ماه رمضان و کاهش آسیب های اجتماعی

خانه / مطالب و رویدادها / یادداشت و گفتگو / ماه رمضان و کاهش آسیب های اجتماعی

نیک مى‏‌دانیم که روزه‌‏دارى باعث بهبود روابط افراد جامعه و کاهش ملموس آسیب‏هاى اجتماعى مى‏‌شود. بررسى نشان مى‏‌دهد روزه‏‌دارى بهترین وسیله براى کنترل هیجان‏هاى شدید روحى نوجوانان است.

آداب و رسوم مازندران در رمضان

ماه مبارک رمضان و ورود انسان‏ها به ضیافت الهى در بردارنده مفاهیم و نکات مهم گوناگونى است که توجه به آن براى تک تک انسان‏هاى مومن و متعهد لازم است. از جمله فلسفه‏‌ها و دلایل روزه‌‏دارى در این ماه پر برکت بر طبق روایات و آیات قرآن، تمرین صیانت از نفس، حفظ تقوا، آلوده‏‌نکردن دل و جان به معاصى کوچک و بزرگ و… است. در واقع ماه ضیافت الهى مبدأیى محسوب مى‏‌شود که در آن بندگان خداوند با التزام به رعایت و توجه به فرامین الهى، سعى مى‌‏کنند تا نفس خود را براى روزها و ماه‏هاى سال پرورش داده و مجراهاى ورودى گناه و معاصى را به درون خودشان مسدود نمایند. در همین راستا اسلام به‏‌عنوان یک دین اجتماعى که بسترهاى جمعى را بیش از عرصه‌‏هاى فردى مورد توجه و دقت قرار داده است، بر این مسأله اصرار می‌‏ورزد. این مفهوم در حوزه قدرت سیاسى و فضاى حاکم بر حاکمیت، کارگزاران و نقش‌‏آفرینان نیز رنگ و بوى جدى‏ترى به خود مى‏‌گیرد. آغاز ماه مبارک رمضان و قرار گرفتن در ماه ضیافت الهى بهانه خوبى است تا به پاسخ این سؤال بپردازیم که تا چه حد به ابعاد سیاسى ‏دستورات دین توجه مى‌‏کنیم و نیز به چه میزان میان حوزه قدرت و عمل سیاسى در اسلام و التزام به اصول و بایسته‏‌هاى اخلاقى، هماهنگى و همگونى دارد؟

 جایگاه اخلاق در حوزه قدرت سیاسى‏
یکى از موضوعات مورد بحث در علوم اجتماعى، رابطه اخلاق و سیاست در صحنه عمل و قدرت سیاسى مى‌‏باشد. جایگاه اخلاق در نظام اجتماعى و حکمفرمایى مؤلفه‏‌هاى اخلاقى در روابط سیاسى، یکى از مواردى بوده که از قدیم الایام نیز مورد بحث فیلسوفان جهان بوده است. از طرف دیگر هنگامى که به صفحات مختلف تاریخ سیاسى و اجتماعى انسان‏ها مى‌‏نگریم به این مسأله پى مى‏‌بریم که کم‏رنگ‏‌شدن اصول و مؤلفه‌‏هاى اخلاقى خصوصاً در نبرد قدرت و کشمکش‏ها و جدال‏هاى گروهى بسیار به چشم مى‏‌خورد. امروزه نیز سیاستمداران در ظاهر بر نیاز به اخلاقیات پسندیده در سیاست تأکید دارند اما عمل آن‏ها اغلب با مواضع اعلام‏‌شده‌‏شان تعارض دارد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که مسائل و مؤلفه‌‏هاى اخلاقى در مکاتب مختلف در غرب و شرق متنوع و محل چالش است که پرداختن به آن‏ها حوزه گسترده‌‏اى را در بر مى‏‌گیرد. آنچه ما قصد داریم در اینجا به آن بپردازیم، نگاهى به مهم‏ترین مبانى و موازین اخلاقى در حوزه قدرت سیاسى در اسلام با توجه به روایات و آیات است. البته پیش از آن نگاهى اجمالى به برخى از اندیشه‏‌ها و مکاتب غیر اسلامى نیز خالى از لطف نیست.

