چگونگی نظارت و رسیدگی امام عسکری علیه السلام به امورشيعيان

از آنجا كه تشيّع به عنوان مظهر حاكميّت امامت و شيعيان به عنوان پيروان راستين پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم و جـانـشـيـنـان بـحـق آن حـضـرت شـنـاخـتـه مـى شـدنـد، امـامـان عـليـهـم السـّلام در طـول حـيـات 250 سـاله امـامـت خـود، هـمواره در صدد حفظ و گسترش فرهنگ تشيّع و پشتيبانى و تجهيز فكرى و فرهنگى و مادّى و معنوى شيعيان بودند.
در دوران امامت امام عسكرى علیه السلام به بركت تلاشها و مجاهدتهاى گسترده پيشوايان پيشين و ياران دانـشمند و فداكار آنان ، فرهنگ تشيّع به دورترين نقاط كشور پهناور اسلامى نفوذ پيدا كرده و شيعيان جمع زيادى از مسلمانان را تشكيل مى دادند.(1)
يـكـى از مـحـورهـاى فـعّاليّتهاى امام عسكرى علیه السلام ارتباط با مراكز و پايگاههاى تشيّع در نقاط مختلف و نظارت و رسيدگى به امور شيعيان و پشتيبانى و تجهيز آنان بود. اين ارتباط به دو گونه صورت مى گرفت .

الف) از طريق وكلا

امـام عـسـكـرى علیه السلام در بـيـشـتـر مـنـاطـق شـيـعـه نـشـيـن ، نـمـايـنـده و وكـيـل داشـت. افرادى كه سابقه علمى درخشان و همچنين ارتباط استوارى با امامان قبلى يا خود آن حضرت داشتند و مى ‏توانستند از نظر حديثى پشتوانه ‏اى براى شيعيان به شمار آيند، به عنوان وكيل انتخاب مى ‏شدند.(2)

وظایف وکلاء:

• رسیدگی به امور شیعیان ،پاسخگویی به مشکلات و مسایل آنان،
• جمع آوری حقوق شرعی وجـوهـات آنـان و صـرف آن در موارد تعيين شده و يا ارسـال بـراى امـام علیه السلام ،
• انـتقال نظرات و رهنمودهاى پيشواى يازدهم به شيعيان
• و هدايت و ارشاد آنان بود.

نظارت بر کار وکلاء:

امـام علیه السلام ضـمـن آنـكـه وكـلاى خود را از ميان چهره هاى برجسته شيعه برمى گزيد و آنان را در گفتار و كردار تاءييد مى كرد، بر اعمال و چگونگى رفتار ايشان با مردم نظارت دقيق داشت و در موارد لازم به آنان تذكر مى داد. اين نظارت توسّط وكلاى مطلق آن بزرگوار كه نسبت به وكـلاى شـهـرهـا از مـرتـبـتـى والاتـر و اخـتـياراتى گسترده تر برخوردار بودند، صورت مى گرفت .
بـه عـنـوان نـمـونـه ، امـام عـسـكـرى علیه السلام (عـثـمـان بـن سـعـيـد عـمـرى ) را بـه عـنـوان وكـيـل مـطـلق خـود نـصـب كـرده بـود و از مـردم و وكلاى خود خواست كه از وى حرف شنوى داشته باشند. امام عسكرى علیه السلام در سخنى خطاب به يكى از شيعيان در مورد وى فرمود:

ايـن ابـو عـمـرو، مـورد وثـوق و امـيـن مـاسـت ؛ مـورد وثـوق امـام پـيـشـيـن و مـن اسـت ، در حال حيات و مرگ من . پس هر چه به شما بگويد از ناحيه من مى گويد، و هر چه به شما ابلاغ كند از سوى من ابلاغ مى كند..(3)

نام بعضی از وکلا در زمان امام عسگری:

• عـثـمـان بـن سـعـيـد عـمـرى(4)
• ايوب بن نوح(5)
• ابراهيم بن عبده نيشابورى (6)
• عـلى بـن جـعفر هُمانىّ(7)

ب) به شكل مستقيم

امـام عـسـكرى علیه السلام علاوه بر ارتباطى كه از طريق نمايندگان برگزيده خود با شيعيان داشت ، در مـواقـع لزوم ، خـود بـطـور مـسـتـقـيم و به صورت كتبى و شفاهى به هدايت و ارشاد آنان مى پرداخت ؛ گاهى نيز از طريق اعجاز در جمعشان حاضر مى شد و تذكرات و رهنمودهاى لازم را به آنان مى داد. در زير به نمونه هايى از اين سياست اشاره مى شود.

کتبی(نامه رسانی)

ارتباط به وسيله نامه در اين دوران بسيار گسترده و از نوع پيشرفته آن به حساب مى ‏آمده است، گرچه معمولا به دلايل مختلف، بيشتر اين نامه ‏ها از ميان رفته، اما مقدار باقى مانده شاهد آن است كه نامه‏هاى متبادله ميان شيعيان و امام بسيار فراوان بوده است.

ابو الاديان مى ‏گويد: من خدمتگزار امام عسكرى عليه السّلام بودم. كار من بردن نامه‏هاى آن حضرت به شهرهاى مختلف بود، آخرين بار كه حامل نامه‏اى از ايشان بودم امام مريض بود، نامه را به من داده، فرمود: اين را به مدائن ببر، پانزده روز ديگر كه بازمى‏گردى؛ در آن وقت مرا در حال تغسيل و تكفين خواهى يافت. من نامه را بردم و موقع بازگشت، همان كه امام به من فرموده بود را ديدم. (8) اين روايت نشان مى‏ دهد كه امام براى بردن و آوردن نامه پيك مخصوصى داشته است.(9)

دیدار حضوری

امـام علیه السلام در روزهـاى مـعـيـّنـى از هـفـته مجبور بود به ديدار خليفه برود. شيعيان از اين فرصت استفاده مى كردند و در بيرون منزل امام ، بر سر راه حضرت اجتماع مى كردند تابه زيارت آن بزرگوار نايل شوند.

• در يـك روز كـه جـمعى از آنان در مسير راه امام علیه السلام به انتظار آن حضرت نشسته بودند، حضرت بـا آگـاهـيـى كه از موقعيّت داشت بر جان آنان ترسيد، از اين رو، پيش از آنكه از خانه بيرون رود، پيامى براى آنان فرستاد:هيچ يك از شما به من سلام نكند، و با دستش به سوى من اشاره نكند، چرا كه در اين صورت بر جان خود ايمن نيستيد.(10)
• امـام علیه السلام در مـواقـع لزوم پـيـغـام مـى داد تـا يـارانـش در منزلى اجتماع كنند. سپس ـ با اينكه محلّ سكونتش تحت مراقبت شديد نيروهاى حكومتى بود ـ با اعجاز و قدرت امامت در جمع آنان حاضر مى شـد. شـيـعيان از فرصت وجود مبارك امام علیه السلام استفاده كرده ، مشكلات ونيازهايشان را در محضر آن بـزرگـوار مـطـرح مـى كردند و كمكها و رهنمودهاى لازم را مى گرفتند سپس با خاطرى آسوده ، دستى پر و قلبى سرشار از اميد و اطمينان به خانه هاى خود بازمى گشتند.(11)
• چـنـيـن جـلسه هايى به (سامرّا) و شيعيان ساكن آن محدود نمى شد. بلكه شيعيان ديگر شهرها و مـناطق ، حتّى مناطق دور دستى مثل (گرگان ) نيز از وجود پر بركت آن حضرت در جمع خود بهره مى گرفتند.
• امام علیه السلام براى آنكه از اين گونه جلسه ها بيشترين استفاده را ببرد، پيش از برگزارى جلسه زمان و مكان آن را مشخّص و فردى را ماءمور مى كرد كه تمامى شيعيان آن ناحيه را براى شركت در جـلسـه فـراخـوانـد. چـون جـلسـه تـشـكـيـل مـى شـد، از هـمـگـان مـى خـواسـت تـا مـسـائل و مـشـكـلات و نـيـازمـنـديـهـاى خـود را مـطـرح كـنـنـد، و آن حـضـرت با حوصله به تمامى مـسـائل آنان رسيدگى مى كرد، و حتى در پاره اى موارد كه مصلحت اقتضا مى كرد بيمارانشان را نـيـز شـفـا مى داد. به عنوان نمونه در جريان سفرى كه به (گرگان ) داشت ، يكى از شيعيان به نام (نضر بن جابر) به محضرش عرضه داشت :
• اى پسر رسول خدا! پسرم (جابر) چندين ماه است كه نابينا شده است . از خدا بخواه بينايى اش را به وى بازگرداند.امـام علیه السلام دسـتـور داد فـرزندش را بياورد. سپس دست مباركش را بر ديدگان وى كشيد و بينايى اش بازگشت .(12)

تقویت معنوی روحیه شیعیان

امـام عـسكرى علیه السلام در برخورد با شيعيان و مسائل آنان تنها به كمكهاى مالى و پاسخگويى به مـشـكـلات و مـسـائلشـان بـسنده نمى كرد، بلكه از جمله اقدامات مهمّ آن بزرگوار در ارتباط با شـيـعيان ، حفظ روحيّه انقلابى آنان در آن شرايط سخت و بحرانى و مستحكم كردن رابطه امّت و امامت بود.

در شـرايـطـى كـه عـبـّاسـيان عده اى از مردم را با تطميع و زرق و برقهاى فريبنده دنيوى به سـوى خـود جـذب مـى كردند و گروهى را با ارعاب و تهديد از گرد امامان معصوم علیه السلام پراكنده مـى سـاختند، برافروخته نگه داشتن شراره هاى ايمان و اخلاص و احساسات پاك دينى در درون افـراد و آمـاده سـازى آنـان بـراى جـهـاد و فـداكـارى در راه ديـن و ولايـت و تحمّل كمبودها و فشارها از مهمترين رسالتهاى امام يازدهم در ارتباط با شيعيان بود.

از اين رو، مـى بـينيم وقتى يكى از ياران امام علیه السلام طى نامه اى به آن حضرت از وضعيّت بد زندگى خود شكوه مى كند، اين رهنمود امام علیه السلام : (تهيدستى با ما بهتر از بى نيازى با ديگران و كشته شدن بـا مـا بهتر از زندگى با دشمنان ماست) شراره اى در درونش ايجاد مى كند. امام علیه السلام در پاسخ نامه اش همان روحيه را تقويت مى كند و مى نويسد:

هـمـان گونه كه در ذهنت خطور كرده ، فقر با ما بهتر از ثروتمندى با دشمنان ماست . ما براى پـنـاهـنـدگـانـمـان ، پـنـاه و براى جويندگان روشنايى ، نور و براى آنان كه دست به دامن ما شوند، حافظ و نگهبانيم . هر كس ما را دوست بدارد در درجات عالى با ما خواهد بود، و هر كس از ما منحرف گردد، به سمت آتش سوق داده مى شود.(13)

پی نوشت:

(1)بـر اساس نوشته مورّخان ، در دوران امام عسكرى علیه السلام شهرها و مناطق مختلفى از كشور اسـلامـى مـثل كوفه ، قم ، بغداد ، حجاز ، نيشابور ، مداين ، يمن ، رى ، آذربايجان ، گرگان ، بـصـره ، مـصـر و حـتـّى سـامـرّا پـايتخت عبّاسيان از مراكز مهمّ شيعه به شمار مى رفت و تعداد زيـادى از دانـشـمـنـدان و بـزرگـان شيعه در اين شهرها مى زيستند و به نشر فرهنگ شيعى مى پرداختند . براى آگاهى بيشتر به (تاريخ الشيعه ) نوشته علّامه مظفّر مراجعه كنيد .

(2)جعفريان،حيات فكرى و سياسى ائمه،ص548

(3)الغيبة ، شيخ طوسى ، ص 215 .
(4)همان مدرك ، ص 216 .
(5)همان مدرك ، ص 214 .
(6) ر . ك . معجم رجال الحديث ، ج 1 ، ص 254 .
(7)الغيبة ، ص 212 .

(8)بحار الانوار، ج 50، ص 332 از كمال الدين، ج 2، ص 149

(9)حيات فكرى و سياسى ائمه، جعفريان ،ص:550
(10)بحارالانوار ، ج 50 ، ص 269 .
(11) ر . ك . عيون المعجزات ، ص 137 ، انتشارات داورى ، قم .
(12)بحارالانوار ، ج 50 ، ص 263 ـ 264 .
(13) بحارالانوار ، ج 50 ، ص 299 .

منابع:

1- کتاب تاريخ زندگاني امام حسن عسگري  علیه السلام ، پدیدآور: سپاه‌ پاسداران‌ انقلاب‌ اسلامي‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه پژوهشكده‌ تحقيقات‌ اسلامي‌، ص12-13.

2- رسول جعفريان‏، حيات فكرى و سياسى ائمه، جعفريان، انصاریان: قم: 1381.