مدیریت دخل و خرج در خانواده

 مدیریت دخل و خرج در خانواده

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام: خانواده مانند یک کشور کوچک است که اگر برای هزینه و درآمد خود برنامه ریزی صحیح نداشته باشد دچار ورشکستگی، رکود و در نهایت به فروپاشی می شود. سبک زندگی روش های صحیح دخل و خرج را نیز شامل می شود و در این زمینه باید عادات غلط گذشته را کنار گذاشت و با روش های برگرفته از قران و سیره امامان معصوم^{(علیهم السلام)} سبکی نوین را ارایه کرد.

دخل و خرج همان هزینه و درآمد است که در الگوهای بودجه ریزی به عنوان دو رکن اساسی شناخته می شوند و در آن قاعدتا ابتدا فهرستی از مخارج یا هزینه ها و درامدها را مشخص می کنند و بهترین الگوی برنامه ریزی ان است که هزینه ها با درامدها تناسب معقول داشته باشند. معمولا هزینه ها و نیازها بیشتر از درامدهاست و لذا باید تدبیری اندیشیده شود که موازنه بین درامد و هزینه و یا دخل و خرج برقرار باشد.

در خانواده هم مانند یک کشور باید این توازن برقرار باشد وگرنه خانواده همواره با بدهی و قرض روزگار سپری می کند و اندیشه پرداخت به موقع بدهی ها آرامش روانی سرپرست خانوار و اعضای خانواده را بر هم می زند. الگوی مصرف هر خانواده با خانواده دیگر تفاوت دارد. شرایط خانوادگی، میزان درآمد، جایگاه اجتماعی، محیط زندگی و سبد مصرفی مورد نیاز، بودجه بندی خانوارها را از یکدیگر متمایز می سازد. در این متغیرها، عامل چشم و همچشمی، حسادت و ارزش های منفی دیگر جایی ندارند و لذا نمی توان با درامد محدود، با مصارف نامتعارف زندگی کرد.

آنچه امروز در خانوارها به عنوان کالاهای قسطی و پرداخت پیوسته وام وجود دارد، لزوما هماهنگ با هزینه های مورد نیاز نبوده، بخشی از آنها معلول خریدهای غیرضروری هستند که از روی چشم و همچشمی تهیه شده و دخل و خرج خانوارها را بر هم زده اند. برای برقراری این موازنه باید بایسته ها و نبایسته های مصرف مشخص شوند:

• افزایش آگاهی های اقتصادی

با توجه به دسترسی به اطلاع رسانی سریع از طریق فضاهای مجازی و کتاب ها و نشریات، اعضای خانواده باید دانش اقتصادی خود را بالا ببرند و از مفاهیمی همچون مصرف، هزینه، درامد، پس انداز و ورشکستگی اگاه باشند. کمترین بهره این اگاهی، برنامه ریزی برای درامد و هزینه خانوار است که در روایات ما به تقدیرالمعیشه معروف است.

قال الباقر^{(علیه السلام)}: الکمال کلّ الکمال: التّفقّه فى الدّین، و الصّبر على النّائبه، و تقدیر المعیشه. امام باقر^{(علیه السلام)} فرمود: کمال و تمام کمال: تفقّه و بصیرت پیدا کردن در دین، صبر کردن در مصیبت و کار دشوار و برنامه ریزی در امر معیشت، می باشد.

تقدیر المعیشه یعنی برنامه ریزی معیشت و درآمد یعنی انسان درآمد خود را مشخص کند، نه اسراف کاری کند، نه بخل بورزد، به اندازه ای که خدا روزی اش را مشخص کرده خرج کند. آنچه در ماه، عاید او مى‌‏شود بسنجد، پس به همان اندازه خرج کند. پس هرگاه ماهى سه تومان عاید او می‌‏شود، روزى یک قران خرج کند و بیشتر از آن خرج ننماید و اگر اتّفاقا یک روز زیادتر خرج کرد، زیادى را کم روز دیگر گذارد تا آن که به ذلّت قرض و سؤال از مردم گرفتار نشود.

تقدیر المعیشه، به تعبیری همان «قناعت» است. حالا قناعت به چه معنا است؟ قناعت به این معنا هست که انسان به آنچه از تلاش و کوشش خود به‌دست آورده، راضی باشد. «خرج» زندگی را کسب کند و به آن اکتفا نماید و برای تجمّل و تشریفات که به آن «بَرج» می‌گویند، خود را محتاج دیگران نسازد.