نگرش کلان از رابطه اخلاق و سیاست‏
به‏‌طور کلى دو نوع نگرش و طرز تفکر کلى نسبت به ورود اصول اخلاقى در حیطه عمل سیاسى وجود دارد. نگرش اول بدین‏‌ترتیب است که ورود اخلاق به سیاست به‏‌هیچ‌‏وجه ارج نهاده نمى‌‏شود و اصالت و تقدم با حفظ قدرت سیاسى و برترى سلطه‏‌جویى مى‌‏باشد. در واقع حکمرانان و پادشاهان، کسانى بودند که دائم به تعدى از اصول اخلاقى در حوزه قدرت و عمل سیاسى دست مى‌‏زدند و توجیه روشن و آشکارى نیز براى آن ارائه نمى‏‌دادند. در میان فلاسفه سیاسى نیکولو ماکیاولى فیلسوف شهیر ایتالیایى را مى‏‌توان یکى از پرچمداران اصلى این حوزه دانست.
در واقع شهرت اصلى ماکیاولى نیز در این است که با اصالت‏‌دادن به قدرت در حوزه عمل سیاسى شهریار و حکمران را مجاز مى‌‏داند که در صورتى که مؤلفه‌‏هاى اخلاقى مانع حفظ قدرت اوست، آن‏ها را کنار بزند و به راه خود ادامه دهد.
دین مبین اسلام با نگاهى ویژه به این مسأله در تمام حوزه‌‏ها از جمله احکام و رفتار سیاسى و اجتماعى، ملاحظه ارزش‏ها و مکارم اخلاقى را نموده و این در راستاى هدف بزرگ مکتب اسلام که همانا قرب الى الله و تربیت انسان‏ها است، مى‌‏باشد. سیره پیامبر اسلام(ص) و حضرت امیرالمؤمنین على(ع) به‌‏عنوان دو الگوى التزام به مکارم و اصول اخلاقى در حوزه سیاست و قدرت مى‏‌تواند به‏‌خوبى مبین و نشان‌‏دهنده اهمیت این مسأله در اسلام باشد.

تمرینى براى حفظ تقواى سیاسى‏
همان‏طورکه در بالا نیز ذکر شد، شروع ماه مبارک رمضان، آغازگر عرصه‏‌اى است که طى آن انسان‏ها بتوانند با استفاده از شرایط و خصوصیات آن ماه به تمرین صیانت از نفس و تزکیه و تهذیب بپردازند.
آنچه ما به‌‏عنوان تقواى سیاسى مورد اشاره قرار داده‌‏ایم، در واقع به رعایت اصول و موازین اخلاقى و قواعد و ارزش‏هاى انسانى برمى‏‌گردد که یک سیاستمدار مسلمان در عرصه عمل سیاسى به آن توجه دارد. هر شخص که به‏‌نوعى با حوزه قدرت در عرصه سیاست مرتبط است با در نظر گرفتن وسوسه‏‌ها و چالش‏هایى که این حوزه ممکن است براى او داشته باشد، نیازمند درجه‌‏اى از تقوا و پرهیزگارى است تا از سقوط در دره تباهى مصون باشد. بر همین مبنا مى‌‏توان با الگوگرفتن از سیره ائمه اطهار خصوصاً مولاى متقیان حضرت على(ع) چارچوب نهادینه‏‌کردن سیاست اخلاقى و ایجاد تقواى سیاسى را در میان مسؤولین با توجه به مقتضیات امروز ترسیم کرد.
مسؤولین کشور ما امروز و با توجه به رهنمودهاى امام راحل(ره) و بیانات مقام معظم رهبرى بیش از هر زمان دیگرى نیازمند به این هستند تا براى حفظ کیان نظام و صدور انقلاب اسلامى، به‌‏عنوان یک نظام آرمانى و متعالى ملاک‏هاى اخلاقى را در عمل سیاسى خود لحاظ کنند. این مسأله در واقع متضمن حفظ کشور از بلایا و خطرات احتمالى است همان‏طور که بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامى در این مورد مى‌‏فرماید: «شما با رفتار اسلامى و حفظ نهضت و با پیشبرد نهضت و توجه به این‏که خداى تبارک و تعالى ما را تائید مى‏‌کند، با رفتار و اخلاق اسلامى این قدرتى که شما را به پیروزى رسانده حفظ کنید.»
رهبر معظم انقلاب نیز در برهه‏‌هاى مختلفى به این مسأله عنایت خاصى مبذول داشته‌‏اند و دائما بر حفظ اصول اخلاق‏‌محور در فعالیت‏هاى سیاسى تأکید کرده‌‏اند: «من عرض مى‌‏کنم این‏که ما مى‌‏گوییم سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست که مرحوم مدرس حرف درستى زد و امام آن ‏را تائید کرد معناى واضحى دارد. اما یک روى دیگرش این است که سیاست ما باید دین‌دارانه و پرهیزکارانه باشد. هر کار سیاسى‌‏اى خوب نیست. بعضى کسانى هستند که به کار سیاسى فقط مثل یک کار سیاسى که هیچ گرایشى به دیندارى ندارد نگاه مى‌‏کنند. هدف این است که این‏کار سیاسى پیش برود، این درست نیست، کار سیاسى باید متدینانه باشد. همه‌‏چیزهایى که در شرع حرام است، به توان دو در کار سیاسى باید مورد توجه قرار گیرد و معتبر شمرده شود.»
در مجموع باید خاطرنشان کنیم که با توجه به مسائل و شرایط ذکرشده، حاکم‌‏کردن اخلاق اسلامى و اصول انسانى در قدرت سیاسى، عرصه‌‏هاى مختلفى را در بر مى‏‌گیرد که شناخت آن‏ها بسیار حائز اهمیت است. به‌‏طور مثال رهبر معظم انقلاب اشاره‌‏اى به دورى از تخریب‏‌هاى بى‏‌اساس دولت و توجه هرچه بیشتر به نقد منصفانه داشتند. این مقوله یعنى عدم تخریب و دروغ‌پردازى و التزام به نقد منصفانه را مى‌‏توان یکى از مصادیق بارز و حفظ مؤلفه‌‏هاى اخلاقى در عرصه عمل سیاسى و حفظ تقواى سیاسى دانست.
باید اذعان کنیم که ماه مبارک رمضان مجال بسیار خوبى است تا نگاهى جدى به تغییر این مقوله و تحول در ساختار کردار و عمل سیاسى و اجتماعى‌‏مان داشته باشد که بتوانیم به الگوى متعالى‏‌اى که مد نظر اسلام و ائمه معصومین(ع) است، روز به روز نزدیک‏تر شویم.

