فضائل اخلاقی امام جعفر صادق (علیه السلام)

در اینجا باید به نکته مهمی اشاره کرد و آن اینکه مناقبی که برای هر یک از ائمه ذکر شده در بسیاری از اوقات با یکدیگر اختلاف دارد. البته این بدان معنا نیست که منقبتی که به یک امام مخصوص داشته ایم در امام دیگر موجود نبوده است. بلکه آنان همگی در تمام مناقب و فضایل پسندیده مشترک اند. آنان همه از یک نور و از یک طینت سرشته شده اند و هر کدام در برخورداری از صفات پسندیده سرآمد مردم روزگار خویش بوده اند اما از آنجا که مقتضیات هر دوره و بازنمودهای این صفات در ائمه، بر حسب اختلاف هر عصر و دوره، متفاوت است هر یک مناقب خاص خود را دارند. به عنوان مثال ظهور آثار شجاعت از امیر مؤمنان (علیه السلام) و فرزند بزرگوارش امام حسین (علیه السلام) همچون ظهور آنان در دیگر ائمه نیست. شجاعت علی (علیه السلام) با جهاد وی در رکاب پیغمبر (ص) و نبرد او با قاسطین و مارقین و ناکثین در روزگار خلافتش به ظهور رسید و شجاعت حسین (علیه السلام) نیز به هنگامی که دستور یافت با ستمگران به مبارزه برخیزد، آشکار شد. اما دیگر ائمه چون مامور به تقیه و مدارا بودند، بروز جاعت بدان گونه که در آن دو امام (علیه السلام) مشاهده شد، لزومی نیافت. اما با این وصف همه آنان در اینکه شجاع ترین مردم زمانه خویش بوده اند، مشترک اند. در عوض صفت علم در امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) بیش از سایر ائمه به چشم می خورد. زیرا شرایط آنان به گونه ای بود که در واپسین روزگار حکومتی می زیستند که به نابودی می گرایید و در همان حال حکومت دیگری می رفت تا جایگزین حکومت پیشین شود. اما صفت علم در تمام آنها مشترک است و آنان همگی داناترین مردم روزگار خویش بوده اند. همچنین نشانه های کرم و بخشش و فراوانی صدقات و آزاد کردن بندگان در برخی از ائمه نسبت به بعضی دیگر نمود بیش تری دارد چرا که از نظر مالی وسعت معیشت داشته اند و یا آنکه در زمان آنها تعداد فقرا بسیار بوده است. اما همه آنان در کرم و سخاوت سرآمد دوران خود به حساب می آمده اند. در برخی از ائمه نیز صفت عبادت از برجستگی بیش تری برخوردار است و این بدان خاطر بوده که اطلاع مردم از احوال آنان کمتر بوده و یا آنکه آن امام مدت اندکی در دنیا زیسته است. با این حال همه ائمه عابدترین مردم زمانه خویش به شمار می آمده اند. همچنین صفت حلم در برخی از ائمه بیش از سایر امامان در نظر جلوه می کند، چرا که ممکن است آن امام در طول زندگی خویش متحمل انواع آزار و اذیت شده و تحمل آن همه سختی و شکنجه خود به خود سبب بروز حلم بیش تری از سوی امام می گردد. اما با این وصف همه امامان از حلیم ترین مردم روزگار خویش محسوب می شده اند. اینک به بازگویی مناقب و فضایل امام صادق (علیه السلام) می پردازیم. مناقب آن حضرت بسیار است که به اقتصار از آنها یاد می کنیم.

1. علم: عبد العزیز بن اخضر جنابذی در کتاب معالم العترة الطاهره از صالح بن اسود نقل می کند که گفت: «شنیدم جعفر بن محمد می گوید: پیش از آن که مرا از دست دهید، هر چه می خواهید از من بپرسید. زیرا هیچ کس پس از من نمی تواند از علوم و دانشها، چنان که من به شما می گویم، شما را آگاه کند. »

ابن حجر در الصواعق، می نویسد: مردم به اندازه ای از علوم امام صادق (علیه السلام) نقل کرده اند که سخنانش توشه راه کاروانیان و مسافران و آوازه اش در هر گوشه و کنار زبانزد مردم گشته است. ابن شهر آشوب در مناقب می گوید: «از آگاهی به علوم امام صادق (علیه السلام) به اندازه ای نقل شده که از هیچ کس دیگری منقول نیست. »وی همچنین می نویسد: «نوح بن دراج به ابن ابی لیلی گفت: آیا تا کنون به خاطر حرف کسی از سخن یا کار خود دست کشیده ای؟گفت: خیر مگر حرف یک نفر. پرسید: او کیست؟پاسخ داد: جعفر بن محمد. »

شیخ مفید در ارشاد می نویسد: علومی که از آن حضرت نقل کرده اند به اندازه ای است که ره توشه کاروانیان شد و نامش در همه جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (علیه السلام) بیشترین نقلها را از امام صادق روایت کرده اند. هیچ یک از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه که از آن حضرت بهره برده اند از دیگران سود نبرده اند. محدثان نام راویان موثق آن حضرت را جمع کرده اند که شماره آنها، با صرف نظر از اختلاف در عقیده و گفتار، به چهار هزار نفر می رسد.

نگارنده: این نکته شایان ذکر است که تنها حافظ بن عقده زیدی در کتاب رجال خود نام راویان موثق آن حضرت را جمع آوری کرده و آنها را به چهار هزار نفر رسانده است. همچنین در مقدمه های پیشین قول محقق را در معتبر نقل کردیم که گفته بود: «علوم فراوان و ارزشمندی از ناحیه جعفر بن محمد نقل شده که عقول را به حیرت وا می دارد».

تنها یکی از راویان آن حضرت به نام ابان بن تغلب، سی هزار حدیث از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است. کشی در رجال به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: ابان بن تغلب سی هزار حدیث از من روایت کرد. همچنین نجاشی در رجال خویش به نقل از حسن بن علی وشا در حدیثی آورده است که گفت: «در این مسجد (مسجد کوفه) محضر نهصد تن از بزرگان حدیث را درک کردم که همگی می گفتند جعفر بن محمد برایم حدیث کرد.

امام صادق (علیه السلام) نیز می فرمود: سخن من سخن پدرم و سخن او سخن جدم و سخن وی سخن علی بن ابی طالب و سخن علی سخن رسول خدا (ص) و سخن او گفتار خداوند عز و جل است.

ابن شهر آشوب در مناقب می نویسد: هیچ کتاب حدیث و حکمت و زهدی و موعظه ای از گفتار امام صادق (علیه السلام) خالی و بی بهره نیست. و همه می گویند جعفر بن محمد چنین گفت و جعفر بن محمد صادق چنین فرمود.