• پس انداز

خرج های پیش بینی نشده و ضرورت نگران نبودن از آینده، دو عامل مهم برای تشویق پس اندازند. در جامعه امروز که حدود شرعی در بانک ها رعایت می شوند، می توان بخشی از درآمد را پس انداز کرد تا هم از رکود سرمایه جلوگیری شود و هم به مصرف نیازهای جامعه برسد. هر وقت هم به پس انداز نیاز بود، می توان آن را دریافت و هزینه کرد. در صدر اسلام هم که سیستم بانکی فعلی وجود نداشت، امامان معصوم به شکلی دیگر پس انداز را توصیه می کردند.

امام رضا^{(علیه السلام)} فرمودند: هرگاه انسان به اندازه خوراک سالش را فراهم آورد، سبکبار و آسوده خاطر می شود. امامان باقر و صادق^{(علیه السلام)} تا زمانی که به قدر خوراک سالشان را آماده نمی کردند، ملکی نمی خریدند.

• پرداخت بدهی های شرعی

تصور غلط بعضی بر این است که پرداخت های شرعی از قبیل خمس و زکات اثر مستقیم و محسوس آن، کم شدن منابع درآمدی است، در حالی که طبق آیات و روایات اثرات نامحسوسی دارد که موجب افزایش درآمد می شود و طبق آنچه مشهور است شبیه از بین بردن شاخه های اضافی درخت است که به افزایش محصول می انجامد.

• خالی نمودن خانه از کالاهای غیرضروری

یک نگاه ساده به بسیاری از خانواده ها نشان می دهد که خانه ها تبدیل به انباری برای کالاهای غیرضروری شده اند. بسیاری از لوازمی که خریداری می شوند، ضروری نیستند و یا مورد استفاده آنها اندک است. به جای خرید این کالاها باید کالاهایی را خرید که هم ضروری هستند و هم دایما مصرف می شوند. در اقتصاد خرید کالاهای بادوام سفارش شده است، اما کالاهایی که مورد مصرف مستقیم خانوارها و یا عاملی برای کسب درامد باشند، وگرنه با دوام بی مصرف فقط موجب افزایش هزینه ها می شود.

• مصرف با بیشترین بازدهی اجتماعی

از اصول مسلم علم اقتصاد و در واقع ماهیت آن این است که نیازهای انسان نامحدود و منابع او محدودند، پس باید با محدودیت بودجه، باید بهترین و ضروری ترین مصارف را انتخاب کرد. تردیدی نیست که کمک به دیگران و از خودگذشتگی و ایثار از زیباترین شعارهای اسلام است که اگر جامه عمل بپوشد بسیاری از نابسامانی ها را درمان می کند، اما گاهی این ایثار و ازخودگذشتگی نه تنها گره ای را نمی گشاید، بلکه گره هایی جدیدی را در زندگی به وجود می آورد.

یکی از عادات غلط این است که عده ای در دخل و خرج تعادل ندارند و گروهی دیگر با قرض دادن به آنها نه تنها مشکلشان را برطرف نمی کنند، بلکه برای خود هم مشکل می آفرینند. هر هزینه ای باید بازدهی روشنی داشته باشد. امام صادق^{(علیه السلام)} به ابن سنان فرمود: (برای برادر ایمانی خودت در کاری وارد مشو که زیانش برای تو بیشتر از سودش برای او باشد. مردی که بدهی سنگین دارد و تو با مال خویش، بخشی از بدهی او را می پردازی، هم مال تو از دست می رود و هم نمی توانی تمام بدهی او را بپردازی).

• کسب درآمد در حد توان

بسیاری از افراد کار ثابت و مشخصی دارند و به همان درآمد بسنده می کنند، اما در هزینه کردن به همان اندازه قانع نیستند و به ویژه اگر کارمند دولت باشند، با استفاده از اعتبار دولتی خود به خرید کالاهای قسطی اقدام می کنند. این مصارف بیش از درآمد آنهاست و لذا باید کار و تلاش خود را هم بیشتر کنند. اگر شرایط کسب درآمد در جامعه فراهم باشد، باید به موازات هزینه ها، راه های کسب درآمد را هم بیشتر کرد، اما مشکل اینجاست که خواسته ها اضافه می شوند، ولی داشته ها ثابت می مانند. برای ایجاد موازنه باید راه های کسب درآمد را زیاد کرد. بسیاری از افراد در جاهایی کار می کنند که واقعا حرفه اصلی آنها نیست و فقط به شغل ثابت عادت کرده اند و اگر از مجموعه ای که در آن اشتغال دارند خارج شوند، هیچ اخلالی در سیستم به وجود نمی آید. این افراد باید توان ذخیره شده خود را آزاد کنند و در جاهای دیگر هم مشغول کار شوند و درآمد کسب کنند.

• چشم و همچشمی

این پدیده نوعی نابهنجاری اجتماعی است که دامنگیر برخی از خانواده ها شده است. الگوپذیری و حسادت از ریشه های این بیماری است که جهل و غفلت از اینده، ان را تشدید می کند.

در متون دینی ما از قناعت و برخورداری از حد کفاف در زندگی به عنوان عوامل بیش گیرنده چشم و همچشمی یاد شده است. کسی که نگاهش به زندگی دیگران است، به یک نمونه اکتفا نمی کند و به هر نوع زندگی ای حسد می ورزد و آرامش خود را فدای آن می کند، اما کسی که به آنچه که دارد دلخوش است و کفاف را پیشه خود می کند، در آرامش به سر می برد. پیامبر^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمود: (خوشا به حال کسی که زندگی اش به قدر کفاف باشد).

امام علی^{(علیه السلام)} فرمود: (هر کس به کفاف زندگی بسنده کند، به زودی به آسایش دست می یابد و زندگی آسوده و مرفهی را به دست می آورد).

• تقلید از بیگانه

خوراک و پوشاک و معماری و وسایل زندگی هر کشوری متناسب با فرهنگ همان کشور است. امروزه هم در ادبیات توسعه اقتصادی گفته می شود که توسعه هر کشور باید توسعه ای بومی و مبتنی بر فرهنگ همان کشور باشد. سرعت در اطلاع رسانی و وجود رسانه های مختلف گرچه موجبات رفاه انسان ها را فراهم آورده است، ولی اسیب هایی را هم برای جوامع به ارمغان آورده است. بسیاری از خانواده ها برای مصرف، مدل های بیگانه را الگو قرار داده اند که علاوه بر آسیب های فرهنگی، بار اضافه هزینه ها را نیز به دنبال داشته است.

 تقلید از بیگانه و احساس نیازمندی به آنان، واردات کشور را افزایش می دهد و در مقیاس کوچک تر خانواده را نیز که کشوری کوچک است با افزایش هزینه مواجه می کند و خرج را بر دخل غلبه می دهد که نتیجه اش نابسامانی و فروپاشی خانواده است.

امام صادق^{(علیه السلام)} از قول امام علی^{(علیه السلام)} نقل می کند: (این امت مادام که همچون بیگانگان لباس نپوشند و غذا نخورند همواره در خیر به سر می برند، زیرا اگر چنین کنند خداوند، به خواری دچارشان می کند.

• اسراف و تبذیر

خانواده هایی هستند که درآمد بالایی دارند و در مصرف، اسراف و تبذیر می کنند و در زمره کسانی قرار می گیرند که برادران شیطانند و گناهی بزرگ مرتکب شده اند. از آن بدتر کسانی هستند که درامد کافی ندارند، بیش از نیاز مصرف می کنند، دوراندیش و اینده نگر نیستند، هیچ پس اندازی ندارند و اسراف هم می کنند. هنگامی که این رفتار به عادت تبدیل شود، راه برگشت وجود ندارد. این افراد همواره تلاش می کنند با قرض گرفتن، کمبودها را جبران و آرامش خود و خانواده را فدای مصرف بیهوده کنند که در نهایت به فروپاشی خانواده تن می دهند.

جمع بندی

انچه به عنوان بایسته ها و نابایسته ها بیان شد فهرست کاملی نیست و می توان به هر دو افزود، اما آنچه موجب تعادل بین فرج و دخل ایجاد می شود، برنامه ریزی و (تقدیرالمعیشه) است. اگر این برنامه ریزی درست انجام شود، تمام بایسته ها را درخود دارد و نابایسته ها را بیرون می نهد، زندگی دچار تجمل بیهوده و یا با تفریط و کم مصرفی روبرو نمی شود، یک نوع ساده زیستی همراه با آراستگی را به ارمغان می آورد که رفاه اسلامی هم در آن دیده می شود، رفاهی همراه با آرامش و آسایش روانی خود و خانواده همان که پیامبر برای خود و اهل بیتش از خدا طلب می کرد.

منبع : حوزه

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام