پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
با دعا و انواع آن بيشتر آشنا شويد
دعا كردن و درخواست از خداوند متعال، بخشي از زندگي همه ماست. يعني حتي كساني كه به ظاهر اهل دين و دينداري هم نيستند، هنگامي كه مضطر شوند دست به دعا بلند مي‌كنند. حتما بارها هم درباره آثار دعا كردن چيزهاي مختلفي شنيده‌ايم، فضيلت‌هايي كه همگي از دل روايات مختلف معصومين عليه‌السلام بيرون آمده است. مثلا گفته شده كه دعا محبوب‌ترين اعمال نزد خداوند است، يا انسان را از گزند دشمنان و مخالفان نجات مي‌دهد يا درهاي روزي را به روي او مي‌گشايد. از رسول خدا صل‌الله عليه و آله و سلم نقل شده است كه دعا، سلاح مؤمنين و ستون دين و علت روشنايي آسمان‌ها و زمين است. خب حالا كه دعا اين همه فضيليت و اهميت دارد، ما بايد با دعا و انواع آن بيشتر آشنا شويم و درباره آن بيشتر بدانيم. در اين صفحه نكات مهمي در اين زمينه بيان شده است.
دعاهاي قرآني چيست؟
حتما تا به حال دعاي «امن يجيب…» را در هيأت‌ها و مراسم‌هاي مذهبي خوانده‌ايد. خب اين دعا، بخشي از آيات قرآن است كه همان دعاهاي قرآني محسوب مي‌شوند. در قرآن دعاهاي فراواني از پيامبران الهي نقل شده است؛ ازجمله آدم، نوح، ابراهيم، لوط، يوسف، موسي، سليمان، زكريا، عيسي عليه‌السلام و…. درضمن در قرآن دعاهاي متعددي به پيامبراكرم صل‌الله عليه و آله و سلم تعليم داده شده است. اين دعاها طيف وسيعي از درخواست‌ها را دربرمي‌گيرد كه ازجمله آنها مي‌توان به طلب عفو، غفران و رحمت الهي؛ طلب غفران براي خود، والدين و مؤمنان، پوشاندن گناهان، مؤاخذه نكردن بر نسيان و خطا، استواري در ايمان و هدايت، صبر و ثبات قدم، پيروزي بر كافران و… اشاره كرد. از اين ادعيه قرآني به‌خوبي معلوم مي‌شود كه از ديدگاه قرآن دعا در همه اديان وجود داشته است. يادتان باشد بسياري از دعاهاي قرآني با كلمه‌هاي «ربنا» و «رب» شروع مي‌شود.
تفاوت دعاهاي مأثور و غيرمأثور
در يك تعريف كلي بايد گفت كه دعاي مأثور يعني دعايي كه از معصومين نقل شده است و دعاي غيرمأثور هم يعني دعايي كه خودمان مي‌كنيم كه مضمون و قالب آنها، ربطي به دعاهاي مأثور يا احاديث معصومين ندارد. حضرت آيت‌الله مجتبي تهراني رحمت‌الله عليه درباره دعاهايي كه از ائمه معصومين عليه‌السلام نقل شده‌اند ميگويد: «دعاهايي هست كه از معصومين براي ما نقل شده كه شخص اگر اين دعا را بخواند، ثوابي هم بر آن مترتب شده است. تا اينجا اتفاق نظر است كه آن ثواب را به او مي‌دهند مي‌خواهد سندش آن دعا تمام باشد، يا سندش تمام نباشد. اين مورد اتفاق نظر است.» ايشان همچنين درباره دعاهاي غيرمأثور گفته‌اند: «دعاي غيرمأثور عبارت از آن دعايي است كه قالبريزي آن در دست بنده است. يعني ميتواني دعايت را در هر قالبي و در هر عبارتي بريزي. مثل حاجتهايي كه به هر لفظي و به هر زباني از خدا ميخواهيم.»
تقسيم‌بندي دعاهاي مأثور
دعاهاي مأثور هم داراي تقسيم‌بندي مشخصي ميان علما دين ما هستند. يك تقسيم‌بندي از نظر زمان است. يعني يك دسته دعاهاي مأثور موقت است و يك دسته از دعاهاي مأثور غيرموقّت هستند. موقت يعني دعاهايي كه بايد در زمان خاصي خوانده شود. مثلاً دعاهايي كه ما در‌ماه مبارك رمضان داريم؛ در روز اول‌ماه اين دعا را، روز دوم اين دعا را و روز سوم اين دعا را بخوان! اينها موقت هستند؛ يعني وقت خاصي برايشان تعيين شده است. بعضي دعاهاي مأثور براي «روز» خاصي بيان شده و بعضي ديگر براي «شب» خاصي، مثل شب قدر. تقسيم‌بندي بعدي از نظر مكان خواندن دعاست. همانطور كه ما از نظر زمان خاص مي‌بينيم كه بعضي دعاهاي مأثور براي زمان خاص است، براي مكان‌هاي خاص هم دعاهايي آمده است؛ يعني در چه مكاني چه بگو و چه دعايي بخوان. مثلا در روايات آمده هنگامي كه وارد مسجد ميشوي، فلان دعا را بخوان.
آيا مي‌توان در مأثور تغييري داد؟
اين موضوع هم بسيار مبتلابه است كه متأسفانه برخي به اشتباه در دعاهاي مأثور تغييراتي مي‌دهند و فكر مي‌كنند كه مضمون دعا را بهتر كرده‌اند. حضرت آيت‌الله مجتبي تهراني رحمت‌الله عليه در اين خصوص گفته است: «ما مي‌بينيم كه بعضي در ادعيه مأثوره دست مي‌برند. اينجا جاي تعبد است. تعبد معنايش همين است، عبوديت معنايش همين است كه همان آدابي را كه گفته‌اند من بايد حفظ كنم. از نَفسم بايد مراقبت كنم و نگذارم كه در دعاي معصومين دخالت كند. حفظ قالب يعني اينكه همان چيزي كه رسيده است را تكرار كني. چرا كه از معصومين اينطور رسيده است. پس چيزي به آن اضافه نكن. معصومين عليه‌السلام بهتر از من و تو رابطه بين دعا و اثر مترتبه بر دعا را مي‌دانند. آنها رابطه و اثرگذاري دعا و آن حاجت درنظر گرفته من و تو را خوب مي‌دانند.» محدثين ما هم در اين زمينه بسيار دقت كرده‌اند كه حتي يك واو پس و پيش نشود.
آيا خواندن دعا و شنيدن آن اثر يكسان دارد؟
اولين نكته اين است كه بدانيم دعاي جمعي در روايات سفارش شده است و سريع‌تر از دعاي فردي به اجابت مي‌رسد. اما درباره اين سؤال كه آيا خواندن و شنيدن دعا، اثر يكسان دارد يا نه بايد گفت؛ واژه «دعا» به‌معناي خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و حتي گاهي آن را مطلق خواندن معني كرده‌اند. درست است كه خداوند متعال به هر آنچه در اعماق قلب بندگان خود مي‌گذرد، آگاه است، اما با وجود اين، بر زبان آوردن دعاها و خواسته‌هاي آنان را به‌عنوان موضوعي اعلام مي‌كنند كه مورد پسند پروردگار بوده و پاداش فراواني را به‌دنبال خواهد داشت. بنابراين نبايد به‌دليل راحت طلبي، شنيدن دعا را جايگزين خواندن آن كرد. البته اگر موانعي وجود داشته باشد مثل بي‌سوادي كه خواندن دعا را ناممكن مي‌كند، شنيدن دعا نيز اگر با توجه و خشوع انجام شود، مي‌تواند انسان را به خداي خود نزديك كند.
تفاوت زيارت با دعا در چيست؟
قطعا وقتي به كتاب‌هاي ادعيه مثل مفاتيح‌الجنان مراجعه كنيد، از برخي مطالب به‌عنوان دعا نام برده شده و برخي ديگر به‌عنوان زيارت. مثل ما هم دعاي ندبه داريم و هم زيارت عاشورا يا زيارت جامعه‌كبيره و امين‌الله و…. خب تفاوت اين دو در چيست؟ تفاوت دعا با زيارت در همين است كه زيارات با سلام شروع مي‌شود و ادعيه با‌اللهم و مانند آن شروع مي‌شود. در دعا، درخواست از خداوند است، ولي در زيارت مخاطب امام معصوم عليه‌السلام و يا بزرگان ديگر است. ما در اين زمينه اصطلاحات ديگري هم مثل نيايش، مناجات و نجوا هم داريم. فرقي اساسي بين معناي دعا و نيايش نيست، زيرا نيايش نوعي دعا كردن است. گفته شده كه معاني مناجات و نجوا نيز از همديگر جدا نيستند، بلكه ريشه واحد دارند و شايد نوعي دعا و نيايش باشند كه همزمان با پنهاني و خصوصي بودن است و گفت‌وگويي بين عبد و مولا در خلوت دل محسوب مي‌شود.
چرا گاهي دعاهاي ما مستجاب نمي‌شود؟
حتما براي شما هم پيش آمده كه دعا كنيد و مستجاب نشود، درحالي‌كه خود خداوند فرموده‌اند كه مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. اما در مورد اجابت نشدن دعا، بزرگان دلايل متعددي را بيان كرده‌اند كه ازجمله مهم‌ترين آنها مي‌توان به اين موارد اشاره كرد؛ گاهي ما خدا را به زبان مي‌خوانيم، اما در قلب چشم اميدمان به خلق خداست. خب اين مانعي براي استجابت دعا محسوب مي‌شود. گفته شده كه هنگام دعا بايد واقعا «مضطر» بود. مضطر نبودن هم مي‌توان دليل اجابت نشدن باشد. دعا كردن آدبي دارد كه اگر رعايت شود دعا در معرض اجابت قرار مي‌گيرد، خب وقتي اين آداب را رعايت نكنيم نبايد توقع اجابت داشته باشيم. دعا درصورتي اجابت مي‌شود كه خود شخص تمام تلاش خود را براي هدف‌اش كرده باشد و در اين زمينه كوتاهي صورت نگرفته باشد. درضمن اجابت ممكن است تا مدتي به تأخير بيفتد و اين به‌معناي عدم‌اجابت نيست. در نهايت بايد گفت كه وقتي دعا مي‌كنيم بايد باور داشته باشيم كه خداوند اگر مصلحت بداند حتما حاجت ما را مي‌دهد.
توصيه‌هاي آيت‌الله مجتبي تهراني براي دعا كردن
چند كليد دعا
وقتي قرار است از دعا براي خواستن درخواست‌هايمان از خداوند استفاده كنيم، بايد درست دعا كردن را هم ياد بگيريم. براي ياد گرفتن دعا، يك راه اين است كه ببينيم بزرگان ديني ما چه توصيه‌هايي در اين زمينه داشته‌اند. اينجا چند توصيه را از زبان حضرت آيت‌الله آقا مجتبي تهراني(ره) برايتان آورده‌ايم كه حتما براي دعا كردن به كارتان مي‌آيد.
چطور دعا كنيم؟
وقتي مي‌خواهي از خدا تقاضا كني، نگاهي هم به سوابق گذشته ات بكن. اگر اشتباه كرده‌اي، اول معذرت خواهي كن و بگو: خدايا! مرا ببخش و بعد هم وقتي كه مي‌گويي بد كرده‌ام، نيتت اين باشد كه ديگر خطايي مرتكب نشوي و بعد با صدق نيت، استغفار كن.
راه‌ها مسدود نيست
وقتي در شدت گرفتاري قرار گرفته‌اي، خيال مي‌كني كه همه راه‌ها به سوي تو مسدود شده. درحالي‌كه به هيچ وجه اينطور نيست. وقتي به بالا رو كني و سراغ آن موجودي كه محدود نيست و لايتناهي است بروي، خواهي ديد كه هيچ راهي براي او مسدود نيست.
از خدا زياده‌طلبي نكنيد
ما بحث «جميع حوائج دنيا و آخرت» را داريم؛ امّا مسئله اين است كه اين حوائج مادي سقف دارد. انسان نبايد در امور دنيايي از خدا زياده‌طلبي كند. چون اثر سوء دارد و بدترين اثر سوئش، تعلّق قلبي به دنيا است. وقتي انسان مي‌خواهد از اين دنيا برود، دلبستگي به دنيا او را بيچاره مي‌كند.
در اجابت دعا عجله نكنيد
شخص در اجابت استعجال دارد و بعد به تأخير مي‌افتد مأيوس مي‌شود. مأيوس كه شد، دعا را كنار مي‌گذارد. اگر كسي دعا را ترك كند، خدا به او غضب مي‌كند و از او خشمگين مي‌شود. اگر در اجابت كمي تأخير شده، نبايد سرخورده بشوي و دعا را كنار بگذاري.
به خدا اطمينان داشته باشيد
داعي، آنچه را از خدا درخواست مي‌كند، بايد نسبت به آن توجه داشته باشد. به هر مقدار قلب او متوجه به خدا و اميد او به خدا بستگي داشته باشد، خدا دعاي او را رد نمي‌كند. به تعبير من، نسبت به دريافت حاجتش حالت قطعيت داشته باشد كه به اجابت نزديك است.
مقابل مخلوق اصرار نكنيد
آن‌‌‌طور كه خدا در ابتدا براي بنده‌‌اش، مراجعه كردن به مخلوق را دوست ندارد و ميگويد: بايد سراغ من بيايي، همانطور هم اصرار كردن در مقابل مخلوق را دوست ندارد؛ يعني اينكه سراغ مخلوقي بروي و بعد هم مرتب اصرار كني. اصل رفتن و پافشاري بعدش را بدش مي‌آيد.
راه استجابت دعاها
يكي از دستوراتي كه در شيوه دعا كردن وارد شده، اين است كه اگر انسان بخواهد دعايش مستجاب شود، اول خودش را از گناهان تطهير كند و بعد دعا كند. من اين نكته را غالباً تذكر ميدهم كه اول صلوات بفرستيد، بعد استغفار كنيد، بعد دوباره صلوات بفرستيد و بعد حاجتهاي خودتان را بخواهيد.
منبع: ماهنامه فرهنگی مذهبی هیات رزمندگان اسلام
