معنای صحیح «ما رأیت الا جمیلا»

بسم الله الرحمن الرحیم اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

یکی از احادیثی که دستخوش تأویل و تحریف گردیده است؛ سخن حضرت زینب سلام الله علیها است که در گفت و شنود با ابن زیاد فرمود: مارأیت الّا جمیلاً.

متن حدیث چنین است:

مثيرالأحزان ؛ ص90/ قَالَ الْحَمْدُ اللَّهِ الَّذِي فَضَحَكُمْ وَ قَتَلَكُمْ وَ أَكْذَبَ أُحْدُوثَتَكُمْ. فَقَالَتْ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَنَا بِمُحَمَّدٍ ص وَ طَهَّرَنَا تَطْهِيراً إِنَّمَا يَفْتَضِحُ الْفَاسِقُ وَ يَكْذِبُ الْفَاجِرُ وَ هُوَ غَيْرُنَا
فَقَالَ كَيْفَ رَأَيْتِ صُنْعَ اللَّهِ بِأَهْلِ بَيْتِكِ. قَالَتْ مَا رَأَيْتُ‏ إِلَّا جَمِيلًا هَؤُلَاءِ قَوْمٌ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ فَبَرَزُوا إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَ سَيَجْمَعُ اللَّهُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ فَتُحَاجُّ وَتُخَاصَمُ فَانْظُرْ لِمَنِ الْفَلْجُ هَبَلَتْكَ أُمُّكَ يَا ابْنَ مَرْجَانَةَ فَغَضِبَ ابْنُ زِيَادٍ وَ قَالَ لَهُ عَمْرُو بْنُ حُرَيْثٍ: إِنَّهَا امْرَأَةٌ وَ لَا تُؤَاخَذُ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ مَنْطِقِهَا فَقَالَ ابْنُ زِيَادٍ لَقَدْشَفَانِي اللَّهُ مِنْ طُغَاتِكِ وَ الْعُصَاةِ الْمَرَدَةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكِ.

این حدیث به همین نحو در لهوف و تسلیة المجالس نقل شده است.

چنانکه می­بینیم حضرت زینب (سلام الله علیها) این جمله را در پاسخ سؤال ابن زیاد فرمودند. ابن زیاد پرسید: کار خدا با برادر و اهل بیتت چگونه بود؟ حضرت فرمودند: ازخدا جز احسان ندیدم. تعبیر «صنع جمیل» در عربی رایج است. وقتی می­گویند: صنع به صنعاً جمیلاً یعنی به او احسان ونیکی کرد. بر خلاف پندار مشهور حضرت زینب (سلام الله علیها) به صورت مطلق و بدون متعلق نفرمود: جز زیبایی چیزی ندیدم به این معنا که هر چه در کربلا رخ داد زیبا بود. بلکه فرمود: از خدا جز احسان چیزی ندیدم. قال كَيْفَ رَأَيْتِ صُنْعَ اللَّهِ بِأَهْلِ بَيْتِكِ. قَالَتْ مَا رَأَيْتُ‏ إِلَّا جَمِيلًا. روشن است که با توجه به سؤال، پاسخ دو سه کلمه در تقدیر دارد و در اصل چنین است: ما رأیت من الله الا صنعا جمیلا

در همان مجلس سخنی از امام زین العابدین (علیه السلام) صادر شده است که مبیّن این معنا است:

الإرشادفي معرفة حجج الله على العباد ؛ ج‏2 ؛ ص116/ عُرِضَ عَلَيْهِ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ.فَقَالَ أَ لَيْسَ قَدْ قَتَلَ‏ اللَّهُ‏ عَلِيَ‏ بْنَ الْحُسَيْنِ. فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ ع قَدْ كَانَ لِي أَخٌ يُسَمَّى عَلِيّاً قَتَلَهُ النَّاسُ. فَقَالَ لَهُ ابْنُ زِيَادٍ بَلِ اللَّهُ قَتَلَهُ. فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع ‏اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها. فَغَضِبَ ابْنُ زِيَادٍ وَ قَالَ وَ بِكَ جُرْأَةٌ لِجَوَابِي وَ فِيكَ بَقِيَّةٌ لِلرَّدِّ عَلَيَّ اذْهَبُوا بِهِ فَاضْرِبُوا عُنُقَهُ فَتَعَلَّقَتْ بِهِ زَيْنَبُ عَمَّتُهُ وَ قَالَتْ يَا ابْنَ زِيَادٍ حَسْبُكَ مِنْ دِمَائِنَا وَ اعْتَنَقَتْهُ وَ قَالَتْ وَ اللَّهِ لَاأُفَارِقُهُ فَإِنْ قَتَلْتَه‏ فَاقْتُلْنِي مَعَهُ فَنَظَرَ ابْنُ زِيَادٍ إِلَيْهَا وَ إِلَيْهِ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ عَجَباً لِلرَّحِمِ وَ اللَّهِ إِنِّي لَأَظُنُّهَا وَدَّتْ أَنِّي قَتَلْتُهَا مَعَهُ دَعُوهُ فَإِنِّي أَرَاهُ لِمَابِهِ.

در واقع ابن زیاد جبری مسلک می­خواست وانمود کند که قتل حسین (علیه السلام) کار خدا است و برای همین به زینب (سلام الله علیها) گفت: خدا با برادرت چه کرد؟ حضرت فرمود: خدا جز نیکی کاری نکرد. یعنی گناه تو و شمر و یزید را نمی­توان به خدا نسبت داد. 

باردیگر آن لعین جبری خواست قتل علی بن الحسین (علیهما السلام) را به خدا نسبت دهد که امام (علیه السلام) سخنش را ردّ کرده و آن را به مردم نسبت داد.

وسائل الشيعة: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ عَنْ يَاسِرٍالْخَادِمِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع يَقُولُ‏ مَنْ شَبَّهَ اللَّهَ بِخَلْقِهِ فَهُوَ مُشْرِكٌ وَ مَنْ نَسَبَ إِلَيْهِ مَا نَهَى عَنْهُ فَهُوَ كَافِرٌ.

هر کس خدا را به خلقش تشبیه کند؛ مشرک است و هر کس آن چه را که خدا از آن نهی کرده است به او نسبت دهد؛ کافر است.

وسائل الشيعة: محمد بن الحسین فی عیون الاخبار عَنْ تَمِيمِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ يَزِيدَ بْنِ عُمَرَ الشَّامِيِ‏ عَنِ الرِّضَا ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: مَنْزَعَمَ أَنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ أَفْعَالَنَا ثُمَّ يُعَذِّبُنَا عَلَيْهَا فَقَدْقَالَ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ فَوَّضَ أَمْرَ الْخَلْقِ وَالرِّزْقِ إِلَى حُجَجِهِ فَقَدْ قَالَ بِالتَّفْوِيضِ وَ الْقَائِلُ بِالْجَبْرِكَافِرٌ وَ الْقَائِلُ بِالتَّفْوِيضِ مُشْرِكٌ.

هر کس به دروغ مدّعی شود که خداوند افعال ما را انجام می­دهد و سپس ما را بهخاطر آن عذاب می­کند به جبر معتقد شده است و هر که به دروغ ادعا کند که خداوند امرخلق و رزق را به حجت­هایش سپرده است به تفویض قائل شده است و قائل به جبر کافر استو قائل به تفویض مشرک. 

وسائل الشيعة: محمد بن الحسین فی عیون الاخبار عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ الْفَامِي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ‏ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الرِّضَا ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: مَنْ قَالَ بِالتَّشْبِيهِ وَ الْجَبْرِ فَهُوَ كَافِرٌ مُشْرِكٌ وَ نَحْنُ مِنْهُ بُرَآءُفِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.

هر کس به تشبیه و جبر معتقد باشد کافر و مشرک است و ما در دنیا و آخرت از اوبیزاریم.