]. شادلو، عباس؛ تكثرگرايي در جريان اسلامي، پيشين، ص 603.
[19] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره­ی احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، پيشين، ص 467.
[20]. دارابی، علی؛ رفتار انتخاباتی در ایران الگوها و نظریه ها، تهران، سروش، 1388، چاپ پنجم، ص 299.
[21]. همان، ص 313.
[22] . همان، ص 468.
[23] . ظريفي‌نيا، حميدرضا؛ پيشين، ص 96 و مرتجي، حجت؛ پيشين، ص 16.
[24] . روزنامه­ی رسالت، سيدمرتضي نبوي؛ 14/9/78.
[25] . روزنامه­ی انقلاب، محمدرضا باهنر، 5/10/78.
[26] . شادلو، عباس؛ اطلاعاتي درباره­ی احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز، پيشين، ص 474.
[27] . روزنامه­ی رسالت، محمدرضا باهنر، 23/10/78.
[28] . شادلو، عباس؛ پيشين، ص 567.
[29] . همان، ص 477.
[30] . همان، ص 479.
[31] . هفته­ نامه­ ی جام، 16/7/79 و شادلو، عباس؛ پيشين، صص 481- 469.