ابعاد اجتماعى ماه رمضان‏
در زندگى مذهبى ما مسلمانان، همیشه جلوه‏‌هایى از تازه‏‌شدن وجود دارد و آمدن هر ساله‏‌ى رمضان کریم در کشورهاى مسلمان، بهار جان‏ها و قلوب صمیمى مسلمین را به همراه مى‌‏آورد. مسلمانان با انجام اعمال عبادى فردى و جمعى این ماه عزیز، نسبت به تهذیب درونى خود و همنوایى بیرونى با ارزش‏ها، هنجارها و قوانین اجتماعى همت مى‌‏گمارند.
شعائر دینى ما در ماه مبارک رمضان، همگان را به صله‏‌ى رحم و گردهمایى دعوت مى‌‏کند تا امت مسلمان، هم‏دل و هم‌‏جهت به‌‏سوى تکامل خود و جامعه‏‌ى خویش گام بردارند و نیک مى‏‌دانیم که روزه‌‏دارى باعث بهبود روابط افراد جامعه و کاهش ملموس آسیب‏هاى اجتماعى مى‏‌شود. بررسى نشان مى‏‌دهد روزه‏‌دارى بهترین وسیله براى کنترل هیجان‏هاى شدید روحى نوجوانان است. یادمان نرود که ما با روزه‏‌دارى صفات مثبت صبر و استقامت را در شخصیت خود درونى مى‌‏کنیم. راستى وقتى 30 روز براى خودمان در برابر گرسنگى و گناهانى مثل غیبت، دروغ، کنترل اعضاى درونى و بیرونى از اعمال حرام و ترک گناه، سپرى نفوذناپذیر مى‌‏سازیم و رشحاتى از فضایل انسان کامل را به خویشتن خویش هدیه مى‌‏کنیم، چرا در ماه‏هاى دیگر سال این‏چنین نیستیم؟ بى ‏سبب نیست که علماى دین مى‏‌فرمایند: روزه مهم‏ترین عامل رسیدن انسان به «خودشناسى» است چراکه روزه ‏دار با چشم‌‏پوشى از نیازهاى جسمانى، افق دید خود را به دنیاى نامادى منتقل مى‏‌کند و به حیات ماورائى خود بهتر مى‌‏اندیشد.
روان‏شناسان اجتماعى معتقدند خودشناسى روزه‏‌داران باعث افزایش اعتماد به نفس و تقویت اراده‏ى آنان مى‏‌شود. مسلمانى که چشم به نیازهاى مادى مى‏‌بندد گویى بهتر مى‌‏تواند از گناه و وسوسه‌‏هاى شیطانى دورى کند. گویا «گرسنگى» رفتارى نمادین براى ثبت توانایى‌‏ها و قابلیت‏هاى درونى انسان در ناخودآگاهش است و در «عید فطر» که عید فطرت و شناخت درونى است به عیدى خود که همانا «تزکیه‌‏ى نفس» است دست مى‏‌یابد. انسانى که به تهذیب نفس پرداخت، به‌‏طور قطع در اجتماع، رفتارى موقر و تنظیم‌‏شده را از خود به نمایش مى‏‌گذارد.
شاید بتوانیم کارکردهاى آشکار و پنهان اجتماعى زیر را براى روزه‏‌دار و به طریق اولى براى رمضان کریم، برشمریم:
1. بازسازى روابط افراد جامعه و حرکت به سوى جامعه آرمانى‏
2. کاهش آسیب‏ها، انحرافات، تخلفات و جرایم اجتماعى و پرهیز از رفتارهاى ضد اجتماعى‏
3. فراهم‏‌سازى بستر شاخص‏هاى راستگویى، صداقت و سلامت اجتماعى‏
4. پویایى جامعه و تقویت اعتماد اجتماعى در میان اعضاى نهادهاى اجتماعى‏
5. تقویت و بالندگى هنجارها و ارزش‏هاى اجتماعى‏
6. دمیدن روح آرامش، محبت و عشق به همنوع‏
7. تقویت تجربه‏‌ى دیندارى در آحاد جامعه و بهبود روابط اجتماعى‏
8. چشیدن طعم محرومیت در افراد ثروتمند و فقیر و تجسم عدالت اجتماعى‏
9. تقویت حس نوع‏‌دوستى و هم‏گرایى و هم‏بستگى اجتماعى‏
10. تقویت تربیت ارشادى و عملى به‏‌جاى تربیت تحمیلى در جامعه‏
11. کاهش زمینه‏‌هاى بیرونى جرم‏‌خیز در جامعه و تقویت سلامت اجتماعى‏

