زلزله احتمالی تهران چند نفر را می‌کُشد؟

این چند روز زلزله ایلام، غم و ناراحتی را بر روح مردم نشاند؛ زلزله ۶.۱ ریشتری بخش مورموری از توابع شهرستان آبدانان استان ایلام را لرزاند و گفته می‌شود تاکنون ۵۱ نفر در این زلزله زخمی شده‌اند که حال ۳ نفر وخیم است.

در عین حال، دیروز نیز این خبر، تیتر بسیاری از رسانه‌ها بود: «خطر از بیخ گوش تهرانی‌ها گذشت؛ زلزله ۴.۳ ریشتری دماوند را لرزاند». به گفته سخنگوی سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر، این زلزله که در ساعت ۴:۱۵ بامداد یکشنبه هفته جاری اتفاق افتاد، باعث رعب و وحشت اهالی این منطقه شده و مردم ادامه شب را در بیرون از منزل سپری کردند. موضوع زلزله، همواره یک تهدید برای شهروندان تهرانی بوده است و همیشه این هشدار را شنیده‌ایم که در تهران باید خود را برای وقوع یک زلزله بزرگ آماده کنیم؛ اتفاقی که با توجه به شکل خانه‌سازی و البته شهرسازی غلط این کلانشهر بسیار نگران‌کننده خواهد بود.

از زلزله ویرانگر ۱۷ سال گذشته است!
بر اساس مطالعات آماري و زلزله‌هايي كه پيش از اين در ناحيه ري و تهران ثبت شده، برآورد شده كه با احتمال بيش از ۷۰ درصد به‌طور متوسط هر ۱۵۸ سال زلزله‌اي ويرانگر و بزرگ‌تر از ۷ ريشتر در اين ناحيه رخ مي‌دهد و اين همان چيزي است كه در اصطلاح لرزه‌شناسان دوره تناوب زلزله‌هاي بزرگ ناميده مي‌شود. اما آخرين زلزله بزرگ تهران ظاهرا در منطقه دماوند و در سال ۱۸۳۰ ميلادي روي داده است. يك محاسبه سرانگشتي نشان مي‌دهد كه اكنون از زماني كه انتظار مي‌رفت، زلزله‌اي بزرگ در تهران روي دهد، ۱۷ سال گذشته است.گزارش‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر ۳۰ تا ۵۰ درصد ساختمان‌های تهران در مقابل زلزله آسیب‌پذیر هستند و شمال شرق تهران در محدوده دماوند به دلیل اتصال به گسل مشاء فشم و شمال غرب، حساس‌ترین نقطه لحاظ زلزله در تهران هستند.بنا به این گزارش، شهر تهران روی سه گسل جنوب تهران- ری، شمال تهران و مشاء قرار دارد. گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع میشود و تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد مي‌یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر مي‌گیرد. گسل ری در جنوب تهران نیز که در صورت فعالیت پرتلفات‌ترین گسل کشور است، از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت‌آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌هاي آجرپزی چهاردانگه پایان مي‌یابد. گسل شرق هم که توانایی قوی‌ترین زلزله را داراست، از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سیدخندان امتداد مي‌یابد. جالب اینجاست که اکثر حریم‌های انتقال نیروی شهر تهران نیز روی همین گسل‌هاي زلزله واقع شده است. تک گسل ملاصدرا هم که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت‌آباد و شهرک غرب را ناایمن ساخته است.

مدلهای زلزله را ژاپنی ها پیش بینی کرده اند
در این میان، ۲۵ سال قبل و در سال ۷۸، ایران برای بررسی گسل‌های تهران، از یک تیم متخصص از آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) دعوت کرد و تحقیقات آنها، چهار سناریوی مختلف را برای فعال شدن هر یک از گسل‌ها پیش‌بینی کرد. بر این اساس، در سناریوی زلزله مدل گسل ری، منطقه جنوبی شهر شدت زلزله ۹ و منطقه شمالی آن شدت زلزله بین ۷ تا ۸ ریشتری را احساس خواهند کرد. در مدل گسل شمال تهران شدت زلزله در بخش شمالی شهر به ۹ و در بخش جنوبی آن به ۷ می‌رسد و بخش بزرگی از شهر شدت زلزله ۸ ریشتر را تجربه خواهند کرد. در مدل گسل مشاء در قسمت بزرگی از شهر، زلزله‌ای با شدت ۷ احساس خواهد شد. در مدل دیگری نیز که نام آن را شناور گذاشته‌اند، بخش اعظم شهر شدت زلزله ۸ و چندین قسمت نیز شدت زلزله ۹ را تجربه خواهند کرد.با این اوصاف، تهران شهری است با جمعیت حدود ۸ تا ۹ میلیون نفر که در طی روز، این جمعیت به ۱۲ تا ۱۴ میلیون نفر هم می‌رسد و کارشناسان معتقدند در صورتی که گسل ری و شمال تهران فعال شود و زلزله‌ای با ۷ ریشتر رخ دهد، تهران رکورددار تعداد کشته‌ها و زخمی‌های زلزله خواهد بود.




بنا بر اطلاعات طرح جامع، تهران داراي ۶۴ هزار هكتار مساحت است و ۳۲۶۸ هكتار از اين ميزان، مربوط به بافت‌هاي فرسوده است كه شامل پنج درصد مساحت تهران مي‌شود. همچنین ۹۲۰ هزار پلاك در شهر تهران وجود دارد که از اين تعداد، ۲۰۶ هزار پلاك فرسوده و معادل ۲۲ درصد از پلاك‌هاي شهر تهران هستند.براساس آماری که اردیبهشت‌ماه مدير عامل سازمان نوسازي شهرداري تهران اعلام کرده است، ۱.۵ ميليون نفر از تهراني‌ها در بافت‌هاي فرسوده زندگي مي‌كنند كه اين ميزان، معادل ۱۵ درصد از شهروندان تهراني و به طور ميانگين اين رقم نشان‌دهنده اين است كه در بافت‌هاي فرسوده سه برابر بافت‌هاي غيرفرسوده جمعيت زندگي مي‌كند.در کنار این آمار، جایی موضوع نگران‌کننده می‌شود که با وجود این‌که گسل ری، یکی از پرتلفات‌ترین گسل‌ها خواهد بود، اما ۷۰ درصد بافت‌های فرسوده در نیمه جنوبی شهر قرار گرفته است؛ به‌طوری که منطقه ۱۵ تهران از نظر میزان بافت‌های فرسوده، چالش‌دارترین منطقه تهران به شمار می‌رود و بعد این منطقه، به ترتیب مناطق ۱۰، ۱۲ و ۱۷ قرار دارند.به گفته بهرام عکاشه، پدر علم زلزله‌شناسی ایران، در گزارشی که سال‌ها قبل سازمان همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) براساس درخواست ایران تهیه کرد، به این نتیجه رسید که اگر زلزله‌ ۷ ریشتر در تهران اتفاق بیافتد، باعث کشته شدن حداقل ۲، ۳ میلیون نفر و زخمی شدن حداقل ۲، ۳ میلیون نفر دیگر خواهد شد.البته خسارت‌های ناشی از زلزله فقط به تخریب ساختمان‌ها منتهی نمی‌شود، زیرا همواره تهران با مسایلی همچون مقاوم نبودن تاسیسات آب، برق، گاز، تلفن و شبکه فاضلاب در مقابل زلزله روبه‌رو است و حوادث پس از وقوع زلزله، مي‌تواند وضعيت را بحراني‌تر كند. با این حال، با وجود این‌که همه مي‌دانند زلزله در تهران می‌تواند فاجعه‌ای هولناک را به‌دنبال داشته باشد و جان ميليون‌ها نفر را بگيرد، اما آن‌طور كه بايد و شايد، شهر براي مقابله با اين حادثه آماده نشده است و نه‌تنها بافت‌هاي مسكوني كه بسياري از مدارس و مراكز درماني نيز در مقابله زلزله به زانو در خواهند آمد.