معرفی اماکن زیارتى و سیاحتى عراق

سامرا

شهر سامرا چهارمین شهر مقدس عراق است.ساختمان این شهر که در 124 کیلو مترى شمال بغداد و در سمت ‏شرق رودخانه دجله قرار گرفته ،به سال 221 ه.باز مى‏گردد.در این سال محمد المعتصم بالله فرزند هارون الرشید پایتخت‏ خلافت را از شهر بغداد به سامرا منتقل ساخت و تا سال 256 ه.هشت‏ خلیفه از این شهر حکمرانى و خلافت نمودند. در این سال المعتمد على الله عباسى بار دیگر به بغداد باز گشت و آنجا را پایتخت‏ خلافت قرار داد.

سامرا طى مدت سه دهه پایتختى،توسعه فراوانى یافت و تعداد زیادى از کاخها و تفریح‏گاهها و مساجد در این شهر ساخته شد.آنچه امروزه بر اهمیت این شهر مى ‏افزاید،قرار داشتن بقعه پاک دو امام معصوم و برخى از افراد خانواده ایشان مى‏باشد.

حرم مطهر امام دهم حضرت على بن محمد الهادى علیهما السلام (تاریخ شهادت: سال 254 ه.) و امام یازدهم امام حسن بن على عسکرى علیهما السلام (تاریخ شهادت:260 ه.) قلب شهر امروزى را تشکیل مى‏ دهد،این بقعه در دوران زندگانى دو امام علیهما السلام خانه مسکونى آنان بود،و پس از شهادت در آنجا دفن شده‏اند.نخستین ساختمان برآرامگاه آنان،از قرن چهارم هجرى است که تا کنون همواره تجدید و ترمیم شده و توسعه یافته است.این حرم مطهر داراى گنبدى است که یکى از بزرگترین گنبدها در جهان اسلام است،محیط این گنبد طلایى عظیم،68 متر است که در آن 72 هزار کاشى طلا به کار رفته است.در دو سمت این گنبد دو گلدسته طلایى زیبا قرار دارد که هر یک داراى 36 متر طول است.

گنبد کنونى در سال 1200 ه.بر جاى گنبد کهنى که ناصر الدوله حمدانى در سال 333 ه.آن را ساخته بود بنا گردید.در زیر گنبد حرم مطهر،ضریح نقره‏اى زیبایى قرار دارد که ساخته هنرمندان اصفهانى در سالهاى دهه 60 میلادى است.درون ضریح آرامگاه دو امام معصوم و«حکیمه خاتون‏»دختر حضرت جواد و عمه امام عسکرى است که شاهد ولادت امام زمان‏«عج‏»بوده است.این بانو زنى پرهیزکار و مورد احترام چهار امام معصوم بوده است‏و دیگرى‏«نرگس خاتون‏»همسر امام حسن عسکرى علیه السلام و مادر امام زمان است.

درون حرم و قسمتهایى از رواقها به طرز زیبایى آینه کارى شده و از یادگارهاى ملک فیصل اول پادشاه هاشمى عراق است و به وسیله ایوانى فراخ و سقف دار به صحنى که گردا گرد حرم را فرا گرفته راه مى‏یابد.از ویژگیهاى این صحن آن است که فاقد حجره مى‏باشد.در زاویه شمال غربى صحن مطهر،مجموعه‏اى متشکل از صحن و ایوان و مسجدى بزرگ با گنبدى کاشى کارى شده قرار دارد که به‏«مجموعه غیبت‏»مشهور است.در زیر این مجموعه زیر زمینى است که به‏«سرداب غیبت‏»شهرت دارد،و نیز این مجموعه بخشى از خانه مسکونى حضرت عسکرى بوده است که در این زیر زمین به عبادت مى‏پرداخته و پس از او محل اقامت امام زمان علیه السلام بوده است.این محل از دیر باز مورد توجه شیعه بوده است و ازآن جهت که عبادتگاه سه امام بوده،از قداست و احترام ویژه‏اى برخوردار است.گفتنى است که به وسیله پله‏هایى مى‏توان به زیر زمین رسید.فضاى اصلى و کهن زیر زمین عبارت است از تالارى مربع مستطیل به ابعاد 3×5 متر.در شرق این تالار فضایى است که پنجره‏اى از چوب دارد و محل عبادت امام علیه السلام بوده است.

پنجره این نماز خانه یکى از با ارزشترین قطعات باقى مانده از دوران عباسیان است و داراى کتبیه‏اى کهن مى‏باشد.این پنجره به دستور الناصر لدین الله عباسى (که از خلفاى علاقمند به اهل بیت علیهم السلام بود) در سال 606 ه.ساخته شده است.در کاشى کارى درون این بقعه نام ناصر الدین شاه قاجار ثبت‏ شده است که در سفر عتبات خود به زیارت این جایگاه تشرف یافته است.

خدام سرداب در داخل این بقعه کوچک حفره‏اى تعبیه‏ کرده‏ اند و از آن به زائران خاک مى‏ دهند که فاقد هر گونه توجیه و دلیل شرعى است،کاشیکاریهاى صحن و سر درهاى ورودى از دوره قاجاریه است.

آثار تاریخى سامرا:

مسجد جامع سامرا،به‏«جامع المتوکل‏»مشهور شده و از ساختمانهاى یکى از پلیدترین خلفاى عباسى،یعنى متوکل عباسى (232-247 ه.) است.

این مسجد یکى از عظیم‏ترین مساجد جهان اسلام در آن دوره بشمار مى‏رفته.امروزه فقط ماذنه و دیوارهاى آن باقى است که همین دو نیز دلیل بر عظمت این ساختمان است.

ابعاد دیوارهاى مسجد 160×240 متر است آنچه بر اهمیت معمارى این مسجد مى‏ افزاید گلدسته آن است که به‏«ملویه‏»شهرت دارد و در شمال برج و باروى مسجد و در فاصله 25 مترى آن ساخته شده است.ساختمان این گلدسته مخروطى شکل است که بر قاعده‏اى مربع به طول 32 متر قرار دارد.

این ماذنه بر خلاف سنت تمام گلدسته ‏ها،که راه رسیدن به بام آن از پله‏ هایى است که درون ماذنه تعبیه شده،از بیرون آن مى‏ باشند،از این رو پله ‏ها گردا گرد سطح بیرونى گلدسته را دور زده و به بام آن که در ارتفاع 52 مترى از زمین است مى‏ رسد.

بنا به روایت مورخان،متوکل مبلغ 5 میلیون درهم‏براى ساختمان این مسجد هزینه کرده است.

متوکلیه،شهر کهن سامرا است که از سوى متوکل عباسى ساخته شد و امروزه خرابه ‏هاى این شهر در فاصله کوتاهى از شمال سامرا نمایان است.از ویژگى‏ هاى این شهر،خیابان کشیهاى منظم و مستقیمى است که نمونه آن در دیگر شهرها کمتر یافت مى‏شود.در بخشى از این شهرمسجدى به نام‏«جامع ابى دلف‏»وجود دارد.

جامع ابى دلف،نمونه کوچکتر مسجد جامع متوکل است‏به ابعاد 138×215 متر با بارویى به ضخامت 60/1 متر.این مسجد داراى 18 دروازه است.گلدسته این مسجد شبیه ملویه است،با این تفاوت که ارتفاع آن 19 متر مى‏باشد.این مسجد به نام قاسم بن عیساى عجلى مشهور به ابو دلف (متوفاى 226 ه.) نامگذارى شده که از فرماندهان عباسى و از شیعیان معتقد بشمار مى‏رفته است.

قصرهاى سامرا،خلفاى عباسى که به سامرا نقل مکان کردند،همگى مشهور به فسق و فجور و برگزارى مجالس جشن و سرور و شادمانى بودند،از این رو،اقدام به ساختمان کاخهاى سر سبز و خوش آب و هواى متعددى در جاى جاى این شهر و در کناره‏هاى رودخانه دجله کردند که امروزه تنها از آن کاخها دیوارهاى فرو ریخته و ستونهاى ویرانه باقى مانده است.

نام برخى از کاخها در سمت ‏شمال غربى مسجد جامع متوکل و در شهر المتوکلیة:

قصر الجعفرى،قصر العروس،قصر المختار،قصر الوحید،قصر الجعفرى المحدث،قصر الغریب،قصر الصبح،قصر الملیح،قصر بستان الایتاخیه،قصر التل،قصر الجوسق،قصر برکوارا،قصر القلائد،قصر الغرد،قصر المتوکلیه،قصر البهو،قصر اللؤلؤه و…

بنا به روایت مورخان حد اقل هزینه ساختمان هر یک از این قصرها،متجاوز از پنج میلیون درهم بوده است.

کاظمین

این شهر سومین شهر مقدس عراق پس از نجف و کربلا است و در شمال غربى بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا مى‏کند. نام این شهر بر گرفته از نام مبارک حضرت کاظم علیه السلام است و از آنجایى که در این حرم حضرت موسى بن جعفر علیه السلام ( کاظم) و نواده او حضرت محمد بن على علیه السلام ( جواد) مدفون مى‏ باشند شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است،«کاظمین‏»نامیده شده است.

حرم مطهر،مرکز این شهر را تشکیل مى‏ دهد و دروازه‏ هاى مجموعه وسیع حرم به خیابانها و محله‏ هاى‏ اصل شهر گشوده مى‏شود.حرم کاظمین از ویژگیهایى برخوردار است که در کمتر حرمى مى‏توان دید،نخست آنکه دو تن از امامان معصوم درون یک ضریح مدفونند،از این رو ضریح نقره‏اى آنان بزرگ و بخش مهمى از فضاى زیر گنبد را در بر گرفته است و دیگر آنکه حرم مطهر داراى دو گنبد طلایى یکسان و چهار گلدسته مى‏باشد.همچنین حرم مطهر داراى سه ایوان زیبا و بزرگ با سقفهاى بلند است که ستونهایى تنومند آن را در بر گرفته و با کاشى و آینه تزیین شده است.

پیشینه شهر کاظمین به سال 145 ه.باز مى‏گردد.در این سال جعفر فرزند منصور عباسى در گذشت و در گورستان این منطقه مدفون گردید و پس از او جمعى از قریشیان از آن جمله دو امام معصوم علیهما السلام در این گورستان به خاک سپرده شدند و همواره به نام‏«مقابر قریش‏»مشهور بوده است.لیکن بعدها به تدریج نام این بقعه به نام امروزى آن شهرت یافت.

مراکز زیارتى این شهر عبارتند از:

1-حرم مطهر،ساختمان کنونى حرم از ساخته‏هاى دوره آغازین صفویه و اضافات دوره‏ه اى بعدى است.معمارى و هنر دوره صفویه،از ایوانهاى زیبا و کاشى‏ کاریهاى معرق نفیس و آینه کاریهاى بدیع در آن به وضوح قابل مشاهده است.حرم مطهر داراى دو گنبد طلایى است که هر یک بر روى بقعه یکى از دو امام علیهما السلام ‏قرار گرفته است. در زیر دو گنبد فضاى مربع مستطیل است که میانه دو دیوار شرقى و غربى را دو ستون عظیم در بر گیرنده گنبدها اشغال کرده است،یک ضریح نقره‏اى قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفیس در بر دارد،با ورود از ایوان جنوبى،به نخستین رواق و سپس به درون حرم و گنبد خانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسى بن جعفر علیه السلام قرار خواهیم گرفت و در پشت‏ سر ایشان قبر مطهر حضرت جواد علیه السلام قرار دارد. پیرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواقهاى جنوبى و غربى هر یک به ایوانى زیبا و بزرگ راه دارد.مجموعه حرم و رواقها را سه صحن وسیع در بر دارد که صحن غربى به نام‏«صحن قریش‏»مى‏باشد.برج و بارو و دروازه‏هاى هفت گانه صحن با معمارى زیبا آن و کاشى کارى نفیس پراکنده در سر درها و کتیبه‏ ها چشم بیننده را مى‏ نوازد.

برج و بارو و دروازه‏هاى هفت گانه صحن که با توجه به معمارى زیباى آن و کاشى کارى نفیس پراکنده در سر درها و کتیبه‏ ها چشم بیننده را مى‏نوازد،از ساخته‏ هاى مرحوم فرهاد میرزاى قاجار (عموى ناصر الدین شاه) مى‏ باشد.

برخى بیوت و ضمایم حرم مطهر:

مسجد صفوى،این مسجد از ساخته‏ هاى شاه اسماعیل صفوى است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمانهاى عراقى ساخت.مسجد از زیبایى خاصى برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابرعظمت‏ ستونهاى ضخیم و طاقهاى قوسى آن بر مى ‏انگیزد و داراى گنبد کاشى کارى بسیار کوتاهى است که به زحمت مى‏توان آن را از درون صحن دید.در جنب محراب و منبر کهن مسجد،پنجره‏اى به درون رواق شمالى حرم مطهر باز شده است که از میان آن،ضریح مطهر قابل مشاهده است.

آرامگاه خواجه نصیر الدین طوسى،وى از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند.او در سال 672 ه.در گذشت.و در گور یکى از خلفاى بنى العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گردید.بر روى بر او ضریحى فولادى و کهن قرار دارد.

آرامگاه شیخ مفید،که در مشرق رواق جنوبى قرار دارد.وى از بزرگان شیعه وفقها و متکلمان چیره دست و توانا بود که در سال 413 ه.در گذشت.بر روى قبر او ضریحى فولادى و کهن قرار دارد و بر بالاى قبرش،بر روى مرمر،قطعه شعرى است که امام زمان علیه السلام در رثاى فوت او سروده است:

لا صوت الناعى بفقدک انه یوم على آل الرسول عظیم

آرامگاه ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه،از بزرگان و فقها و محدثین امامیه است.وى در سال 368 ه.در گذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبى به همراه‏قبر شیخ مفید است. آرامگاه جمع کثیرى از وزرا،فقها و اعیان،که برخى از مشاهیر آنان عبارتند از:

موسى بن ابراهیم بن موسى بن جعفر علیه السلام (وى یمن را در دوران مامون تسخیر نمود و مردم را به امامت‏حضرت رضا علیه السلام دعوت کرد.) معز الدوله آل بویه،جلال الدوله آل بویه،وزیر مهلبى،عمید الجیوش،فخر الدوله دیلمى،مشرف الدوله دیلمى،ابن حمدون،ضیاء الدین ابن الاثیر،ابن الناقد،ابن العلقمى،فرهاد میرزا، آیة الله سید حسن صدر و گروهى دیگر از این خانواده،سید هبة الدین شهرستانى و…

آرامگاه سید مرتضى و سید رضى،این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان امامیه در قرن پنجم هجرى بشمار مى‏آیند.قبر این دو تن در دو ساختمان جدا گانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکى یکدیگر در جنوب شرقى دیوار صحن قرار دارد.

قبر ابو یوسف قاضى،وى در سال 166 ه.به منصب قضاوت در بغداد پایتخت‏خلافت‏بنى العباس برگزیده شد و نخستین کس در اسلام است که به عنوان‏«قاضى القضات‏»شهرت یافت.قبر او در جنوب شرقى صحن مطهر،درون یکى از حجره‏ها مى‏باشد.

2-مسجد براثا

از مساجد کهن و مبارک شیعه است که در میانه راه ‏کاظمین-بغداد در محله‏اى به همین نام واقع است.بنا بر روایات تاریخى،امیر المؤمنین علیه السلام هنگام باز گشت از جنگ با خوارج در نهروان،در این مکان نماز خوانده است.شیعیان از دیر باز در این مسجد تجمع نموده و به عبادت مى‏پرداخته‏اند.

3-مسجد المنطقه

که در محله‏اى به همین نام واقع شده و به نام‏«مسجد العتیقه‏»هم شهرت دارد.بنا به گفته روایات،امیر المؤمنین علیه السلام در یکى از سفرهاى خود،در این مسجد نماز گزارده است.

کربلا

مقدس‏ترین شهر عراق پس از نجف اشرف کربلا است و آن تربتى است که اجساد پاک و غرقه به خون شهیدان عاشورا و به ویژه سرور آنان و سید جوانان اهل بهشت،ابا عبد الله الحسین علیه السلام و برادر با وفا و بزرگوارش ابو الفضل العباس را در خود جاى داده است.

تاریخ شهر کربلا در دوران اسلامى از هنگام شهادت امام حسین علیه السلام آغاز مى‏ شود و  از آن هنگام تا کنون،این شهر همواره در جان و روح و روان شیعیان و مؤمنان بوده و روز به روز بر آبادانى و وسعت آن افزوده شده است.

مهمترین زیارتگاه

هاى کربلا عبارتند از:

1-حرم امام حسین علیه السلام،که به همراه حرم ابو الفضل العباس علیه السلام و فضاهاى پیرامون این دو جایگاه،هسته مرکزى شهر را تشکیل مى‏دهند.حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایین‏تر است،از این رو تعداد زیادى پله زائران را از دروازه‏ها به درون صحن هدایت مى‏کند.

ساختمان کنونى حرم از ساخته‏هاى دوره صفوى و عثمانى و قاجار است.حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلا تشکیل شده که بر روى گنبد خانه‏اى وسیع و چندین رواق و یک مسجد بزرگ و صحنى فراخ است که تمامى این مجموعه را در بر مى‏گیرد.گنبد طلا از ساخته‏هاى‏دوران صفویه است و طلا کارى آن به دستور آغا محمد خان قاجار انجام گرفته است.در زیر گنبد،ضریح نقره‏اى و بزرگ و چند ضلعى قرار دارد که قسمت عمده فضاى گنبد خانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر امام حسین علیه السلام و دو فرزندش على اصغر و على اکبر جاى دارد.در سمت‏شرق ضریح مطهر حضرت،فضایى است که در جنوب آن پنجره‏اى نقره‏اى قرار دارد.اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه کربلا است که همگى آنان پیرامون آن پنجره و فضاهاى اطراف پراکنده و مدفون هستند.گرداگرد گنبد خانه را چهار رواق در بر گرفته است.

حرم مطهر داراى ایوانى است که قسمتى از آن با خشتهاى طلا پوشیده شده و بخشهاى دیگر آن با کاشى معرق و نفیس اصفهان تزیین یافته است.سقف بلند ایوان را مجموعه‏اى از ستونهاى مرمرین،تراش هنرمندان اصفهانى نگاه داشته است.-قتلگاه، جایگاهى است در نزدیکى آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدى که بنا بر گفته روایات،امام حسین علیه السلام در آنجا به شهادت رسید و بعدها به جایگاه کنونى منتقل شد و دفن گردیده‏اند.

3-تل زینبیه،در فاصله 20 مترى از سمت غرب صحن مطهر،تپه‏اى به ارتفاع 5 متر وجود دارد که امروزه بر روى آن اتاقى ساخته شده است،این تپه به نام‏«تل زینبیه‏»یا تپه حضرت زینب علیها السلام مشهور است و بنا به نقل مورخان،تپه‏اى بوده است که در روز عاشورا حضرت زینببرروى آن مى‏رفته و از سیر وقایع جنگ آگاهى مى‏یافته‏اند.

4-حرم منور و پاک ابو الفضل العباس علیه السلام،این حرم در فاصله 350 مترى شمال شرقى حرم امام حسین علیه السلام قرار گرفته و داراى قبه و بارگاه شکوهمندى است که جسد پاک این سردار رشید و یار وفادار امام حسین علیه السلام را در بر گرفته است.ساختمان داراى گنبدى طلایى است که بر روى گنبد خانه‏اى کوچکتر از حرم امام حسینعلیه السلام قراردارد.گرداگرد قبر مطهر را چهار رواق و صحن فراخ و وسیعى به همراه ایوان زیبا در بر گرفته است.ضریح زیباى آن حضرت به دستور مرحوم آیة الله العظمى حکیم در سال 1965 میلادى در اصفهان ساخته شد.

5-آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدى،او یکى از شهداى روز عاشورا است که در سن 80 سالگى به یارى امام حسین علیه السلام شتافت و شهید گردید و در فاصله 10 مترى از ضریح مطهر و در رواق جنوب غربى مدفون است و داراى ضریح کوچکى است.

6-آرامگاه سید ابراهیم مجاب،وى امام زاده والا مقام و عظیم الشان و داراى نسل مبارکى است.او ابراهیم فرزند محمد العابد فرزند امام موسى بن جعفر علیه السلام است که در این بقعه مطهر دفن شده است و بنا به نوشته مورخان،بسیارى از سادات و بزرگان پیرامون او مدفونند.آرامگاه او در رواق حرم مطهر و در گوشه شمال‏غربى آن است.

7-در سر تا سر صحن و حجره‏هاى گرداگرد آن و رواقها،بسیارى از بزرگان در طول تاریخ دفن شده ‏اند،برخى از این حجره‏ ها به نام شخصیتى که در داخل آن دفن شده، مشهور است،همچون آخرین مقبره‏اى که در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسیارى از علماى دین مى‏باشد که مشهورترین آنها مرحوم آیة الله میرزا محمد تقى شیرازى است که در سال 1920 میلادى،رهبرى انقلاب مردم بر ضد دولت انگلیس را بر عهده داشت. از دیگر مشاهیر مدفون در این بقعه مطهر،میرزا محمد تقى خان امیر کبیر است که پس از به قتل رسیدنش در کاشان،به کربلا منتقل و در مقبره‏اى در رواق شرقى حرم مطهر دفن گردید،همچنین قاجاریه نیز در رواق شمالى،داراى مقبره‏اى هستند که جمعى از آنان در آنجا مدفونند.

8-خیمه‏گاه،در جنوب صحن مطهر امام‏حسین علیه السلام و در فاصله 250 مترى واقع است. (بنا به نقل مورخان،محل بر افراشته شدن خیمه‏ها و چادرهاى سید الشهدا علیه السلام و یاران او بوده است) .امروزه جایگاه خیمه‏ها را با ساختمانسازى به تصویر کشیده‏اند.

9-مقام حضرت مهدى علیه السلام،در میان نخلستانهاى کرانه رودخانه فرات که این شاخه رودخانه به نام‏«نهر علقمه‏»مشهور است،از شمال کربلا مى‏گذرد و آن جایگاهى است منسوب به حضرت حجت علیه السلام که مردم در آن به نماز مى‏پردازند.

10-حر،و آن شهرکى است در جنوب غربى کربلا که در فاصله 9 کیلو مترى از شهر واقع شده و نام آن بر گرفته از نام حر بن یزید ریاحى است.او در روز عاشورا یکى از فرماندهان لشگر عبید الله زیاد بود ولى بعدها توبه کرد و به لشکر حق پیوست و تا پاى جان ایستاد و به شهادت رسید و در این موقعیت دفن گردید.امروزه‏آرامگاه او، که از ساخته‏هاى شاه اسماعیل صفوى است،داراى صحن و رواق و گنبد کاشى کارى است و مؤمنان فوج فوج به زیارت قبرش مى‏شتابند.

11-آرامگاه الاخرس بن الکاظم علیه السلام،وى محمد ابن ابى الفتح اخرس،از نوادگان حضرت موسى بن جعفر علیه السلام است که بقعه‏اش در حومه کربلا،در محله‏اى به نام‏«الابتر»قرار دارد.

12-آرامگاه ابن حمزه،وى نواده امیر المؤمنین و از امام زادگان والا مقام است.آرامگاهش در آغاز بزرگراه کربلا-طویریج قرار دارد.

13-آرامگاه عون بن عبد الله،در نسبت این امام زاده تردیدهایى وجود دارد که آیا وى همان عونى است که در کربلا شهید شد و یا نواده امام حسن علیه السلام است؟امروزه وى داراى بقعه و بارگاه با شکوهى در 11 کیلومترى شمال غربى کربلا و در آغاز بزرگراه کربلا-بغداد مى‏باشد.این امام زاده بسیار مورد توجه مردمان عراق و داراى نذر مجربى است،از این رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.

14-آرامگاه طفلان مسلم،این آرامگاه در راه کربلا-بغداد،در حومه شهر مسیب قرار دارد.این دو کودک به نامهاى محمد و ابراهیم،فرزندان حضرت مسلم ابن عقیل هستند که پس از شهادت پدرشان به شهادت رسیدند،آرامگاه این دو کودک صحن و سراى با شکوهى داشته و بر قبر هر یک گنبد و ضریحى ‏قرار دارد.

15-آرامگاه ابن هاشم،وى از نوادگان حضرت موسى بن جعفر علیه السلام است که در سال 745 ه.وفات یافت و آرامگاهش امروزه در کویرى واقع در شمال غربى کربلا مى‏باشد.قبر او داراى صحن و سراى بزرگى است و در میان اعراب بیابان گرد بسیار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر مى‏کنند.

16-آرامگاه ابن فهد حلى،او از فقهاى امامیه است و قبرش در غرب خیابان‏«باب القبله‏»درون مسجدى به نام او قرار دارد.

17-حسینیه‏ هاى کربلا،با توجه به این که کربلا شهرى زیارتى است و سالیانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهاى شیعه نشین براى زیارت به این شهر مقدس مشرف مى‏شوند،از این رو بسیارى از مردم شهرهاى گوناگون به ساختن حسینیه و زائر سراپرداخته‏اند که مهمترین حسینیه‏ها از آن ایرانیان است،همانند حسینیه تهرانیها،اصفهانیها،مازندرانى‏ها،قمى‏ها و آذربایجانیها،و دهها حسینیه دیگر که قسمت عمده این مراکز در سالهاى اخیر منهدم و ویران گردیده است.

18-مدارس دینى کربلا،کربلا داراى حوزه علمیه کهن و مهمى است،از این رو مدارس دینى فراوان در کربلا دیده مى‏شود که مهمترین آنها عبارتند از:

مدرسه هندیه،مدرسه حسن خان،مدرسه آیة الله بروجردى،مدرسه باد کوبه،مدرسه کریم خان، مدرسه مجاهد،مدرسه بقعه،مدرسه حسینیه،مدرسه شریف العلما،مدرسه سلیمیه و…

کوفه

شهر کوفه نخستین شهر اسلامى است که در سال 17 ه.ق.به دستور خلیفه دوم و به دست‏ سعد بن ابى وقاص سردار فاتح عراق و ایران در بخش میانى عراق ساخته شد.  این شهر در آن روزگار از موقعیت ‏سوق الجیشى مهمى بر خوردار بود و از سویى با صحرا و حجاز اتصال داشت و نیز شاخه‏اى از رودخانه فرات مرز شمالى شهر را تشکیل داده و همجوارى آن با شهر باستانى حیره و کشتزارها و نخلستانهاى گسترده که منابع غذایى ارزشمندى براى مردمان داشت‏ بر موقعیت ‏شهر مى‏افزود.

کوفه براى نخستین بار در سال 36 ه.ق.پایتخت دولت اسلامى گردید و این هنگامى بود که امیر المؤمنین على علیه السلام براى جنگ جمل،مدینه منوره را به قصد عراق ترک کرد.بعدها بتدریج‏بر اهمیت‏ شهر افزوده شد و یکى از مراکز مهم علمى و سیاسى جهان اسلام گردید و جمعیت آن را که بیشتر ایرانیان تشکیل مى‏دادند،افزون بر یک میلیون نفر دانسته‏ اند.

امروزه شهر کوفه موقعیت پیشین خود را از دست داده و به عنوان یک بخش از توابع شهر نجف شمرده مى‏شود و فاصله دو شهر هشت کیلومتر است که تقریبا به یکدیگر متصل مى‏باشند.این شهر به علت موقعیت‏ جغرافیایى‏اش،از آب و هواى ملایم و خنک‏تر از نجف بر خوردار است.

جایگاههاى زیارتى کوفه:

1-مسجد جامع کوفه:

یکى از چهار مسجد مهم و مقدس جهان اسلام (پس از مساجد مکه،مدینه و بصره) است.این مسجد نخستین ساختمان شهر جدید التاسیس کوفه در سال 17 ه.بود.مسجدى است مربع به طول 110 متر و عرض 116 متر،صحنى وسیع و بدون سقف و دیوارى عظیم و مرتفع دارد، همانند برج و باروهاى شهرهاى کهن،که در دوران عضد الدوله دیلمى ساخته شده است. این مسجد گنجایش چهل هزار نفر را دارد.

جایگاههاى مقدس درون مسجد کوفه:

ستونها و محرابهاى هفت‏گانه،این محرابها،محل نمازگزاردن برخى از معصومان و پیامبران علیهم السلام مى‏باشد.

دکة القضاء،سکویى است که بنا بر روایات،جایگاه قضاوت حضرت امیر المؤمنین بوده است و در شمال شرقى مسجد قرار دارد.

بیت الطشت،در مجاورت دکة القضاء است و جایگاهى است که در آن یکى از معجزات حضرت على علیه السلام به وقوع پیوست که تفصیل آن در«مفاتیح الجنان‏»آمده است.

محراب امیر المؤمنین،که محل شهادت آن حضرت نیزمى‏باشد.این محراب در میانه دیوار جنوبى مسجد قرار دارد و در سمت راست آن جایگاه شبستان بزرگ دیگرى است که بنا بر برخى روایات،آنجا محراب و محل شهادت على علیه السلام است.

محل به گل نشستن کشتى نوح،که فضاى گودى است در میانه مسجد.بنا بر روایات، کشتى حضرت نوح علیه السلام پس از مدتها سرگردانى،در این نقطه به خشکى رسیده است.

باب الثعبان (یا دروازه اژدها) ،یکى از دروازه‏هاى نخستین و کهن مسجد کوفه است که در میانه دیوار شمالى مسجد قرار دارد و در اینجا یکى از معجزات امیر المؤمنین على علیه السلام ظاهر شده است.

2-حرم مسلم بن عقیل:

آرامگاه حضرت مسلم،این شخصیت والا مقام در بیرون باروى مسجد کوفه و در سمت جنوب شرقى آن قراردارد که به وسیله راهرو کوتاهى از مسجد مى‏توان به درون صحن آن قدم نهاد.حرم حضرت مسلم علیه السلام فضاى وسیعى در شرق مسجد کوفه را در بر گرفته و از گنبد طلایى بزرگ و چندین رواق و شبستان و ایوان تشکیل شده است.

3-آرامگاه هانى بن عروه:

در برابر حرم حضرت مسلم و در سمت‏شمالى‏صحن او قرار دارد.وى از شیعیان با وفا و میزبان و همرزم مسلم بن عقیل در کوفه بود و به همراه او به شهادت رسید.

4-آرامگاه مختار بن ابى عبیده ثقفى:

وى سردارى است که پس از واقعه کربلا به قیام پرداخت و انتقام خون آن شهداى بزرگوار را از قاتلان آنان ستاند و آنان را به جزاى اعمالشان در این دنیا رسانید.قبر او در گوشه شبستانى در حرم حضرت مسلم،از سمت جنوب قرار دارد.

5-خانه امیر المؤمنین علیه السلام:

این خانه در اصل منزل مسکونى ام هانى،خواهر على علیه السلام بوده که حضرت پس از انتقال به کوفه آن را منزل خود قرار داد.این خانه در بیرون مسجد کوفه و در زاویه جنوب غربى آن قرار دارد.ساختمان کنونى آن گر چه‏ قدیمى نیست لیکن در محل همان خانه حضرت ساخته شده است.

6-آرامگاه میثم تمار:

وى یکى از یاران با وفا و فدا کار امیر المؤمنین على علیه السلام بود که بر اثر پایدارى در ایمان به آن حضرت به شهادت رسید،امروزه آرامگاه او در فاصله 300 مترى از مسجد کوفه و در آغاز بزرگراه نجف-کوفه قرار دارد.

7-قصر دار الامارة،یا مقر والى کوفه:

این ساختمان کهن‏ترین ساختمان اسلامى در عراق بشمار مى‏رود و به دست‏سعد ابن ابى وقاص در سال 17 ه.پس از ساختمان مسجد کوفه ساخته شد.دار الاماره ساختمانى است مربع شکل به ابعاد 36/110 متر و 24/110 متر که امروزه تنها پایه‏ها و برخى دیوارهاى‏فرو ریخته آن باقى مانده است.این قصر یکى از ساختمانهاى عبرت انگیز روزگار است.در آن قصر مسلم به شهادت رسید و سر مبارک امام حسین علیه السلام و شهداى کربلا به نمایش گذاشته شد و سپس سرهاى قاتلان آن بزرگواران از سوى انتقام گیرندگان به نمایش در آمد.آنگاه ظالمان دیگرى سرهاى این انتقام گیرندگان را بریدند و در آن به نمایش گذاشتند، فاعتبروا یا اولى الابصار .

8-مسجد سهله:

یکى از مساجد مبارک شهر کوفه است،و روایات فراوانى در فضیلت عبادت در آن مسجد آمده است.این مسجد در فاصله دو کیلومترى غرب مسجد کوفه واقع است و از صحنى وسیع به ابعاد 140 متر و 125 متر با دیوارى مرتفع تشکیل گردیده و در آن محرابهاى متعددى‏قرار دارد که منسوب به معصومان علیهم السلام مى‏باشد و در میانه سمت جنوب مسجد جایگاه بزرگى است که بر روى گنبدى قرار دارد و به‏«مقام حضرت حجت علیه السلام‏»مشهور است.

9-مسجد صعصعة بن صوحان:

صعصعه یکى از یاران با وفاى امیر المؤمنین علیه السلام بود.این مسجد که عبادتگاه وى است،در نزدیکى مسجد سهله قرار دارد.

10-مسجد زید بن صعصعه:

این مسجد مبارک نیز در نزدیکى مسجد پیشین قرار دارد.

11-مقام یونس علیه السلام:

این جایگاه که امروزه شکل و هیئت مسجد دارد،در میان عامه مردم به غلط به آرامگاه حضرت یونس بن متى علیه السلام شهرت یافته است.در قسمتى از گنبد خانه آن،محرابى است که گفته مى‏شود امیر مؤمنان علیه السلام در آنجا نماز گزارده است.این مقام امروزه در کنار رودخانه فرات و در فاصله یک کیلو مترى از مسجد کوفه واقع است و بنا بر برخى روایات،حضرت یونس در این جا از شکم نهنگ بیرون انداخته شد.باید افزود که آرامگاه حضرت یونس علیه السلام در شهر موصل بر بلنداى تپه ‏اى قرار دارد وداراى گنبد و صحن و سرا است.

12-آرامگاه ابراهیم الغمر:

او ابراهیم فرزند حسن مثنى فرزند امام حسن مجتبى علیه السلام است،قبر او در سمت مغرب قبر میثم تمار در محله‏اى به نام‏«حى کنده‏»مى‏باشد.او جد سادات طباطبایى است.

این شهر که در 160 کیلومترى جنوب غربى بغداد و در کناره دشت‏بى آب و علف صحراى شام (بادیة الشام) واقع است،داراى آب و هواى بسیار گرم و زمینى خشک و کم آب مى‏باشد.در منابع شیعه،روایات فراوانى درباره فضیلت و قداست‏سر زمین نجف آمده است،به همین جهت     هر مؤمنى آرزوى زیارت این سرزمین و زندگى و دفن شدن در آن را دارد،زیرا بنا به گفته روایات،هر کس در این سرزمین مدفون شود،از عذاب قبر در امان است.امروزه این شهر مرکز یکى از استانهاى عراق و از شهرهاى مهم این کشور بشمار مى‏رود.

 

نجف اشرف

جایگاههاى زیارتى این شهر

عبارتند از:

1- حرم مطهر امیر المؤمنین على علیه السلام

آستان مقدس حضرت على علیه السلام در مرکز شهر قرار دارد که از یک گنبد طلایى عظیم و یک گنبد خانه و رواقهاى متعدد و یک صحن،با برخى ضمائم تشکیل شده است.نخستین ساختمان حرم مطهر در دوران هارون الرشید عباسى بنا گردید و پس از آن همواره در حال تجدید و عمران و توسعه بوده است.ساختمان امروزى از آثار صفویه است.گنبد عظیم و ایوان‏روحبخش آن،به دستور نادرشاه افشار با خشتهاى طلایى تزیین شده. آیینه کارى حرم به وسیله هنرمندانى از اصفهان در سالهاى دهه چهل شمسى انجام گرفت.قبر مطهر حضرت،درون صندوقى از خاتم و ضریحى نقره‏اى قرار دارد،صندوق خاتم از ساخته‏ هاى دوران شاه اسماعیل صفوى است و از نفایس روزگار بشمار مى‏رود.ضریح مطهر توسط هنرمندان هندى و چینى درسال 1345 ه.ق.در هند به همت رهبر شیعیان اسماعیلى ساخته و تقدیم حرم مطهر گردیده است.گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق در بر گرفته است که همگى به زیباترین شکل توسط هنرمندان ایران تزیین یافته است.حرم مطهر داراى صحن بسیار بزرگ و دلگشایى است که اطراف مرقد مطهر را در بر گرفته است. این صحن از ساخته‏ هاى دوران صفوى است که نماى آن با کاشیهاى‏ خشتى زیبایى تزیین یافته و داراى دو ویژگى منحصر بفرد است:

نخست آن که:در تمام فصول سال،هنگام ظهر شرعى،سایه از سمت ‏شرق از میان مى‏رود.

دوم آن که:همواره نخستین اشعه آفتاب هنگام بامداد از میان بازار بزرگ شهر گذشته و پس از عبور از دروازه صحن به ضریح مقدس مى‏تابد.

در گرداگرد صحن مطهر اتاقهایى قرار دارد که همگى آرامگاه بزرگان است.صحن داراى چهار دروازه اصلى است که بزرگترین آنها در سمت ‏شرق واقع شده و به‏«باب الذهب‏»شهرت دارد.دومین دروازه در سمت‏ شمال قرار گرفته و به‏«باب الطوسى‏»معروف است.

سومین دروازه در جنوب است‏به نام‏«باب قبله‏»و چهارمین آن در سمت غرب واقع شده و به‏«باب سلطانى‏»مشهور است.

حرم مطهر،داراى برخى بیوتات ضمیمه است که عبارتند از:

الف- مسجد عمران بن شاهین،که در دالان منتهى به باب الطوسى قرار گرفته است. این مسجد کهن،از بناهاى عمران بن شاهین،حاکم جنوب عراق در نیمه قرن چهارم هجرى است.

ب- مسجد خضراء،در زاویه شمال شرقى صحن است که داراى تاریخ کهن مى‏باشد.این مسجد در سال 1385 ه.به طرز زیبایى بازسازى گردیده و دهها سال یکى از مراکز اصلى تدریس در حوزه علمیه نجف بشمار مى‏رفت.

ج- تکیه بکتاشیها،این تکیه در دوره حاکمیت عثمانیان بر عراق ساخته شده و محل تجمع و برگزارى مراسم صوفیان بکتاشى ترک بوده است.ساختمان این تکیه که امروزه به انبار آستانه تبدیل شده در شمال غرب صحن واقع است.

د- مسجد بالاسر،در دالان سمت غربى صحن قرار گرفته و در محراب آن قطعاتى از کاشیهاى خشتى متعلق به قرن ششم هجرى به چشم مى‏خورد.

2- قبرستان وادى السلام

این قبرستان یکى از مقدسترین گورستانهاى مسلمانان و شیعیان است و در روایات آمده:«هر مؤمنى در شرق یا غرب جهان دیده از جهان بر گیرد به روح او ندا مى‏ رسد که به وادى السلام ملحق شو»و بدین منظور فرشته‏اى است‏به نام‏«ملک نقاله‏»که ارواح مؤمنان را از سرتاسر جهان به این گورستان مى‏آورد.

3- مقام حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف

این مقام گورستان وادى السلام قرار دارد و جایگاه مقدسى است که به آن حضرت نسبت داده مى‏شود.از این رو مردم به زیارت و نمازگزاردن در آن مى‏ پردازند.

4-آرامگاه حضرت هود و حضرت صالح علیهما السلام

این آرامگاه در بخش آغازین گورستان وادى السلام واقع شده است.بنابر روایات این دو پیامبر در این‏سرزمین مدفون‏اند.

5- مقام حضرت زین العابدین علیه السلام

بنا به گفته روایات،جایگاهى است که امام سجاد علیه السلام هنگام زیارت قبر جد خود،در آنجا به نماز ایستاده است،و این مقام در مغرب شهر نجف واقع است.

6- صافى صفا

مسجدى است که گفته مى‏شود امیر مؤمنان علیه السلام در آنجا نماز گزارده و در گوشه‏اى از آن مدفن یکى از یاران حضرت قرار دارد.

7- مسجد حنانه

این مسجد در محله‏اى بدین نام،در میانه بزرگراه نجف-کوفه قرار دارد،و جایى است که بنا بر گفته‏روایات،هنگامى که سر امام حسین علیه السلام در آن قرار داده شده،به ناله پرداخته و یا تعظیم کرده است،از این رو به حنانه مشهور است.

8- آرامگاه کمیل بن زیاد نخعى

این آرامگاه در میان بزرگراه نجف-کوفه قرار گرفته وداراى صحن وسیع و گنبد بزرگى است.کمیل از یاران با وفاى حضرت على علیه السلام بود و دعاى کمیل که حضرت آن را به وى آموخت،مشهور است.

9- آرامگاه شیخ طوسى

او که یکى از مشاهیر فقهاى امامیة و مؤسس حوزه علمیه نجف است،در سال 460 ه. وفات یافت و در خانه خود مدفون گردید،این مکان پس از مدتى تبدیل به مسجدى گردید که طى ده قرن گذشته یکى از مراکز تدریس حوزه نجف شمرده مى‏شود.امروزه این مسجد به نام‏«جامع الشیخ الطوسى‏»در شمال حرم مطهر و به فاصله کوتاهى از آن قرار دارد و نیز در گوشه‏اى از این مسجد آرامگاه علامه آیة الله سید محمد مهدى بحر العلوم قرار گرفته که از مشاهیر علماى امامیه و متوفاى 1212 ه.است.

10- همانطور که پیشتر گذشت،نجف آرامگاه جمع بسیارى از عالمان بزرگ است که برخى از آنان عبارتند از:

علامه حلى،در اتاقى که در راهروى جنب گلدسته شمالى قرار دارد،مدفون است.

گفتنى است که قبر حاج آقا مصطفى خمینى رحمة الله در همین مقبره قرار دارد.

مقدس اردبیلى،در اتاقى که در ایوان طلا و جنب گلدسته جنوبى واقع شده،مدفون است.

سید محمد کاظم یزدى،قبر او در مقبره بزرگى‏است که در سمت‏شمال صحن مطهر قرار دارد.

شیخ مرتضى انصارى،قبر وى درون اتاقى است که در سمت غرب راهرو و دالان باب القبله قرار دارد.

میرزاى نائینى،مدفون در دومین مقبره پیش از زاویه جنوبى است.

آخوند خراسانى،در مقبره جنوبى واقع در دالان باب الذهب قرار دارد.در نزدیک او مدفن فقیه مشهور میرزا حبیب الله رشتى و سید ابو الحسن اصفهانى واقع است.

آیة الله بهبهانى،وى از رهبران مشروطیت‏بود که به دست مخالفان و عوامل بیگانه ترور شد.قبر او در دومین مقبره پس از دروازه باب السوق،به سمت‏ شمال قرار گرفته است.

علاوه بر این بزرگان،که داراى مقابر مشهورى هستند،در صحن و حجره‏ هاى اطراف آن نیز گروه زیادى از شخصیتهاى دینى مدفون‏اند که برخى از آنان عبارتند از آیات عظام سید محمد سعید حبوبى،شربیانى،شیخ محمد حسن آشتیانى،سید ابو القاسم خویى،سید محمود شاهرودى،حاج آقا حسین قمى،شیخ الشریعه اصفهانى،سید عبد الحسین شرف الدین. آقا ضیاء الدین عراقى شیخ محمد حسین غروى اصفهانى،حاج محمد حسین امین الضرب و جز اینها.

11-مساجد مشهور نجف عبارتند از:

مسجد شیخ طوسى،که در کنار مقبره ایشان واقع است‏و همچنان محل تدریس اساتید حوزه نجف مى‏باشد.

مسجد شیخ انصارى،مشهور به مسجد ترکها که امام خمینى قدس سره در آن به اقامه نماز جماعت و تدریس مى‏پرداخت.

مسجد هندى،که از مساجد بزرگ و مشهور نجف و یکى از مراکز تدریس در حوزه علمیه نجف و در کنار آن کتابخانه آیة الله حکیم و آرامگاه او قرار دارد.

مسجد خضراء،از مساجد مشهور نجف است که سالها محل تدریس در حوزه علمیه نجف بشمار مى‏رفت.

مسجد جواهرى،که به علت دفن مرحوم صاحب جواهر رحمه الله در آن،بدین نام مشهور است.

12-مدارس دینى نجف

از آنجا که شهر نجف از ده قرن پیش تا کنون،بزرگترین حوزه دینى بوده است،مدارس بسیارى در آن به هدف سکونت و تدریس طلاب ساخته شده که مشهورترین آنها عبارتند از: مدرسه قوام،مدرسه آخوند،مدرسه سید یزدى،مدرسه قزوینى،مدرسه سلیمیه،مدرسه جامعة النجف الدینیة،مدرسه بخارائى،مدرسه صدر اعظم،مدرسه بادکوبى،مدرسه مهدیه،مدرسه آیة الله بروجردى، مدرسه ایروانى،مدرسه معتمد،مدرسه هندى،مدرسه شربیانى مدرسه خلیلى،و مدرسه یزدى.

13-کتابخانه‏ هاى نجف

نجف شهرى حوزوى و مرکز علم و عالمان بوده و هست و از این رو داراى کتابخانه‏هاى بسیار است که معمولا در هر مدرسه کتابخانه‏اى وجود دارد،لیکن تعدادى از آنها مهمتر هستند که عبارتند از:

کتابخانه حیدریه،که تاریخ آن به قرن چهارم هجرى و به دوره آل بویه مى‏رسد و داراى نسخه‏هاى بسیار نفیس است،امروزه در یکى از حجرات صحن مى‏باشد.

کتابخانه امیر المؤمنین،که از سوى مرحوم علامه امینى (صاحب الغدیر) در محله خویش ساخته شد و آرامگاه آن مرحوم نیز در جوار آن است.

کتابخانه آیة الله حکیم،که در مجاورت مسجد هندى است.آرامگاه آن مرحوم در گوشه‏اى از مسجد قرار دارد.