پیشگیرى از یک ناهنجارى‏
در کنار این همه خوبى‌‏ها و برکات فردى و اجتماعى رمضان کریم، بد نیست به برخى مناظر بد اما واقعى تظاهر به روزه‌‏خوارى در کشورمان که بیشتر در شهرهاى بزرگ اتفاق میفتد توجه کنیم. صرف‌‏نظر از این‏که فرد روزه‌‏خوار به‌صورت آگاهانه اقدام به این عمل غیرشرعى و خلاف عرف اجتماعى مى‏‌کند، عدم اجراى جدى و بى‌‏قید و شرط احکام و حدود اسلامى توسط دستگاه‏هاى نظارتى باعث شده چنین افرادى چهره‌‏ى زیباى رمضان کریم را در نزد مسلمانان، دچار آسیب کنند. کودکان و نوجوانانى که چنین صحنه‌‏هایى را مى‏‌بینند، نمى‏‌توانند براى ذهن کاوشگر خود دلیل منطقى بیابند و چه‌‏بسا همین چهره از رمضان در ذهن‏شان بماند.
اگر به تجارب برخى کشورهاى مسلمان در خصوص این امر دقت کنیم، مى‏‌بینیم حتى در کشورهاى عربى کوچک حوزه‏‌ى خلیج فارس یا در کشور عربستان با وجود قومیت‏ها و مهاجران مختلف، مطلقا هیچ فردى اقدام به روزه‏‌خوارى نمى‌نماید و اگر مبادرت به چنین کارى بکند، برخورد خیلى جدى و شدیدى از سوى دستگاه‏هاى نظارتى با او خواهد شد که دیگر هوس چنین کارى را نکند. در کنار دستگاه‏هاى نظارتى، چقدر خوبست ما نیز در اصلاح این پدیده‌‏ى ناخوشایند که متأسفانه هر سال بیشتر مى‏‌شود، با استفاده از قدرت معنوى امر به معروف و نهى از منکر با رعایت اصول اخلاقى و اسلامى آن، اقدام کنیم تا به اصلاح جامعه‌‏اى که در آن زندگى مى‏‌کنیم کمک کنیم. فراموش نکنیم نیروى کنترل اجتماعى غیررسمى که آحاد مردم یک جامعه هستند، در صورتى‏‌که فعال باشند، در اصلاح جامعه و تقویت سلامت اجتماعى بسیار مؤثرند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *