چکار کنیم تا نماز صبحمان قضا نشود؟ آثار قضا شدن نماز صبح در زندگی چیست؟

نگراني شما ازقضا شدن نماز صبح، پسنديده وخوب است و مي تواند نقطه شروعي براي رفع مشكل باشد! لذا براي حل مشكل قضا شدن نماز صبح لازم است كه حداقل از 6 زاويه به موضوع توجه شود تاانشاالله به مدد الهي بتوانيم مشكل را حل كنيم :

• زاويه اول : اشكال قضا شدن نمازچيست؟ !

اشكال درتعطيل شدن واجب است واگر كسي واجب خدا را نديده بگيرد ويا به آن بي اهميت باشد گناه كبيره كرده است ، پس اگر كسي عمدا نمازصبح را دروقتش نخواند وخواب را برنمازخواندن ترجيح دهد گناه كبيره كرده است واگرعمدا نباشد ودوست دارد كه نماز را دروقتش بخواند ،ولي به هرصورت خواب مي ماند،چنين فردي بايستي تدبيري بينديشد كه بتواند نماز صبح را در وقتش بخواند ودرپيدا كردن راهكار براي خواب نماندن كوتاهي نكند !

– در روايتى آمده است، عبيد بن زرارة مى گويد: از امام صادق(ع) پرسيدم گناهان كبيره كدام اند؟ آن حضرت فرمود: گناهان كبيره در نوشتار على بن ابى طالب (ع)، هفت چيز است:كفر به خداوند، كشتن انسان، عاق پدر و مادر شدن، ربا گرفتن، خوردن مال يتيم به ناحق، فرار از جهاد و تعرب بعد از هجرت.عبيد مى گويد:از امام پرسيدم:يك درهم از مال يتيم خوردن، بزرگ تر است يا ترك نماز؟ حضرت فرمود:ترك نماز.عرض كردم:شما ترك نماز را از گناهان كبيره به حساب نياورديد. حضرت فرمود:اولين گناه كبيره چه بود؟ عرض كردم:كفر به خداوند. فرمود:شكى نيست كه تارك نماز كافر است.(وسائل الشيعه، ج 11، ص 254) (مقصود از اين كفر، كفر عملى است؛ البته اگر ترك نماز به جهت انكار خدا و رسول باشد، كفر نظرى نيز هست.)

* زاويه دوم : آثارو پيامدهاي قضا شدن نماز صبح براي انسان در زندگي دنيا وآخرت چيست؟

– امام علي -عليه السلام- مي فرمايند : هيچ كاري نزد خداي ( عزو جل ) محبوبتر از نماز نيست. پس مبادا چيزي از امور دنيا شما را از اوقات نماز باز دارد ؛ زيرا خداي ( عز و جل ) مردماني را نكوهيده و فرموده است : الذين هم عن صلاتهم ساهون؛ همانان كه از نمازشان غافلند , يعني از اوقات نماز غافلند و به آن اهميتي نمي دهند.( ميزان الحكمه / ج 7 / ص 3129.)
– ترك نماز و يا سبك شمردن آن، آثار و نتايج شوم فراوانى دارد؛حضرت رسول اكرم صلي الله عليه وآله در اين باره مى فرمايد:هر كس نماز را سبك بشمارد، دچار پانزده بلا مى شود: شش بلا در دنيا، سه بلا در هنگام مرگ، سه بلا در قبر و سه بلا و عقوبت هنگامى كه از قبر بيرون مى آيد:

الف. آنچه در دنيا به آن دچار مى شود:
1. خداوند بركت را از عمر او برمى دارد.
2. خداوند بركت را از روزى اش بر مى دارد.
3. چهره خوبان از او گرفته مى شود.
4. كار نيك وى ديگر پاداش نخواهد داشت.
5. دعايش به اجابت نمى رسد.
6. از دعاى خوبان بهره اى نخواهد برد.

ب. آنچه در هنگام مرگ به آن دچار مى شود:
1. با ذلت و خوارى مى ميرد.
2. گرسنه از دنيا مى رود.
3. تشنه مى ميرد.

ج. آنچه در قبر گريبانش را مى گيرد:
1. خداوند ملكى را در قبر وى مى گمارد، تا او را شكنجه كند.
2. قبر بر وى تنگ خواهد گرفت.
3. درون قبر وى، تاريك خواهد بود.

د. آنچه در قيامت هنگام برخاستن از قبر به آن دچار مى شود:
1. خداوند فرشته اى بر او مى گمارد، تا وى را با صورت بر زمين بكشد؛ در حالى كه مردم نظاره مى كنند.
2. با وى محاسبه سختى خواهد داشت.
3. هرگز خداوند به وى نظر رحمت نمى افكند و تطهيرش نمى كند و عذاب دردناك و سختى در انتظار او است. .(مستدرك الوسائل، ج 1، ص 171 – 172)

– تاخير و سستى در نمازها نيز آثار و پيامدهاى سوء زير را نيز به همراه دارد:

1- محروم ماندن انسان از فيوضات و پاداش هاى آن. امام صادق عليه السلام فرموده است:
كسى كه نمازها را بى سبب به تأخير اندازد و حدود آنها را حفظ نكند، فرشته اى نماز او را سياه و تاريك به آسمان برد؛ در حالى كه نماز با صداى بلند به نمازگزار گويد:مرا ضايع كردى، خداى تو را ضايع كند؛ آن چنان كه مرا ضايع كردى. ( – آداب الصلاة، ص 3 و 4. )

2- دورى انسان از رحمت و نظر لطف الهى است.
حضرت مهدى(عج) به يكى از مشتاقان ديدارش (زهرى) كه به زيارت آن حضرت موفق شده بود، دوبار فرمود:از رحمت خدا دور است كسى كه نماز صبح را چندان تأخير اندازد تا ستاره ها ناپديد شوند و نماز مغرب را به قدرى تأخير اندازد تا ستاره ها ظاهر شوند. { – حق اليقين، ص 302. }

3- جرأت و سلطه شيطان بر انسان. رسول خدا(ص) مى فرمايد:
شيطان هميشه از مؤمن مى ترسد، تا زمانى كه بر نمازهاى پنجگانه محافظت دارد. اما هنگامى كه پنج وقت نماز را ضايع كرد، بر او جرأت پيدا مى كند و او را در گناهان بزرگ مى اندازد.(- وسائل الشيعه، ج 3، ص 18.)

4- محشور شدن با افراد دوزخى در قيامت. پيامبر(صلي الله عليه وآله) مى فرمايد:
كسى كه نمازهاى پنجگانه اش را با طهارت كامل در اول وقت به جا آورد،اين نماز در قيامت براى او نور و برهان است و كسى كه نمازش را ضايع كند با فرعون و هامان محشور خواهد شد.(سفينة البحار، ج 2، ص 43 )

5- امام صادق عليه السلام در لحظات آخرازعمرشريف شان فرمودند: كسي كه نمازرا سبك بشمارد به شفاعت ما نمي رسد.

6- بيزاري قرآن از او!
رسول خدا صلي الله عليه وآله فرمودند : كسي كه نماز صبح نخواند قرآن از او بيزار است، هركه نماز ظهر بجا نياورد پيامبران الهي از او بيزارند ، هركه نماز عصر را ترك كند فرشتگان از او بيزار است، هركه نماز مغرب نخواند دين از او بيزار است، هركه نماز عشارا ترك كند خداي جهان از او بيزار است.(اسرار الصلوه/ص۳۴)

• زاويه سوم: اهميت نماز صبح در روايات :

1- نماز صبح مشهود ملائكه است:
قرآن مجيد:نماز فجر(نماز صبح) مشهود ملائكه است(بني اسرائيل/آيه۷۷) گر چه تمام نمازها مشهود ملائكه است ولي نماز صبح در اين وادي از ويژگي خاصي بهره مند است. در روايات اسلامي آمده كه : «نماز صبح از ميان نمازها اين امتياز دارد كه ملائكه شب و ملائكه روز آن را مشاهده مي كنند. زيرا نماز صبح اگر در اول وقت خود انجام شود دقيقاً در لحظه اي انجام شده است كه ملائكه شب جاي خود را به ملائكه روز مي دهند. و هر دو گروه از فرشتگان شاهد اقامه آن خواهند بود. بنابراين نماز صبح كه در اول وقت خوانده شود در دو پرونده ثبت مي شود.» (وسايل شيعه/ج۳/ص۱۵۶/بحار/ج۸/ص۷۳)

2- نماز صبح به جماعت :
رسول خدا چون شنيد تعدادي از مسلمين در نماز جماعت صبح حضور ندارند فرمود: اگر آنها از ثواب زياد نماز جماعت صبح و عشا خبر داشتند مانند راه رفتن كودكان شيرخوار، خود را به نماز جماعت مي رساندند(بهترين پناهگاه/ص۹۴) اسحاق ابن عمار از امام صادق(عليه السّلام) سوال كرد كه : خبر ده ما را از برترين وقت براي نماز صبح.امام فرمود:هنگام طلوع فجر چون خداوند مي فرمايد: اِنّ قران الفجر كانَ مشهوداً(اسرا ۷۸) يعني نماز صبح را ، فرشته روز و فرشته شب هر دو مشاهده مي كنند. پس هرگاه بنده نماز صبح را با طلوع فجر بخواند،دو مرتبه پاداش نوشته مي شود،هم فرشته صبح مي نويسد و هم فرشته شب.(ثواب الاعمال/ص۸۵)

3- بد آمدن استخاره به خاطر قضا شدن نماز صبح :
شخصي خدمت امام صادق – عليه السلام- رسيد، و براي انجام كاري استخاره كرد. از قضاء استخاره بد آمد. ولي اعتنا نكرد، و سفرش را كه براي تجارت بود، آغاز كرد. اتفاقاً در سفر به او خوش گذشت، و سود بسياري به دست آورد. وي از بد آمدن استخاره در شگفت ماند، از اين رو پس از بازگشت، خدمت حضرت رسيد و جريان را از ايشان پرسيد. امام صادق – عليه السلام- لبخندي نموده و فرمودند: به ياد داري كه در مسافرتت در فلان منزل آنچنان خسته بودي كه خوابت برد. و وقتي بيدار شدي كه آفتاب طلوع كرده و نماز صبحت قضا شده بود؟! اگر خداوند متعال آنچه را كه در دنياست به تو داده بود، جبران دو ركعت نماز قضاي تو نمي شد!

4- نماز صبح را منافقين دوست ندارند:
رسول خدا: نماز صبح و نماز عشا سنگين ترين نمازها در نظر منافقين است. (مستدرك وسايل/ج۱/ص/۱۸۳)

5- حاجات مهم را بعد از نماز صبح از خدا بخواهيد:
روايت شده است كه «حاجات مهم خود را در نماز صبح از خداوند مسالت نماييد.» امام حسن مجتبي(عليه السّلام) مي فرمايد:از رسول خدا شنيدم كه فرمود: هركس نماز صبح بگذارد آن نماز بين او و آتش دوزخ ديواري ايجاد مي كند.

6- از رحمت خدا دور نشويد:
حضرت مهدي(عليه السّلام) به يك از مشتاقان ديدارش كه به زيارت آن حضرت موفق شده بود دوباره فرمود: از رحمت خدا دور است كسي كه نماز صبح را چندان تاخير بيندازد تا ستاره ها ناپديد شوند و نماز مغرب را به حدي تاخير بيندازد تا ستاره ها ظاهر شوند.(حق اليقين/ص۳۰۲)

7- اي بي خبرها برخيزيد:
و در روايتي آمده كه حضرت امام حسين(عليه السّلام) تعابير زيبايي در مورد پرندگان داشتند و در مورد خروس مي فرمودند: خروس در موقع اذان فرياد مي زند: قوموا ايها الغافلون ، قوموا ايها الغافلون يعني اي بي خبرها برخيزيد، اي بي خبرها برخيزيد.

هنگام سپيده دم خروس سحري // داني كه چرا همي كند نوحه گري!
يعني كه نمودنددر آينه ي صبح // كز عمر شبي گذشت و تو بي خبري!

8- قسم قرآن به صبح:
– در اهميت صبح همان بس كه خداي عز و جل به آن قسم خورده است : « و الصبح اذا اسفر(مدثر / 34)؛ و سوگند به صبح چون آشكار شود و الصبح اذا تنفس(تكوير / 18)؛ و سوگند به صبح چون بدمد»
– علامه حسن زاده ي آملي ( حفظه الله تعالي ) مي فرمايند : كسي كه سحر ندارد از خود خبر ندارد !

• زاويه چهارم : آثار ونتايج دروقت خواندن نماز صبح:

1. تضمين بهشت :
رسول الله(صلى الله عليه وآله) فرمود: «إِنَّ رَبَّكُمْ يقُولُ هَذِهِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ الْمَفْرُوضَاتُ فَمَنْ صَلَّاهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ حَافَظَ عَلَيهِنَّ لَقِينِى يوْمَ الْقِيامَةِ وَ لَهُ عِنْدِى عَهْدٌ أُدْخِلُهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَمْ يصَلِّهِنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ لَمْ يحَافِظْ عَلَيهِنَّ فَذَلِكَ إِلَى إِنْ شِئْتُ عَذَّبْتُهُ وَ إِنْ شِئْتُ غَفَرْتُ لَه ». ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 29؛ رسول خدا فرمود: خداى شما مى فرمايد: اين نمازهاى پنجگانه فريضه است، پس كسى اين نمازها را در وقتش به جا آورد و محافظت بر او نمايد، روز قيامت مرا ملاقات خواهد كرد. و بر عهده من است كه او را وارد بهشت كنم، و كسى كه در وقتش نمازها را به جا نياورد و محافظت بر او نكند، در اين صورت بر من است كه اگر بخواهم او را عذاب مى كنم، و اگر بخواهم او رابخشايم.» – پيامبر خدا صلي الله عليه وآله : حفظِ شش امر را براي من عهده دار شويد من بهشت را براي شما عهده دار مي شوم: نماز، زكات، امانتداري، شهوت، شكم وزبان را. (ميزان الحكمه/ ج ٢/ص276)

2. برآورده شدن حاجت:
امام حسن عسكرى(عليه السلام) فرموده اند:«موسى بن عمران با خداوند سخن گفت و از پروردگار خويش پرسيد: خدايا! پاداش كسى كه نمازش را اول وقت مى خواند چيست؟ خداوند تبارك و تعالى فرمود: خواهش و خواسته او را برآورده مى كنم و بهشت را بر او مباح مى گردانم. ». بحارالأنوار، ج 13، ص 327.

3. مصون ماندن از بلاياى دنيوى:
رسول الله(صلى الله عليه وآله) وعده داده: «إِذَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَاهَةً مِنَ السَّمَاءِ عُوفِى مِنْهَا حَمَلَةُ الْقُرْآنِ وَ رُعَاةُ الشَّمْسِ أَى الْحَافِظُونَ لِأَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ وَ عُمَّارُ الْمَسَاجِدِ ). مستدرك الوسائل، ج 3، ص 149؛ هنگامى كه خداوند سبحان، از آسمان، آفت نازل كرد، حاملين قرآن، رعايت كنندگان خورشيد، يعنى كسانى كه اوقات نماز را مراعات كنند و مساجد را آباد مى سازند از اين آفت در امانند. »

4. خاموش شدن آتش گناهان:
رسول خدا(صلى الله عليه وآله): «مَا مِنْ صَلَاةٍ يحْضُرُ وَقْتُهَا إِلَّا نَادَى مَلَكٌ بَينَ يدَى النَّاسِ قُومُوا إِلَى نِيرَانِكُمُ الَّتِى أَوْقَدْتُمُوهَا عَلَى ظُهُورِكُمْ فَأَطْفِئُوهَا بِصَلَاتِكُم». أمالى الصدوق، ص 496؛ وقت هر نمازفرا مى رسيد، فرشته اى در ميان مردم ندا سر ميدهد برخيزيد، به وسيله نمازتان، آن آتش گناه را كه خودتان فراهم كرديد، خاموش كنيد. »

5. مصون ماندن انحراف عقيده به هنگام مرگ:
امام صادق(عليه السلام) فرمود:«مَلَكُ الْمَوْتِ يدْفَعُ الشَّيطَانَ عَنِ الْمُحَافِظِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ يلَقِّنُهُ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فِى تِلْكَ الْحَالَةِ الْعَظِيمَة». من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 137؛ هنگام مرگ ملك الموت شيطان را (در آن هنگام كه مى خواهد ايمان انسان ها را بگيرد) از كسى كه محافظت به (اوقات ) نماز مى كند، دفع مى كند و شهادتين «اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله» را در اين حالت به او تلقين مى كند. »

6. دعاى خير نماز براى نمازگزار اول وقت :
امام باقر(عليه السلام) فرموده است: «هرگاه نماز در اول وقت بالا برود، سفيد و درخشان به سوى صاحبش باز مى گردد و به او خطاب مى كند: از من مواظبت نمودى خدا تو را حفظ كند…. ». وسائل الشيعة ج 4، ص 108.

7. پيامبر، نجات از گرفتارى هاى دنيوى و اخروى را براى او ضمانت نموده:
رسول خدا (صلى الله عليه وآله): «مَا مِنْ عَبْدٍ اهْتَمَّ بِمَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ وَ مَوَاضِعِ الشَّمْسِ إِلَّا ضَمِنْتُ لَهُ الرَّوْحَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ انْقِطَاعَ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَانِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّار). بحارالأنوار، ج 80، ص 9؛ بنده اى (نمازگزار) كه اهتمام و مواظبت به اوقات نماز نمايد، و مواضع آفتاب را براى وقت نمازش دقت كند، من ضمانت مى كنم براى او راحتى در دم مرگ را و دفع و رفع هموم و درد و اندوه و نجات از آتش جهنم را »

8. مصونيت از غفلت:
امام باقر(عليه السلام) فرموده اند: «أَيمَا مُؤْمِنٍ حَافَظَ عَلَى الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَةِ فَصَلَّاهَا لِوَقْتِهَا فَلَيسَ هَذَا مِنَ الْغَافِلِين». الكافى، ج 3، ص 270؛ هر مؤمنى محافظت بر نمازش نمايد، و او را در وقتش به جا آورد، از انسانهاى غافل شمرده نمى شود. »

9- آسودگي هنگام مردن:
– پيامبر خدا ( صلي الله عليه و آله ) فرمودند :هيچ بنده اي نيست كه به اوقات نماز ومواضع خورشيد اهتمام ورزد , مگر اينكه آسودگي در هنگام مردن و از بين رفتن غم واندوه ها و نجات ازآتش را برايش ضمانت كنم .(ميزان الحكمه / ج 7 / ص 3129)

10 – باليدن خدا بر فرشتگان !
– پيامبر خدا صلي الله عليه وآله : اي ابوذر! پروردگارت عزّ وجلّ، به وجود سه نفر، بر فرشتگانش مي بالد : مردي كه در جايي تنها باشد وبه وقت اذان ، اذان بگويد ونماز بخواند. پروردگارت به فرشتگان مي فرمايد: ببينيد بنده من نماز مي خواند وهيچ كس جز من او را نمي بيند . پس هفتاد هزار فرشته به زمين فرود آيند وپشت سر او به نماز ايستند وتا فرداي آن روز برايش آمرزش مي طلبند.
ومردي كه شب هنگام در تنهايي برخيزد و نماز گزارد وسجده كند و در حال سجده خوابش برد . پس ، خداوند متعال فرمايد : به بنده من بنگريد كه روحش نزد من است وبدنش در طاعت من سجده كنان… (همان/ ج ٢/ ص ٥٥٧.)

• زاويه پنجم : اموري كه ممكن است موجب تاخير ويا قضا شدن نماز صبح شود:

امام صادق -عليه السلام-، در مورد سخناني كه ميان حضرت يحيي -عليه السلام- و ابليس گذشت، فرمود : يحيي به شيطان گفت: اين آويزها چيست؟ شيطان گفت: اينها شهوات و اميالي است كه فرزند آدم گرفتار آنها شده است. يحيي گفت: آيا چيزي از آنها براي من نيز هست؟ شيطان گفت: گاه سير و پر مي خوري و ما هم تو را از نماز و ياد خدا باز مي داريم. يحيي گفت: با خدا عهد مي بندم كه هرگز معده خود را از غذا پر نكنم و ابليس گفت: من هم با خدا عهد مي بندم كه از اين پس هرگز مسلماني را اندرز ندهم. آن گاه امام جعفر صادق -عليه السلام- فرمود: اي حفص! با خدا عهد مي بندم كه جعفر وخاندان جعفر هرگز شكمهاي خود را از طعام انباشته نكنند….( همان/ 187)
عوامل سلب توفيق از نماز صبح و همچنين نماز شب به دو گروه عمده دسته بندي مي شود :

الف : عوامل مادي( برخي از اين عوامل شامل موارد ذيل مي باشد) :

1- فقدان برنامه ريزي و نظم در زندگي:
از مهمترين عوامل مادي كه مانع از توفيق درك نماز صبح مي گردد فقدان برنامه ريزي و نظم در زندگي مي باشد مانند فقدان برنامه اي منظم براي خواب و يا ايجاد مشغله هاي پراكنده و فراتر از توانايي هاي خود كه نتيجه اي جز ايجاد خستگي مفرط ندارد .

2- پرخوري در شب:
علتي ديگر خواب طولاني و سنگين پرخوري در شب مي باشد. حضرت عيسي (علي نبينا و آله و عليه السلام ) خطاب به بني اسرائيل فرمود: « اي بني اسرائيل ! خوردن خود را زياد نكنيد، زيرا هر كس بر خوردن خود بيفزايد، بر خوابيدن خود هم مي افزايد و هر كس كه بر خواب خود بيفزايد، از نماز كم مي گذارد (و در نتيجه) در زمره غافلان نوشته مي شود».

3- نخوابيدن به اندازه كافي در شب :
بدن انسان به خصوص در شب به خواب كافي نياز دارد و اگر اين نياز برطرف نشود , در كار روزانه و …. ايجاد خلل مي كند. شب نشيني ها و خوابيدن دير هنگام , در بيدار نشدن براي نماز و يا كسالت در آن بسيار مؤثر است. معمولاً كساني كه تا دير وقت بيدارند، نمي توانند نماز صبح را بجا آورند. اگر هم بيدار شوند , طبيعي است كه نمازي با كسالت و خواب آلودگي بخوانند .
حضرت علي -عليه السلام- درباره ي آيه ي يا ايها الذين امنوا لا تقربوا الصلاة و انتم سكاري حتي تعلموا ما تقولون؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد در حال مستي به نماز نزديك نشويد , تا بدانيد چه مي گوييد .، فرموده : شما را از خواب آلودگي و چرتي است كه نمي گذارد بدانيد در ركوع و سجود و تكبيرتان چه مي گوييد. (همان/ ج 7 / ص 3129) بنابر اين دير خوابيدن در شب ما را از درك لذتهاي معنوي در سحر و نماز , محروم مي كند.

4- غرق شدن در مسائل مادي و دنيويي:
حضرت عيسي (علي نبينا و آله عليه السلام ) نقش دنيا زدگي را در بي حوصلگي افراد نسبت به عبادات اينچنين ترسيم مي نمايد كه : همچنان كه بيمار بر غذاى لذيذ نگاه مي كند و بدليل شدت درد لذّت آن را نمى چشد، همچنان فرد دنيادار نيز همراه با عشق به مال نه لذّتى از عبادت مى برد و نه شيرينى و حلاوتش را مى چشد.

5- خوردن غذاهاي نامناسب در شب:
برخي از غذاها بگونه اي مي باشند كه اعصاب و بدن را سست مي نمايند . لذا اگر شب ها از ماست ، دوغ ، كشك و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چيره شود ؛ و يا خوردن غذاهاي چرب و سنگين موجب سنگيني خواب مي گردد و اين امور باعث مي شود انسان براي بيدار شدن از خواب دچار مشكل گردد .

ب : عوامل معنوي

1- ضعف در خداشناسي:
يكي از مهمترين عوامل معنوي كه موجب مي شود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختي از خواب بيدار گردد ، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وي مي باشد . فرض كنيد اگر با يكي از مسولين كه حل مشكل تان در دست اوست قراري گذاشته ايد . و يقين داريد كه وي در همان ساعت مقرر منتظر شما است . آيا واقعا شب به راحتي مي خوابيد و دير بر سر قرار حاضر شده و يا با كسلي با وي مواجه مي شويد؟
اگر انسان واقعا نسبت به الطاف الهي كمترين معرفتي داشته باشد و بداند كه كسي كه قرار است به هنگام نماز با وي صحبت كند هماني است كه ما را از نيستي به دنيا آورده و تمامي نعمت هاي خود را نيز بر ما ارزاني داشته تا به نهايت كمال و درجات بالاي بهشتي دست پيدا كند . او همانيست كه اختيار كمي و زيادي روزي ما را دارد ؛ هماني است كه مرگ و زندگي ما در يد قدرت اوست و … با اين حال آيا نسبت به نماز با بي حالي برخورد خواهيم كرد و يا آنكه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهيم پرداخت .

2- گناه:
اعمال و رفتاري كه انسان در طي روز انجام مي دهد نقش بسيار مهمي در توفيق انسان نسبت به عبادات دارد يعني هر چه در طي روز كارهاي شايسته از انسان سر بزند توفيقات انسان نيز براي اعمال خوب ديگر بيشتر فراهم مي شود و هر چه به گناه آلوده شود توفيق اعمال خوب از وي سلب مي گردد ؛ لذا بايد نسبت به اين مسأله بسيار حساس بود تا بواسطه گناه درك لذت سحرخيزي را از دست نداد
– بعضي از گناهان كه معمولا دامنگير جوانان مي باشد از قرار ذيل است :
– ديدن صحنه هاي و تصاوير غير اخلاقي از طريق اينترنت ، ماهواره ، تلفن همراه و …
– چشم چراني – برقراري روابط نامشروع با جنس مخالف – استفاده از غذاهايي كه حلال نيستند.
– استفاده از غذاهايي كه پاك نيستند.- دروغ گفتن – استهزاء و تحقير ديگران – ايجاد مزاحمت و آزار همكلاسي ها و يا هم خوابگاهي ها

3- ضعف اراده:
سحرخيزي اراده و عزم مي خواهد. دوست داشتن تنها كافي نيست ، بايد با تصميم جدي خوابيد. ضعف اراده از مهم ترين عوامل محروم ماندن از سحرخيزي مي باشد. بايد با اين ضعف و سستي اراده مبارزه كرد. امام علي (ع )مي فرمايند: « ضادوا التواني بالعزم»؛ « به وسيله عزم ، با سستي مبارزه كنيد».

• زاويه ششم: راهكارهاي عملي براي بيدارشدن نماز صبح دروقت خودش :

راهكارهايي حل اين مشكل در هفت محور قابل ارائه مي باشد:

اول : فعاليت هاي روزانه:

1- تنظيم برنامه اي منسجم و منظم جهت جلوگيري از خستگي مفرط

2- انتقال فعاليت هاي شبانه به بعد از نماز صبح چراكه كه معمولا اينگونه فعاليت ها تا پاسي از شب به طول مي انجامد و باعث خواب ماندن از نماز صبح مي شود اما با انتقال اين فعاليت ها به بعد از نماز صبح علاوه بر از دست ندادن نماز ، بازدهي بيشتري نيز نسبت به فعاليت هاي خود كسب مي نمائيم

دوم : خوراك شبانه ،در خصوص خوراك شبانه نكات زير را رعايت فرمائيد :

1- شام را در ابتداي شب بخوريد زيرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزديك تر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحت تري خواهيد داشت و هم براي نماز صبح با مشكل كمتري مواجه خواهيد شد .

2- بلافاصله قبل از خواب چيزي نخوريد:
اگر در فاصله ي زماني كمتر از دو ساعت به خوابيدن، چيزي بخوريد وبعد به رختخواب برويد بدن شما درگير هضم غذا خواهد بود و اين امر مي تواند در خواب شما اختلال ايجاد كند و يا اصلا زمان به خواب رفتنتان را طولاني كند.

3- سعي كنيد زود بخوابيد ، زيرا تحقيقات نشان داده است كه خواب يك سوم ابتداي شب كاملتر و با آرامش تر مي باشد و لذا خستگي را از تن انسان، بهتر خارج مي كند.

4- پر خوري نكنيد : بايد از افراط و تفريط در خوردن پرهيز شود. كم خوري غير از نخوردن يا بد خوردن است . ميزان كم خوري را رسول اكرم (ص ) چنين مي فرمايند: كُلْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِي وَ أَمْسِكْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِي در حالي كه اشتها داري ، بخور و در حالي كه (هنوز) اشتها داري ، از خوردن دست بكش.

5- غذاي مناسبي ميل نمائيد : كيفيت غذا جوري باشد كه اعصاب و بدن سست نشود. شب ها از ماست ، دوغ ، كشك و مانند آن استفاده نشود يا در كنار آن ها چند دانه خرما يا كشمش يا مويز و مانند آن تناول شود. هر كس بايد با توجه به مزاج خود، برنامه غذايي مناسبي براي خود داشته باشد. دقت كنيد چه غذاهايي قوت مي بخشد، چه غذاهايي سستي و نسبت به چه غذاهايي حساسيت داريد. مثلا خرما براي بعضي مزاج ها سازگار نيست ، زيرا موجب جوش صورت و دمل مي شود.

6- از خوردن مال حرام پرهيز نمائيد .

سوم: چگونگي خواب و استراحت براي بيدار شدن در سحر

1- زود بخوابيد : بگونه اي برنامه ريزي نمائيد كه حداكثر تا ساعت ده ويا 11 شب در رختخواب خود باشيد .

2- خواب قيلوله و قبل از ظهر – كه استحباب شرعي هم دارد – ترك نشود. اين خواب مختصر، ولي بسيار مفيد است . اگر قبل از ظهر ميسر نيست با فاصله اي بعد از ناهار انجام گيرد. اگر اصلا خواب روز ميسر نيست ، حداقل بايد دقايقي دراز كشيد. پيامبر گرامي اسلام فرمود: از خوردن غذاى سحر براى روزه ى روز كمك بگيريد و از خواب قيلوله براى بيدارى يارى بخواهيد.

3- محل استراحت خود را طوى طراحى و انتخاب كنيد كه مُشرف به پنجره و فضاى باز باشد تا تغييرات جوّى (رنگ آسمان و تغييرات نور هوا) براى شما ملموس باشد.

4- به اندازه كافي بخوابيد: اين يكي از عوامل اصلي است كه سبب مي شود افراد با زود از خواب بيدار شدن مشكل داشته باشند، در اصل داشتن خواب كافي ، زود بيدار شدن از خواب را چندين بار آسان تر ميكند.اگر اطرافيان شما دير مى خوابند، شما سعى كنيد محل خواب خود را در جائى كه سر و صداى كمترى دارد و مزاحمتى براى شما نيست انتخاب كنيد و هر چقدر زودتر بخوابيد و هرچه خواب شما با آسودگى و در محيطى آرام صورت گيرد، بالطّبع برخاستن شما براى كارهاى صبح، بهتر و و مقدورتر خواهد شد. يكى از عللى كه سبب خواب ماندن در صبح ها مى شود اين است كه روح و جسم انسان از لحاظ كمى و كيفى استراحت كافى برخوردار نيست. حداقل 6 ساعت خواب براى يك انسان مورد نياز است در اين مدت زمان بدن بايد طورى به خواب برود كه استراحت عميق احساس شود. اگر انسان بعد از اين نوع استراحت، خودانگيز از خواب بيدار شد اين نشانگر خواب و استراحت به ميزان مطلوب است.

5- محيط خوابتان را براي بيدار شدن مساعد كنيد:
جايي كه در آن مي خوابيد و صبح قرار است در آن بيدار شويد خودش مي تواند يك عامل براي سحر خيزي باشد. هر چند اين عامل در افراد مختلف متغير است اما مثلا داشتن يك اتاق خواب منظم و مرتب و تميز مي تواند بسيار در سحرخيز بودن شما موثر باشد و نظم اين اتاق سبب شود كه شما احساس كنيد، سر زماني كه با خود قرار گذاشته ايد بايد از خواب بيدار شويد.

6- بر تمرين دادن بدن اصرار داشته باشيد: سعي كنيد هميشه رأس يك ساعت خاص از خواب بيدار شويد بيدار شدن از خواب در يك ساعت خاص مي تواند سبب ايجاد عادت براي بيداري در آن ساعت در بدن شود و فراموش نكنيد سحرخيزي تنها يك عادت است.

7- آداب خواب را رعايت كنيد ، از جمله : وضو گرفتن ، خواندن سوره هاي توحيد و معوذتين ، ذكر صلوات و تسبيحات اربعه و تسبيح حضرت زهرا ( سلام الله عليها ) ، آية الكرسي ، بخصوص خواندن آيه ي آخر سوره ي كهف و نيز توسل به امام زمان براي محروم نماندن از فيض نماز اول وقت و … از جمله اموري است كه خواب مؤمن را همراه با هدف و انگيزه مي كند و اين توجه و هدفمندي در بيداري صبح تأثيرگذار خواهد بود . البته اگر بجا آوردن همه ي آداب خواب برايتان سخت است ، به هر ميزان كه مقدورتان مي باشد انجام دهيد .

چهارم: از سيستم مراقبه ، مشارطه ، محاسبه استفاده كنيد، يعني با خود شرط نمائيد كه گناهي انجام ندهيد سپس در طول روز مراقب اعمال خويش باشيد (چه در زمان حضور در كلاس و كتابخانه و خوابگاه و … ) و شب هنگام محاسبه كنيد تا ببينيد تقوي را رعايت نموده ايد و در طول روز آيا گناهي مرتكب شده ايد و در صورتي كه تقوي را رعايت ننموده ايد توبه نموده و با خود شرطي را بگذاريد تا ديگر مرتكب آن گناه نشويد .

پنجم : تماشاى صحنه و فيلم هاى مبتذل و آلوده به گناه و همين طور رفتن به محيط هاى نامناسب را ترك نمائيد .

ششم : از گفتگو با جنس مخالف، نگاه كردن به آنها، خنديدن در منظر نامحرم جدا خودداري كنيد.

هفتم : از آنجا كه ممكن است ارتكاب برخي از گناهان به دليل عدم اطلاع از آنها باشد ، لذا جهت فراگيري واجبات و محرمات ديني مطالعه بيشتري نموده و به كتابهاي ذيل مراجعه فرمائيد :

– مطالعه رساله عمليه مرجع تقليد خود
– پرسش و پاسخ دانشجويي شماره 18 (احكام نگاه و پوشش )
– كتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام / آيت الله مشكيني / دفتر نشر الهادي / 1378 ش
– گناهان كبيره شهيد دستغيب (ره)

اما درمان بيداري، براي نماز صبح:

سؤال ! : آيا در مواقعي كه قرار است صبح زود از خواب بلند شويد نيز نمي توانيد از خواب بلند شويد؟ مانند مواقعي كه براي رفتن به كوه و گردش با دوستان خود صبح زود برنامه ريزي نموده ايد! يا مثلا امتحان داريد! آيا تاكنون فكر كرده ايد چرا وقتي با دوستتان قرار داريد, فورا بيدار مي شويد و چه بسا بدون كوك كردن ساعت و از مدتها قبل از ساعت قرار, خود به خود بيدار مي شويد و هيچ چيزي مانع بيدار شدن شما نمي شود, اما هنگامي كه مي خواهيد نماز بخوانيد و با خدا صحبت كنيد و قرار ملاقات با خدا داريد, اينطور نيست و هر كاري مي كنيد بيدار نمي شويد و اگر بيدار شديد دوباره مي خوابيد؟ مي دانيد مشكل ما چيست؟ مشكل اين است كه ما به قراري كه با دوستمان داريم بيشتر معرفت داريم و بيشتر ايمان داريم و رابطه با دوستان را بيشتر دوست داريم تا نسبت به خداوند. مشكل در ضعف ايمان است. نمي دانيم خدا كيست و چه خاصيتي براي ما دارد. از رابطه با دوست لذت مي بريم اما از رابطه با خدا لذت نمي بريم. وقتي ياد دوست را در ذهن خود كوك مي كنيم, بدون ساعت بيدار مي شويم, ولي وقتي ياد خدا را در خود كوك مي كنيم, نمي توانيم بيدار شويم. اين يك مشكل فني ايماني است. تمام كساني كه صبح بيدار مي شوند و كساني كه حتي قبل از صبح بيدار مي شوند و نماز شب مي خوانند, اينها با ساعت بيدار نمي شوند. ساعت كمك مي كند, ولي ساعت به انسان انگيزه نمي دهد. دستگاه انگيزشي انسان را فقط و فقط خدا تحريك مي كند. تا معرفت و محبت خدا در دل انسان كوك نشود, انسان نمي تواند بيدار شود. شما اگر مي خواهيد صبح بيدار شويد, اول بايد عشق خدا را در خودتان كوك كنيد و بعد البته رعايت موارد زير هم مي تواند كمك كار باشد.

– نكات زيرنيز مي تواند شما را در بيدار شدن به موقع براي نماز صبح ياري كند .

1- براي بيدار شدن ساعتي را كوك كنيد و آن را دور از دسترس تان قرار دهيد تا هنگام زنگ زدن نتوانيد به راحتي آن را خاموش كنيد و مجبور شويد به سمت ساعت حركت كنيد.در مواقعي كه زنگ ساعت شما را بيدار نمي كند، بهتر است به يكي از نزديكان سفارش كنيد كه شما را در ساعت مقرر بيدار كند. در ضمن براي ايجاد عادت مي توانيد مثلاً 20 دقيقه مانده به طلوع آفتاب بيدار شويد و نماز خود را بجا بياوريد و هر روز نماز خود را سعي كنيد به نماز اول وقت نزديك تر نمايد.

2- انجام هر كاري در ابتدا ممكن است كمي سخت باشد، ولي با تمرين و ممارست و استقامت و پايداري آن عمل , آسان خواهد شد. خيلي از جوانان تلاش كرده اند و به نتيجه نيز رسيده اند. شما هم مي توانيد يكي ديگر از آن جوانان باشيد. همين مطرح كردن سوال تان نشان مي دهد كه مي خواهيد و مي شود، ان شاءالله.

3- جهت پايبندي به تصميم براي خود برنامه تنبيه بگذاريد. به عنوان مثال با خود عهد ببنديد كه هرگاه سر ساعت مورد نظر از خواب بلند نشديد، برنامه ي مورد علاقه تان را كه هر روز دنبال مي كرديد ترك نماييد.

4- يكي از كارهاي شيطان قبل از انجام هرعبادتي اين مي باشد كه، آن را براي ما سخت جلوه مي دهد. مانند ذره بين كه اجسام كوچك را بزرگ نشان مي دهد و در اين صورت است كه با بزرگ نشان دادن چيزي فرد در خود احساس ناتواني مي كند.

5- نمازهاي روزانه ي خود را سعي كنيد در مساجد به جاي آوريد و از اين طريق روحيه يي معنويتان را بالا ببريد. هر مقدار كه ايمان تان افرايش يابد، انجام اعمال عبادي برايتان آسان تر خواهد شد.

6- همان طور كه انجام عبادت ايمان را افزايش مي دهد، گناه نيز ايمان فرد را سست كرده و توفيق عبادت را از فرد مي گيرد. بر اين اساس بايد انسان از گناه خود توبه حقيقي نمايد تا به انجام عبادت موفق شود. پيامبر خدا – صلي الله عليه وآله و سلم- مي فرمايد: نيكي را نور دل و آرايه(زيباي و روشناي) رخسار و نيروي كار يافتم و بدي و گناه را سياهي دل و سستي در كار و زشتي چهره (همان/ج3/114)

7- در مورد آثار و پيامدهاي نماز تأمل كنيد، البته اگر قبل از نمازهاي روزانه و شب به هنگام خواب باشد، موثرتر است. اين مطلب را به عنوان اصل كلي در ذهن داشته باشيد، هر مقداري آگاهي ما در مورد مسئله اي افزايش يابد احتمال انجام آن كار (در صورت مثبت بودنش) نيز افزايش مي يابد. از اين رو به اين مطالب دقت كنيد. «و الذين هم علي صلواتهم يحافظون اولئك هم الوارثون؛ و كساني كه بر نمازهايشان مواظبت مي كنند . آنان همان وارثانند(وارثان بهشت)»( مؤمنون / 9 و 10) امام باقر -عليه السلام- مي فرمايد : خداوند دوست دارد كسي را كه با مردم مزاح كند، اما سخن زشت به زبان نياورد و نيز كسي را كه انديشه اي يكتا پرست داشته باشد و كسي را كه آراسته به خصلت شكيبايي باشد و كسي را كه به نماز خواندن افتخار كند.( ميزان الحكمه/ ج ٢/ص424)

معرفي منابع جهت مطالعه ي بيشتر؛

1- پرتوي از اسرار نماز, قرائتي
2- اسرار الصلاه , ملكي تبريزي
3- آداب الصلاه , امام خميني
4- صلاه الخاشعين , دستغيب
5- اسرارالصلاه , جوادي آملي
6- راز نماز محسن قرائتى
7- راز نماز بى آزار شيرازى
8- پرواز در ملكوت امام خمينى
9- از ژرفاى نماز آيت الله خامنه اى
10- اين است نقش عبادات محمد باقر صدر
11- حكمت عبادات، آيت اللّه جوادى آملى.
12- كيمياي محبت، محمدي ري شهري،
13- فضيلت هاي فراموش شده، شيخ عباس تربتي