راه حل مشکلات کشور: دولت جوان و حزب اللهی | دکتر علیرضا معاف

 راه حل مشکلات کشور: دولت جوان و حزب اللهی | دکتر علیرضا معاف

 

وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً قالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ يُؤْتِی مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ؛

و پيامبرشان به آنان گفت: “خداوند (طالوت) را براى زمامدارى شما برانگیخته است،” گفتند: “چگونه او بر ما حكومت كند، با اينكه ما از او شايسته‏تريم، و او ثروت زيادى ندارد!” گفت: “خداوند او را بر شما برگزيده، و او را با بسط در علم و جسم، به کمال رسانده است. خداوند ملكش را به هركس بخواهد مى‏بخشد؛ و احسان‏ خداوند وسيع است و (از لياقت افراد براى منصب‏ها) آگاه است.” (بقره: 247)

 

رهبر معظم انقلاب: مکرر گفته ام که به دولت جوان و حزب اللهی معتقد و امیدوارم اما معنای این حرف صرفاً این نیست که یک جوان سی و چند ساله رئیس دولت باشد بلکه معنای دولت جوان و حزب اللهی یک دولت پای کار، آماده و با نشاط است که علاج مشکلات است و می‌تواند کشور را از راه‌های دشوار عبور دهد.

 

مقدمه

این آیات شریفه، مربوط به انتخاب «طالوت» به زمامداری بنی اسرائیل است. ماجرا این بود که قوم بنی اسرائیل که بعد از وفات حضرت موسی(علیه السلام) دچار از هم پاشیدگی و ضعف شده بودند و از جانب دشمنانی همچون «جالوت» نیز دائماً مورد تهدید قرار می گرفتند، از پیامبرشان درخواست نمودند تا برای آنان زمامداری انتخاب نماید که در امور اجرایی و نظامی، سخن او فصل الخطاب باشد.[1] پیامبرشان نیز به دستور خداوند، «طالوت» را برای این کار برگزید.

مطابق این آیه شریفه و برخی آیات پس از آن، «طالوت» از ویژگی هایی برخوردار بود که وجود آنها در مسئولان نظام اسلامی ضروری است. در ادامه به این ویژگی ها اشاره خواهیم نمود.

 

1. علم کافی در موضوعات و مسائل حکومتی

مطابق این آیه شریفه، یکی از ویژگی های مهم طالوت، «بسط در علم» بود. به عبارت دیگر، علم او در موضوعات مرتبط با امر زمامداری و تدبیر جامعه، «بسط» داشت.[2] برای توضیح بیشتر این مطلب باید گفت، «بسط» در لغت به معنای «نشر و توسعه داشتن»[3] و «امتداد داشتن»[4] است؛ و این، معنایی غیر از «زیاد بودن» است. به عنوان مثال، تعبیر «بسط در رزق» که در آیات قرآن به خداوند نسبت داده شده است، لزوماً و همواره به این معنا نیست که خداوند مال، ثروت و هر چیزی که مصداق «رزق» می باشد، را «افزایش» می دهد؛ بلکه در مواردی، و چه بسا در بسیاری موارد، به این معناست که خداوند همان مال و رزق اندک فرد را در طول زمان، «امتداد» و «گسترش» می دهد؛ بگونه ای که با همان مال اندک می تواند از عهده زندگی اش برآید.[5]

حال، به نظر می رسد تعبیر «بسط در علم» نیز در این آیه شریفه، لزوماً به معنای «زیادی علم» و یا «تخصص در همه علوم» نیست؛ بلکه منظور، آن است که اگر فردی در امر زمامداری، از «علم اجمالی» هم برخوردار بود، بتواند با «عنایت الهی» و با «عقلانیّت» بالای خود، «علم اجمالی»اش را به تدریج در بسیاری از بخش ها، «امتداد» و «گسترش» دهد و از آن مایه های اولیه علمی در زمینه های مختلف اجرایی استفاده نماید.

این مسئله نشان می دهد که لازمه وجود فضیلت «بسط در علم»، «عقلانیّت» و «معنویّت» است و اگر فضیلت «بسط در علم» برای کسی اثبات شد، ملازم با آن، «عقلانیّت» و «معنویّت» او نیز ثابت خواهد شد.

بنابراین، «علم کافی در موضوعات مرتبط با امر زمامداری»،[6] «عقلانیّت» و «معنویّت»، سه شاخصه ایست که از تعبیر «بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ» در این آیه شریفه، قابل استنباط است.

همچنین، «بسط در علم» برای مدیران حکومتی، می تواند مصادیق متنوعی داشته باشد که یکی از آنها، قدرت ابتکار و خلاقیّت علمی برای حل معضلات نظام اسلامی است. این نوع از «بسط در علم»، عموماً در «جوانان» بیشتر یافت می شود. ذهن جوان بگونه ای است که در مسائل نظری و ارائه راه حل، از «خلاقیّت» و «ابتکار» بیشتری برخوردار است؛ و این، دقیقاً در نقطه مقابل روحیه سالخوردگان است که با گذشت سنّ، به تدریج از خلاقیّت علمی و نظری آنان کاسته می شود. خداوندمتعال در آیه ای از قرآن کریم درباره توانایی های علمی سالخوردگان می فرماید:

«وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى‏ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَی لا يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ؛ و خداوند شما را آفريد، سپس شما را مي ميراند؛ بعضى از شما به سنين بالاى عمر مى‏رسند، بطورى كه بعد از علم و آگاهى چيزى نخواهند دانست. خداوند عالم و قادر است.» (نحل: 70)

آیت الله مصباح یزدی در تفسیری روان شناختی از این آیه شریفه، می فرمایند:

«این آیه شریفه می تواند اشاره ای باشد به اینکه پذیرفتن «رأی جدید» یا «سلیقه تازه» برای «سالخوردگان» بسیار دشوار می شود و نیز استعداد تمرکز حواس، یعنی دقت، و همچنین قوه ضبط و نگهداری اموری که بر ذهن عارض می شوند، در آنان رو به ضعف می رود و این همه موجب می شود که آنان نتوانند مطلبی جدید بیاموزند.»[7]

روحیه خلاقیت و ابتکار علمی در نحوه مدیریت حضرت یوسف علیه السلام، که در سنین جوانی به زمامداری منصوب شد نیز کاملاً مشهود است؛ ایشان، هم توانست در عرصه اقتصادی، مصر را از قحطی نجات دهد و هم در عرصه فرهنگی، مردم مصر را خداپرست نماید.

همچنین مصداق دیگر «بسط در علم» می تواند «کسب علم» از طریق «تجربه» و «عمل» باشد. چراکه «علم» تنها زمانی «عمق»، «کیفیت»، «امتداد»، «بسط» و «رشد» می یابد و «بارور» و «شکوفا» می شود که وارد عرصه «عمل» شود.[8] بنابراین، کسی که «تجربه حداقلی» از امور اجرایی و حکومتی نداشته باشد، مصداق «بسط در علم» در این آیه شریفه نخواهد بود.

همچنین یکی از روش های تحقق «بسط در علم»، «مشورت فراوان با نخبگان و اندیشمندان» برای حل مسائل و مشکلات کشور است. امام امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه به جناب مالک اشتر، در همین رابطه می فرمایند:

«وَ أَكْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ وَ مُنَافَثَةَ الْحُكَمَاءِ فِی تَثْبِيتِ مَا صَلَحَ عَلَيْهِ أَمْرُ بِلَادِكَ وَ إِقَامَةِ مَا اسْتَقَامَ بِهِ النَّاسُ قَبْلَكَ؛ برای استوار ساختن آنچه امور شهرهایت را به سامان آورد و برپا داشتن نظام نیکویی که مردم پیش از تو برپا داشته بودند، با دانشمندان فراوان گفت و گو کن و با فرزانگان سخن بسیار بگو.»[9]

 

2. نشاط جسمی

ویژگی لازم دیگر برای مسئولان اجرایی که به مدیریت بهتر آنان کمک می نماید، وجود «نیروی جسمی» بالا در آنان است. مفسّران منظور از تعبیر «بسط در جسم» در این آیه شریفه را همین مسئله دانسته اند.[10] این ویژگی نیز نوعاً در «جوانان» بیشتر یافت می شود. هرچه افراد از سنّ بالاتری برخوردار باشند، توانایی و نشاط لازم برای انجام کارهای اجرایی سخت را نخواهند داشت و بالعکس، افرادی که از نشاط جوانی بیشتری برخوردار باشند، قطعاً با سرعت و جدّیت بیشتری کارها را به پیش خواهند برد.

در اهمیت این ویژگی همین بس که بدون آن، بسیاری از ویژگی های خوب دیگر یک مسئول اجرایی نیز عملاً در اداره حکومت کارآیی خود را از دست خواهند داد؛ به عبارت دیگر، مسئولی که تا حد زیادی عالم، عاقل، مؤمن و انقلابی باشد، اما برای عملیاتی نمودن تدابیرش، از نشاط جسمی کافی برخوردار نباشد، مسئول کارآمدی نخواهد بود.

3. شجاعت و مقاومت

ویژگی دیگر طالوت، «شجاعت» بالای او بود؛[11] شجاعتی که در سپاهیانش نیز تجلی یافت و مطابق آیات پس از این آیه شریفه، توانستند با وجود تعداد اندک، در برابر لشگر فراوان و سرتاپا مسلّح «جالوت» مقاومت نموده و نهایتاً پیروز شوند.[12] این ویژگی نیز برای مسئولان نظام اسلامی از ضروریّاتی است که باز هم زمینه های روحی آن در «جوانان» بیشتر است.

«شجاعت» مسئولان، هم در عرصه «مقابله با دشمن خارجی» و هم در «عملیّاتی نمودن تصمیمات داخلی» و «تحمل مشکلات داخلی» بسیار کارآمد خواهد بود.

مسئولان ترسو، سازشکار و راحت طلب، به سرعت و با کمترین فشار از سوی دشمن، خود و مردم و کشور خود را تسلیم دشمن می نمایند[13] و در مواجهه با مشکلات و معضلات داخلی نیز همواره به دنبال آسان ترین راه حل ها هستند، نه بهترین آنها؛ آنان جرأت و جسارت عملیّاتی نمودن تصمیمات بزرگ را نیز ندارند.

4. ساده زیستی

ویژگی دیگر طالوت، که وجود آن در مسئولین نظام اسلامی نیز ضروری است، «ساده زیستی» است. این ویژگی، از این جمله بنی اسرائیل درباره او به خوبی نمایان است که در اعتراض به این انتخاب، به پیامبرشان گفتند: «وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ؛ و او ثروت زيادى ندارد».

ساده زیستی مسئولان آثار و فوائد بسیار مهمّی دارد که نمی توان به سادگی از کنار آنها گذشت. از جمله این آثار عبارتند از: «اعتماد بیشتر مردم به نظام اسلامی و همراهی آنان با نظام اسلامی»،[14] «لمس کردن مشکلات مردم و همدردی با آنان»،[15] «تقویت پایداری و شجاعت در برابر دشمن»،[16] «جلوگیری از نفاق ورزی و خیانت به نظام اسلامی»[17] و «انتقال فرهنگ قناعت و صرفه جویی به مردم جامعه».[18]

5. توکّل، ایمان و معنویّت بالا

ویژگی دیگر طالوت، ایمان قویّ و توکل بالا و انس دائمی او با خداوند بود.[19] این ویژگی، مهمترین ویژگی مسئولان در نظام اسلامی است که باز هم باید گفت زمینه های آن، نوعاً در «جوانان»، قوی تر و بیشتر است و این مسئله، بر شجاعت ذاتی آنان می افزاید.

تأمل در آیات مربوط به «اصحاب کهف» نشان می دهد که دو علّت «اقدام شجاعانه» آنان در قیام برعلیه دستگاه حکومتی ظالم زمان خود، عبارت بود از: «ایمان و توکّل قوی» و «نیروی جوانی»:

«نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً * وَ رَبَطْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا فَقالُوا رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً؛ ما داستان آنها را به حق براى تو بازگو مى‏كنيم، آنها جوانانى بودند كه به پروردگارشان ايمان آوردند، و ما بر هدايتشان افزوديم. * ما دلهاى آنها را محكم ساختيم در آن هنگام كه قيام كردند و گفتند: پروردگار ما پروردگار آسمانها و زمين است، هرگز غير او معبودى را نمى‏پرستيم كه اگر چنين گوئيم سخنى به گزاف گفته‏ايم.» (کهف: 14-13)

تعبیر «فتیة» در این آیات شریفه نشان می دهد که اصحاب کهف، همگی و یا اغلب آنان، «جوان» بودند؛ تعبیر «آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً» دلالت بر «ایمان سرشار» آنان دارد؛ و تعابیر «وَ رَبَطْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ» و «إِذْ قامُوا» و سخنانی که در مخالفت با عقیده حاکم ظالم زمان خود بیان نمودند، دلالت بر «شجاعت» زیاد آنان دارد و نشان می دهد که آنان جوانانی انقلابی، نترس و اهل اقدام و قیام بودند.[20]

از سوی دیگر، یکی از آسیب های احتمالی افزایش سنّ، افزایش تعلقات مادی، افزایش گناهان و نهادینه شدن برخی رذایل اخلاقی است که این مسئله مقاومت انسان در برابر وسوسه های شیطانی را کاهش می دهد. قرآن کریم یکی از دلایل مخالفت برخی اصحاب پیامبر(ص) در جنگ احد با امر ایشان مبنی بر رها نکردن تنگه را، گناهانی می داند که روحشان به تدریج آنها را کسب کرده بود:

«إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطانُ بِبَعْضِ ما كَسَبُوا؛ شيطان آنان را بر اثر پاره‏اى از آنچه (از گناه) کسب کرده بودند، به لغزش انداخت‏.»(آل عمران: 155)

اصولاً باید گفت مقاومت در برابر وسوسه های شیطانی، برای کسانی که در طول عمرشان، گناهان متعددی مرتکب شده اند، سخت تر می شود؛ و عموماً جوانان، به دلیل سن کمتر و پایبندی کمتر به تعلقات مادی، کمتر در معرض این آسیب هستند.

به عبارت دیگر، یکی از آسیب های احتمالی(نه حتمی) افزایش سنّ، پیدایش «قساوت قلب» در انسان است که او را به مخالفت با اوامر خدا و ولیّ خدا می کشاند. پیامبر اکرم(ص) در روایتی به این مسئله اشاره می فرمایند:

«أُوصيكُم بِالشُّبَّانِ خَيراً؛ فَإِنَّهُم أرَقُّ أفئِدَةً؛ إنَّ اللّهَ بَعَثَنی بَشيراً ونَذيراً، فَحالَفَنِی الشُّبَّانُ وخالَفَنِی الشُّيوخُ. ثُمَّ قَرَأَ: “فَطالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ”؛ شما را درباره جوانان به نیکی سفارش می کنم؛ چراکه آنان قلب های رقیقی دارند؛ به راستی که خداوند مرا بشیر و نذیر مبعوث کرد؛ پس جوانان با من پیمان بستند (و بیعت کردند) و سالمندان با من مخالفت نمودند. آنگاه حضرت این آیه شریفه را قرائت نمود: سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت و دلهایشان قساوت پیدا کرد.»(حدید: 16)[21]

همچنین یکی از آسیب های روحی دوران پیری، تشدید برخی امیال نفسانی در انسان است که خصوصاً در عرصه مسئولیت های اجرایی، می توانند منشأ مفاسد اخلاقی، اقتصادی و سیاسی متعددی باشند. پیامبر اکرم(ص) در روایتی می فرمایند:

«وَ يَهْرَمُ‏ ابْنُ‏ آدَمَ وَ تَشِبُّ مِنْهُ اثْنَتَانِ الْحِرْصُ وَ الْأَمَل‏؛ زمانیکه انسان پیر می شود دو خصلت در او جوان می شود: حرص و آرزو.»[22]

بنابراین دوران پیری و سالخوردگی، با چند آسیب جسمی، فکری و روحی همراه است: ضعف جسمانی و رخوت، عدم خلاقیت و ابتکار، ترس و محافظه کاری، جسارت اقدام نداشتن و تشدید برخی امیال نفسانی فسادآور.

همچنین در مقابل، دوران جوانی از مزیت های جسمی، فکری و روحی فراوانی برخوردار است که زمینه را در جوانان برای پذیرش مسئولیت های اجرایی فراهم می نماید: نشاط کاری و عمل مجاهدانه، شجاعت در اقدام، خلاقیت و ابتکار علمی و زمینه های روحی مساعدتر برای افزایش ایمان و تقویت معنویت.[23]^و[24]

 

پی نوشت ها

1. رهبر معظم انقلاب درباره لزوم ساده زیستی مسئولان و اعتماد بیشتر مردم به نظام اسلامی می فرمایند: «شما چگونه می خواهید محبت و اطمینان مردم را جلب کنید؟ مردم باید به من و شما اعتماد داشته باشند. اگر ما دنبال مسایل خودمان رفتیم، به فکر زندگی شخصی خودمان افتادیم، دنبال تجملات و تشریفاتمان رفتیم، در خرج کردن بیت‌المال هیچ حدی برای خودمان قایل نشدیم- مگر حدی که دردسر قضایی درست بکند! – و هرچه توانستیم خرج کردیم، مگر اعتماد مردم باقی می ماند؟ مگر مردم کورند؟ ایرانیان همیشه جزو هوشیارترین ملتها بوده‌اند؛ امروز هم به برکت انقلاب از هوشیارترین هایند؛ از هوشیارها هم هوشیارترند. آقایان! مگر مردم نمی بینند که ما چگونه زندگی می کنیم؟ آن وقتی که جوان حزب‌اللهی ما به جهاد یا به سپاه یا به فلان وزارتخانه می رفت و به او می گفتند که چه‌قدر حقوق می خواهی، می گفت این حرفها چیست، مگر من برای حقوق آمده‌ام؟ اصرار می کردند که بالاخره زندگی خودت و زن و بچه‌ات باید بگردد؛ یک چیزی بگیر. به نظر شما اینها افسانه است؟ به نظرم اگر شما بروید در دنیا این را نقل کنید، چنانچه کسی وضع چند سال قبل ما را ندیده باشد، خواهد گفت که افسانه است؛ ولی این واقعیت است. این رویداد، در همین ایران و در همین تهران و در همین وزارتخانه‌های ما اتفاق افتاد؛ یکی، دو مورد هم نبود. نماینده‌ی مجلس، وقتی اول بار به او حقوق دادند، خجالت کشید حقوق را بگیرد! بعضی از دوستان ما در دوره‌ی اول نمایندگی مجلس، شرمشان آمد و ننگشان کرد که حقوق بگیرند! گفتند ما حقوق بگیریم!؟ برادران! من و شما داریم از آن ذخیره می خوریم؛ فراموش نکنید، آن را مردم دیدند. نمی شود ما در زندگی مادّی مثل حیوان بچریم و بغلتیم و بخواهیم مردم به ما به شکل یک اسوه نگاه کنند؛ مردمی که خیلی شان از اوّلیات زندگی محرومند. در این راه، از خیلی چیزها باید گذشت. نه فقط از شهوات حرام، از شهوات حلال نیز باید گذشت … کمتر خرج کنیم، کمتر بذل و بخشش بیجا کنیم، کمتر به زندگی شخصی خودمان بپردازیم. من و شما همان طلبه یا معلم پیش از انقلابیم. یکی از شماها معلم بود، یکی دانشجو بود، یکی طلبه بود، یکی منبری بود، همه‌مان این‌طور بودیم؛ اما حالا مثل عروسی اشراف عروسی بگیریم! مثل خانه‌ی اشراف خانه درست کنیم! مثل حرکت اشراف در خیابان ها حرکت کنیم! اشراف مگر چگونه بودند؟ چون آنها فقط ریششان تراشیده بود، ولی ما ریشمان را گذاشته‌ایم، همین کافی است!؟ نه، ما هم «مترفین»]ثروتمندان مست در خوشگذرانی[ می شویم. واللَّه در جامعه‌ی اسلامی هم ممکن است «مترف» به وجود بیاید. از آیه‌ی شریفه‌ی «وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنا مُتْرَفِيها فَفَسَقُوا فِيها»(اسراء: 16) بترسیم. «تُرف»، «فِسق» هم دنبال خودش می آورد … اگر مبلغی از مخارج دولت، عبارت از تغییر دکوراسیون اتاق مدیر کل و معاون وزیر و وزیر و فلان مسؤول قضایی و فلان مسؤول در بخشهای گوناگون دیگر باشد، این جرم و خطاست …به حد ضرورت اکتفا کنید و اندازه نگه دارید؛ اینها ما را از مردم دور می کند، روحانیون را از مردم دور می کند. روحانیون، به تقوا و ورع و بی اعتنایی به دنیا در چشم ها شیرین شدند. بدون ورع و بدون دورانداختن دنیا، نمی شود در چشم ها شیرین ماند. مردم رودربایستی ندارند؛ خدا هم با کسی رودربایستی ندارد.» (23/5/1370؛ دیدار با مسئولان نظام)

2. رهبرمعظم انقلاب درباره اهمیت معنویت و خودسازی در عرصه جهاد سیاسی و فرهنگی می فرمایند: «به اعتقاد من بايستى مهم‏ترين امر در ذهنتان اين باشد كه به خدا توكل‏ كنيد و حقيقتاً به معناى واقعى كلمه از او كمك بخواهيد و از او استغاثه كنيد. اشخاصِ ما، عجزه‏يى بيش نيستيم؛ اين عجز را بايستى به قدرت بى‏نهايت پروردگار وصل كنيم، تا بكلى آسيب‏ناپذير شويم. من طهارت و صفاى شما را مى‏دانم؛ اما روز به روز بايد اين بيشتر بشود. توسلات و توجهاتتان را به پروردگار بيشتر كنيد. نوافل مخصوصاً نافله‏ى شب وسيله‏ى مهمى است. شما ببينيد كه خداوندمتعال در سوره‏ى مزمل با پيامبر خودش چگونه حرف مى‏زند. بعد از آنكه او را به برخاستن در شب و تضرع در نيمه‏ى شب امر مى‏كند، مى‏فرمايد: «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا؛ همانا ما به زودی سخن سنگینی به تو القاء خواهیم نمود.»(مزمل: 5) البته قيام او با قيام امثال ما فرق مى‏كند؛ طبعاً آن ثقلى كه بر دوش آن بزرگوار بود، با ثقل‏هايى كه بر دوش لاغر و ضعيف ما هست، فرق مى‏كند؛ به همان نسبت، خود ما هم كوچك و ضعيفيم و همان تمرين براى ما هم لازم است. من در زندگى امام‏ بزرگوارمان (رضوان الله تعالى عليه) اين را يافتم كه وقتى بار عظيمى بدون سابقه بر دوش او قرار مى‏گرفت، با اتصال و ارتباط معنوى و قلبى، خودش را تقويت مى‏كرد. در اين اواخر، معمولًا ايشان در ماه رمضان با كسى ملاقات نمى‏كردند. من بعد از ماه رمضان كه ايشان را زيارت مى‏كردم، به وضوح مى‏ديدم كه نورانى‏تر شده‏اند؛ به خاطر همين نورانيت بود كه ايشان تا آخرين ماه هاى عمرشان مثل كوه ايستاده بودند. سن پيرى معمولًا فصل ضعف و انحطاط جسمى و روحى در انسان است؛ ولى جوان از لحاظ روحى و جسمى هر دو قوى است؛ اما اين را بايستى به خداى متعال وصل كند، تا در او هيچ‏چيزى نفوذ نكند. به‏هرحال، در اين مبارزه‏ى عظيمى كه در مقابل شماست و بايد آن را ادامه بدهيد، من تقويت جانب معنوى را واجب مى‏دانم.» (12/ 12/ 1370؛ ديدار با اعضاى كادر مركزى جنبش انقلابى حزب الله لبنان)

ایشان همچنین در بیانات دیگری، جوانان را به تقویت بنیه های معنوی برای کسب آمادگی در انجام کارهای بزرگ توصیه می فرمایند: «بارِ سنگينى بر دوش داريد و براى تحمل آن، بنيه‏ى معنوى قوى‏اى لازم است. «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا؛ همانا ما به زودی سخن سنگینی به تو القاء خواهیم نمود.»(مزمل: 5) حضرت حق، به پيغمبر و عزيز و حبيب خودش كه برترين انسانها در طول تاريخ، از اوّلين و آخرين بود، خطاب فرمود كه نماز شب را بخوان. نيمه‏شب برخيز، ارتباط و اتّصال خود را مستحكم كن؛ چون كارِ سنگينى در پيش دارى. «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا» تحمل اين بار، سخت است. آنانى كه در وسط اين راهِ پردشمن و شيطان، لرزيدند، لغزيدند، منصرف شدند، به دشمن پيوستند، يا به آفات ديگر مبتلا شدند، اين جاى كارشان- معنويّت- عيب داشته است… شما جوانيد؛ دلهاى شما نورانى است و تعلّقاتتان‏ كم است؛ اما هميشه اين طور نمى‏مانيد. اين سرمايه را امروز فراهم كنيد تا آن روز كه گرفتاري ها و تعلّقاتْ از اطراف به شما حمله كرد، بتوانيد از آن ذخيره‏ى معنوى خود استفاده كنيد. من يقين دارم، آن پيرمرد نورانى، معنوى، عالم، زاهد و عارف كه اين انقلاب با دست تواناى او بنا، غرس، آبيارى و ميوه چينى شد، اگر در جوانى، آن راز و نيازها و آن عبادت ها، تفكّرها و توسّل‏ها را نداشت و آن دل مؤمن و نورانى در او پديد نمى‏آمد، اين كارهاى بزرگ از او صادر نمى‏شد…معمولًا پيرمردها، در زودتر از اين سن بازنشسته مى‏شوند و حال اداره‏ى زندگى شخصى خودشان را هم ندارند؛ اما امام(ره) در آن سن، چنين بناى عظيم و توصيف‏ناپذيرى را به وجود آوردند و در مقابل دشمن، آن‏طور ايستادند كه انسان از شجاعت و پايدارى ايشان در مقابل حوادث و مصائب، مبهوت مى‏ماند. در همين قم، اوايل انقلاب، به مناسبتى ما خدمت ايشان رسيده بوديم. صحبتى شد و ايشان در باره‏ى «سيّد احمد آقا» مطلبى را فرمودند كه درست و دقيق، يادم نيست. اما مضمون آن اين بود كه «اگر اين احمد را بگيرند يا شكنجه كنند و يا بكشند، من در باطن قلبم هم متزلزل نخواهم شد. نه اينكه بخواهم خودم را نگهدارم، تظاهر و تصبّر كنم.» اين، تعبير ايشان بود.» (16/ 09/ 1374؛ ديدار با روحانيون و طلاب ايرانى و خارجى)

3. ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب خطاب به جوانان می فرمایند: «امّا راه طی‌شده، فقط قطعه‌ای از مسیر افتخارآمیز به سوی آرمان های بلند نظام جمهوری اسلامی است. دنباله‌ی این مسیر که به گمان زیاد، به دشواریِ گذشته‌ها نیست، باید با همّت و هشیاری و سرعت عمل و ابتکار شما «جوانان» طی شود. مدیران جوان، کارگزاران جوان، اندیشمندان جوان، فعّالان جوان، در همه‌ی میدان های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و بین‌المللی و نیز در عرصه‌های دین و اخلاق و معنویّت و عدالت، باید شانه‌های خود را به زیر بار مسئولیّت دهند؛ از تجربه‌ها و عبرت های گذشته بهره گیرند؛ نگاه انقلابی و روحیه‌ی انقلابی و عمل جهادی را به کار بندند و ایران عزیز را الگوی کامل نظام پیشرفته‌ی اسلامی بسازند.»(22/11/1397؛ بیانیه گام دوم انقلاب)

ایشان همچنین در بخش دیگری از این بیانیه حکیمانه، فعال نمودن ظرفیت های بی شمار طبیعی و انسانی موجود در کشور که با غفلت دست اندرکاران، تاکنون بی استفاده یا کم استفاده مانده است، را با وجود «همت های بلند» و «انگیزه های جوان و انقلابی» قابل تحقق می دانند و در ادامه می فرمایند: «بسیاری از ظرفیّت ها دست‌نخورده مانده است. گفته شده‌ است که ایران از نظر «ظرفیّت های استفاده‌نشده‌ی طبیعی و انسانی» در «رتبه‌ی اوّل جهان» است. بی‌شک شما «جوانان مؤمن و پُرتلاش» خواهید توانست این «عیب بزرگ» را برطرف کنید. دهه‌ی دوّم چشم‌انداز، باید زمان تمرکز بر بهره‌برداری از دستاوردهای گذشته و نیز ظرفیّت های استفاده ‌نشده باشد و پیشرفت کشور از جمله در بخش تولید و اقتصاد ملّی ارتقاء یابد.» (22/11/1397؛ بیانیه گام دوم انقلاب)

ایشان همچنین در این بیانیه، نسخه عبور از چالش های اقتصادی را «اقتصاد مقاومتی» می دانند که یک مجموعه‌ی جوان و دانا و مؤمن و مسلّط بر دانسته‌های اقتصادی در درون دولت خواهند توانست آن را تحقق بخشند.

ایشان همچنین در بیانات دیگری در تشریح بخش هایی از بیانیه گام دوم انقلاب می فرمایند: «ما به یک حرکت عمومی به سمت آن چشم‌انداز نیاز داریم؛ باید یک حرکت عمومی در کشور راه بیفتد؛ البتّه این حرکت وجود دارد، منتها بایستی «انضباط» پیدا کند، «سرعت» پیدا کند و پیشرفتش به سمت آن چشم‌انداز «محسوس» باشد. این حرکت طبعاً‌ با محوریّت «جوان متعهّد» است؛ «جوان های متعهّد»، محور این حرکتند … اینها هستند که اگر «متعهّد» باشند، می توانند در «نظام مدیریّت کشور» یک تحوّل عظیمی را به وجود بیاورند…طبعاً اگر «نسل جوان» وارد عرصه‌ی مدیریّت شد، و مدیران ارشد نظام از جمله‌ی «جوان های متعهّد» [شدند] -که من گفتم «جوان های متعهّد حزب‌اللّهی»، یعنی واقعاً باید «حزب‌اللّهی» باشند؛ به معنای درست کلمه‌ی «حزب‌اللّهی»- آن وقت آن حرکت عمومی کشور طبعاً «استمرار» پیدا می کند، «سرعت» پیدا می کند و انجام می گیرد…بنابر‌این، اگر چنانچه ان‌شاءالله شما جوان ها با این حرکت ها پیش بروید و زمینه را برای روی کار آوردن یک «دولت جوان و حزب‌اللّهی» آماده کنید، بنده معتقدم که بسیاری از این نگرانی‌های شما و دغدغه‌های شما و غصّه‌های شما پایان خواهد پذیرفت؛ این غصّه‌ها هم البتّه فقط مخصوص شماها نیست.» (1/3/1398؛ دیدار با جمعی از دانشجویان)

[1]. از تعبير «ملكاً» چنين بر مى‏آيد كه «طالوت»، تنها فرمانده لشكر نبود، بلكه «زمامدار» كشور هم بود. (آیت الله مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسير نمونه؛ ج‏2؛ ص237)

[2]. توجه به این نکته لازم است که منظور از «علم» در تعبیر «بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ»، نه صِرف علوم نظامی و جنگی است و نه همه علوم موجود در عالم هستی! بلکه منظور، علوم اصلی مرتبط با امر زمامداری و تدبیر امور مردم جامعه است، که علوم نظامی و جنگی نیز یکی از آنهاست. بنابراین، هرچند جمله «وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ» نسبت به مسائل نظامی، «نصّ» است، امّا نسبت به سایر رشته های علوم اسلامی کشورداری ظهور اطلاقی دارد. (ر.ک: آیت الله جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ ج11، ص641)

[3]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ ص122

[4]. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ ج1، ص247

[5]. این، همان چیزی است که در ادبیات دینی و عرفی، به آن «برکت» گفته می شود.

[6]. بدیهی است علم دولتمردان دولت اسلامی در حوزه های کاری خود، باید مبتنی بر آموزه های وحیانی و اسلامی باشد؛ در غیر اینصورت، امورات جامعه اصلاح نخواهد شد. چراکه:

اولاً مطابق حدیث معروف نبوی(ص)، «اندیشمندان» و «زمامداران» یک جامعه می توانند آن جامعه را به جامعه ای «صالح» یا «فاسد» تبدیل نمایند: «صِنْفَانِ‏ مِنْ أُمَّتِي إِذَا صَلَحَا صَلَحَتْ أُمَّتِي وَ إِذَا فَسَدَا فَسَدَتْ أُمَّتِي قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ هُمْ قَالَ الْفُقَهَاءُ وَ الْأُمَرَاءُ؛ از امت من دو دسته‏اند كه اگر صالح شدند، امّت من صالحند و اگر فاسد شدند، امّت من فاسد گردند؛ گفته شد: این دو چه کسانی هستند؟ فرمود: علماء و کارگزاران.» (ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی؛ تحف العقول؛ ص50)

ثانیاً مطابق آیه­ای از قرآن کریم، مصلحان واقعی جوامع بشری، چه از میان اندیشمندان و چه زمامداران، کسانی هستند که در «نظر» و «عمل» و در عرصه های مختلف فردی، اجتماعی و حکومتی، خود را ملزم به تمسّک و بهره گیری از کتاب خدا نمایند: «وَالَّذِينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ إِنَّا لا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ؛ و آنها كه به كتاب (خدا) تمسّك جويند و نماز را برپا دارند، (پاداش بزرگى خواهند داشت؛ زيرا) ما پاداش مصلحان را ضايع نخواهيم كرد!» (اعراف:170)

تأمل همزمان در این آیه شریفه و آن روایت نبوی(ص)، این واقعیت را نمایان خواهد ساخت که اصلاح واقعی(مادی و معنوی) جامعه، زمانی رخ خواهد داد که هم اندیشمندان و هم کارگزاران آن جامعه، در «اندیشه شخصی»، «تصمیمات و عمل فردی» و «تصمیمات و عمل حکومتی»، ملتزم و متمسّک به مبانی، اصول و روش های منبعث از کتاب خدا باشند. تا زمانیکه «اقتصاد»، «سیاست»(داخلی و خارجی)، «تعلیم و تربیت»، «هنر» و هر علمی که با انسان و اصلاح انسان ها و جوامع انسانی مرتبط است، با مبانی «اسلامی» در جامعه پیاده سازی نشود، اصلاح واقعی و کامل در جامعه اتفاق نخواهد افتاد. چراکه بی تردید «دولت اسلامی»، زمینه ساز و مقدمه شکل گیری «جامعه اسلامی» خواهد بود.

[7]. آیت الله مصباح یزدی، محمدتقی؛ جامعه و تاریخ در قرآن؛ ص170

[8]. در روایات اهل بیت علیه السلام، نیز مکرراً به مسئله لزوم «عمل به علم» اشاره شده است. به عنوان نمونه، به چند روایت در این باره اشاره می شود:

الف. پیامبراکرم(ص): «إنَّ العِلمَ يَهتِفُ بِالعَمَلِ، فإن أجابَهُ وَإلّا ارتَحَلَ؛ علم، عمل را صدا مى‏زند، اگر پاسخش را بدهد، مى‏ماند وگرنه مى‏رود.»(ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین؛ عوالي اللئالي؛ ج4، ص66)

ب. پیامبراکرم(ص): «ألا وَإنَّ العالِمَ مَن يَعمَلُ بِالعِلمِ وإن كانَ قَليلَ العَمَلِ؛ هان! عالم كسى است كه به علم خود عمل كند، هرچند عمل اندکی باشد.»(ابن بابویه(شیخ صدوق)، محمد بن علی؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ ص293)

ج. امام امیرالمؤمنین علیه السلام: «العِلمُ رُشدٌ لِمَن عَمِلَ ‏بِهِ؛ علم، كسى را كه به آن عمل نماید، «رشد» می دهد.» (تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم؛ ص152)

د. امام امیرالمؤمنین علیه السلام: «العِلمُ بِالعَمَلِ؛ علم، به عمل کردن است(وگرنه، علم نیست).» (تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم؛ ص45)

ه. امام امیرالمؤمنین علیه السلام: «ما عَلِمَ مَن لَم يَعمَلْ بِعِلمِهِ؛ كسى كه به علم خود عمل نكند، عالم نيست.» (تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم؛ ص153)

و. امام امیرالمؤمنین علیه السلام: «ما زَكا العِلمُ بِمِثلِ العَمَلِ بِهِ؛ هيچ چيز مانند بكار بستن علم، آن علم را «رشد» ندهد.» (تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم؛ ص153)

[9]. نهج البلاغه؛ نامه 53

[10]. ر.ک: علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ ج2، ص287؛ آیت الله مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ ج2، ص238

[11]. برخی مفسّران تعبیر «بسط در جسم» در این آیه شریفه را کنایه از «شجاعت» طالوت دانسته اند.(ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج2، ص613)؛ همچنین در روایتی از امام باقر علیه السلام نیز این تعبیر به «توانایی جسمی» و «شجاعت بالا» معنا شده است. (رک: قمی، علیّ بن ابراهیم؛ تفسيرالقمي؛ ج‏1، ص81 )

[12]. قرآن کریم در توصیف این رویارویی می فرماید: «قالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ * وَ لَمَّا بَرَزُوا لِجالُوتَ وَ جُنُودِهِ قالُوا رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْكافِرِينَ * فَهَزَمُوهُمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ؛ (در میان لشکریان طالوت) آنها كه مى‏دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد (و به روز رستاخيز، ايمان داشتند) گفتند،” چه بسيار گروه‏هاى كوچكى كه به فرمان خدا، بر گروه‏هاى عظيمى پيروز شدند!” و خداوند، با صابران (و استقامت كنندگان) است. * و هنگامى كه در برابر” جالوت” و سپاهيان او قرار گرفتند گفتند:” پروردگارا! پيمانه شكيبايى و استقامت را بر ما بريز! و قدمهاى ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعيت كافران، پيروز بگردان! * سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به هزيمت واداشتند. و” داوود” (نوجوان نيرومند و شجاعى كه در لشكر” طالوت” بود)،” جالوت” را كشت.» (بقره: 251-249)

[13]. رهبر معظم انقلاب درباره ضرورت و اهمیت وجود این ویژگی در مسئولان نظام اسلامی می فرمایند: «شجاعت در برابر هيبت دشمن، جزء شاخص هاست. در مقابل دشمن اگر مسئولين كشور احساس رعب و خوف بكنند، بر سر ملت بلاهاى بزرگ خواهد آمد. آن ملت هائى كه ذليل و مقهور دست دشمن شدند، عمده‏ى علت اين بود كه مسئولان- پيشروان قافله‏ى ملت- شجاعت لازم، اعتماد به نفس لازم را نداشتند. گاهى در بين آحاد مردم عناصر مؤمن، فعال، فداكار، آماده‏ى به جانبازى هستند، منتها مسئولين و رؤسا وقتى خودشان اين آمادگى را ندارند، نيروهاى آن‏ها هم از بين مى‏رود و اين ظرفيت هم نابود مى‏شود. آن روزى كه شهر اصفهان در دوره‏ى «شاه‏ سلطان‏ حسين»‏ مورد غارت قرار گرفت و مردم قتل عام شدند و حكومت باعظمت صفوى نابود شد، خيلى از افراد غيور بودند كه حاضر بودند مبارزه و مقاومت كنند؛ اما «شاه‏ سلطان‏ حسين»‏ ضعيف بود. اگر جمهورى اسلامى دچار شاه سلطان حسين‏ها بشود، دچار مديران و مسئولانى بشود كه جرأت و جسارت ندارند؛ در خود احساس قدرت نمى‏كنند، در مردم خودشان احساس توانائى و قدرت نمى‏كنند، كار جمهورى اسلامى تمام خواهد بود.» (24/ 09/ 1387؛ ديدار با اساتيد و دانشجويان در دانشگاه علم و صنعت)

[14]. امام امیرالمؤمنین علیه السلام، اشرافی گری زمامداران را موجب طغیان و سرکشی مردم جامعه می دانند که نتیجه بی اعتمادی آنها به مسئولان است: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى أَئِمَّةِ الْعَدْلِ أَنْ يُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ كَيْلَا يَتَبَيَّغَ بِالْفَقِيرِ فَقْرُهُ؛ خداوند بر پيشوايان عادل واجب كرده كه خود را با مردم ناتوان همسو كنند، تا فقر و ندارى، تنگدست را به هيجان و سرکشی نياورد.» (نهج البلاغه؛ خطبه 209)

رهبر معظم انقلاب در سالهای ابتدایی پس از دفاع مقدس که خطر اشرافی گری در میان برخی مسئولان در حال ظهور بود، در این زمینه]ارتباط میان «ساده زیستی مسئولان» و «اعتماد مردم به نظام اسلامی»[ خطاب به مسئولان، بیانات مهمی را ایراد فرمودند که در پی نوشت1، در انتهای همین فصل، قابل مطالعه است.

[15]. امام امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره می فرمایند: «وَ لَوْ شِئْتُ لاَهْتَدَيْتُ اَلطَّرِيقَ إِلَى مُصَفَّى هَذَا اَلْعَسَلِ وَ لُبَابِ هَذَا اَلْقَمْحِ وَ نَسَائِجِ هَذَا اَلْقَزِّ وَ لَكِنْ هَيْهَاتَ أَنْ يَغْلِبَنِي هَوَايَ وَ يَقُودَنِي جَشَعِي إِلَى تَخَيُّرِ اَلْأَطْعِمَةِ وَ لَعَلَّ بِالْحِجَازِ أَوْ اَلْيَمَامَةِ مَنْ لاَ طَمَعَ لَهُ فِي اَلْقُرْصِ وَ لاَ عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ أَوْ أَبِيتَ مِبْطَاناً وَ حَوْلِي بُطُونٌ غَرْثَى وَ أَكْبَادٌ حَرَّى أَوْ أَكُونَ كَمَا قَالَ اَلْقَائِلُ: «وَ حَسْبُكَ دَاءً أَنْ تَبِيتَ بِبِطْنَةٍ وَ حَوْلَكَ أَكْبَادٌ تَحِنُّ إِلَى اَلْقِدِّ» أَ أَقْنَعُ مِنْ نَفْسِي بِأَنْ يُقَالَ هَذَا أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ لاَ أُشَارِكُهُمْ فِي مَكَارِهِ اَلدَّهْرِ أَوْ أَكُونَ أُسْوَةً لَهُمْ فِي جُشُوبَةِ اَلْعَيْشِ؛ من اگر مى‏خواستم، مى‏توانستم از عسل پاك، و از مغز گندم، و بافته‏هاى ابريشم، براى خود غذا و لباس فراهم آورم، امّا هيهات كه هواى نفس بر من چيره گردد، و حرص و طمع مرا وا دارد كه طعامهاى لذيذ برگزينم، در حالى كه در «حجاز» يا «يمامه» كسى باشد كه به قرص نانى نرسد، و يا هرگز شكمى سير نخورد، يا من سير بخوابم و پيرامونم شكم‏هايى كه از گرسنگى به پشت چسبيده، و جگرهاى سوخته وجود داشته باشديا چنان باشم كه شاعر گفت: «اين درد تو را بس كه شب را با شكم سير بخوابى و در اطراف تو شكم‏هايى گرسنه و به پشت چسبيده باشد»؛ آيا به همين رضايت دهم كه مرا اميرالمؤمنين خوانند و در تلخى‏هاى روزگار با مردم شريك نباشم و در سختى‏هاى زندگى الگوى آنان نگردم.» (نهج البلاغه؛ نامه 45)

[16]. امام امیرالمؤمنین علیه السلام با تشبیهی زیبا به این مسئله اشاره می نمایند: «كَأَنِّي بِقَائِلِكُمْ يَقُولُ إِذَا كَانَ هَذَا قُوتُ اِبْنِ أَبِي طَالِبٍ فَقَدْ قَعَدَ بِهِ اَلضَّعْفُ عَنْ قِتَالِ اَلْأَقْرَانِ وَ مُنَازَلَةِ اَلشُّجْعَانِ أَلاَ وَ إِنَّ اَلشَّجَرَةَ اَلْبَرِّيَّةَ أَصْلَبُ عُوداً وَ اَلرَّوَاتِعَ اَلْخَضِرَةَ أَرَقُّ جُلُوداً وَ اَلنَّابِتَاتِ اَلْعِذْيَةَ أَقْوَى وَقُوداً وَ أَبْطَأُ خُمُوداً وَ أَنَا مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ كَالضَّوْءِ مِنَ اَلضَّوْءِ وَ اَلذِّرَاعِ مِنَ اَلْعَضُدِ وَ اَللَّهِ لَوْ تَظَاهَرَتِ اَلْعَرَبُ عَلَى قِتَالِي لَمَا وَلَّيْتُ عَنْهَا وَ لَوْ أَمْكَنَتِ اَلْفُرَصُ مِنْ رِقَابِهَا لَسَارَعْتُ إِلَيْهَا وَ سَأَجْهَدُ فِي أَنْ أُطَهِّرَ اَلْأَرْضَ مِنْ هَذَا اَلشَّخْصِ اَلْمَعْكُوسِ وَ اَلْجِسْمِ اَلْمَرْكُوسِ حَتَّى تَخْرُجَ اَلْمَدَرَةُ مِنْ بَيْنِ حَبِّ اَلْحَصِيدِ؛ گويا مى‏شنوم كه شخصى از شما مى‏گويد: «اگر غذاى فرزند ابى طالب همين است، پس سستى او را فرا گرفته و از نبرد با هماوردان و شجاعان باز مانده است». آگاه باشيد که درختان بيابانى، چوبشان سخت‏تر، و درختان كناره جويبار پوستشان نازك‏تر است. درختان بيابانى كه با باران سيراب مى‏شوند آتش چوبشان شعله‏ورتر و پر دوام‏تر است. من و رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) چونان روشنايى يك چراغيم، يا چون آرنج به يك بازو پيوسته‏ايم، به خدا سوگند اگر اعراب در نبرد با من پشت به پشت يكديگر بدهند، از آن روى بر نتابم، و اگر فرصت داشته باشم به پيكار همه مى‏شتابم. و تلاش مى‏كنم كه زمين را از اين شخص مسخ شده و اين جسم كج انديش(معاويه)، پاك سازم تا سنگ و شن از ميان دانه‏ها جدا گردد.»( نهج البلاغه؛ نامه 45)

حضرت امام خمینی(ره) نیز در این باره می‌فرمایند: «اگر بخواهید بی‌خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاح های پیشرفته آنان و شیاطین و توطئه‌های آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان بدر نکند، خود را به ساده‌زیستی عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید.» (امام خمینی(ره)، روح الله؛ صحيفه امام(ره)؛ ج‏19، ص11)

[17]. قرآن کریم یکی از زمینه های خیانت به نظام اسلامی را «علاقه به مال» می داند که بی تردید یکی از نمودهای آن، زندگی های اشرافی در مسئولان است: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ * وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! به خدا و پيامبر خيانت نكنيد! و (نيز) در امانات خود خيانت روا مداريد، در حالى كه ميدانيد (اين كار، گناه بزرگى است)! * و بدانيد اموال و اولاد شما، وسيله آزمايش است و (براى كسانى كه از عهده امتحان برآيند،) پاداش عظيمى نزد خداست!»( انفال: 28- 27)

لازم به یادآوری است که پیرامون این آیه شریفه در فصل دوم همین کتاب، تفصیلاً سخن گفته ایم.

[18]. امام امیرالمؤمنین علیه السلام در روایتی که بی تردید یکی از مصادیق آن، مسئله ساده زیستی یا اشرافی گری مسئولان است، می فرمایند: «النّاسُ‏ بِامَرائِهِم‏ أشبَهُ مِنهُم بِآبائِهِم؛ مردم به مسئولینشان شبيه‏ترند تا به پدرانشان‏.» (حرّانی، ابن شعبه؛ تحف العقول؛ ص208)

رهبرمعظم انقلاب نیز در این زمینه می فرمایند: «یک وقت هست که ما در زندگی شخصی خود مثلاً حرکت اشراف‌گونه‌یی داریم بین خودمان و خدا؛ که اگر حرام باشد، حرام است؛ اگر مکروه باشد، مکروه است؛ اگر مباح باشد، مباح است؛ اما یک وقت هست که ما جلوی چشم مردم یک مانور اشرافیگری میدهیم؛ این دیگر مباح و مکروه ندارد؛ همه‌اش حرام است؛ به‌خاطر این‌که تعلیم‌دهنده‌ی اشرافیگری است به: اولاً زیردست‌های خودمان، ثانیاً آحاد مردم به این کار تشویق می شوند. ما نباید مردم را به این کار تشویق کنیم. ممکن است در داخل جامعه کسانی پولدار باشند و ریخت و پاش کنند – البته این کار بدی است، ولی به خودشان مربوط است – اما ریخت و پاش ما اولاً از جیبمان نیست، از بیت‌المال است؛ ثانیاً ریخت و پاش ما مشوق ریخت و پاش دیگران است. واقعاً «النّاس علی دین ملوکهم». «ملوک» در اینجا به معنی «پادشاهان» نیست که بگوییم ما پادشاه نداریم؛ نه، «ملوک» شماها هستید؛ النّاس علی دین ماها.» (8/6/84؛ دیدار با اعضاء هیئت دولت نهم)

[19]. از برخی تعابیر این آیه شریفه می توان به این ویژگی طالوت پی برد. چراکه اولاً طالوت برگزیده خداوند بود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ»؛ ثانیاً خداوند با بسط در «علم» و «جسم»، بر ظرفیّت و کمال روحی او افزود: «وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ»؛ و ثالثاً خداوند مُلک و سلطنتش را به او اعطاء نموده بود تا به تدبیر امور بندگان خدا بپردازد: «وَ اللَّهُ يُؤْتِی مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ»؛ که خداوند در این موارد معیار اعطاء را «صلاح» و «تقوا» قرار داده است.(آیت الله جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیرتسنیم؛ ج11، ص 642) بر این اساس، خداوند فردی را که از صفای باطن و ملکات اخلاقی برخوردار بود، برای این کار برگزید.(همان؛ ص640) همچنین توکّل بالای طالوت به خداوند که در جهاد نابرابر با سپاه جالوت و نترسیدن از او نمایان بود، ایمان قویّ او را فریاد می زند.(بقره: 251-249)

[20]. اصولاً باید گفت توکل بالا و ایمان قوی به خداوند و اعتماد و حسن ظن به وعده های الهی، بر شجاعت انسان در برابر غیرخدا و بخصوص دشمنان نیز می افزاید؛ و این توکل و ایمان حاصل نمی شود، جز با انس و اتصال دائمی با خداوند؛ و این مسئله، برای مسئولانی که از یک سو در حال مبارزه و جهاد و از سوی دیگر دائماً در معرض جلوه های گوناگون و فریبنده دنیایی و تهدیدات و تبلیغات و تطمیعات دشمنان هستند، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. به همین دلیل امام امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه به جناب مالک اشتر می فرمایند: «وَ اجْعَلْ لِنَفْسِكَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللَّهِ [تَعَالَى‏] أَفْضَلَ تِلْكَ الْمَوَاقِيتِ وَ أَجْزَلَ تِلْكَ الْأَقْسَامِ‏؛ بايد بهترين اوقات و بهترين بخش‏هاى عمرت را براى خلوت با خدا قرار دهى.»(نهج البلاغه؛ نامه 53)

رهبر معظم انقلاب درباره اهمیت توکل بر خداوند و تقویت معنویت در مبارزات، به معنویت بالای حضرت امام(ره) اشاره می نمایند که این معنویت و توکل بالا، موجب شده بود تا شجاعت و مقاومت ایشان نیز بیشتر شود. برای مطالعه بیانات معظم له به پی نوشت2 در انتهای همین فصل مراجعه نمایید.

[21]. آیت الله محمدی ری شهری، محمد؛ پيامبر اعظم «صلى الله عليه و آله و سلم» از نگاه قرآن و اهل بيت «عليهم السلام»؛ ص180

[22]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی؛ تحف العقول؛ ص56

[23]. به دلیل وجود چنین زمینه هایی در جوانان است که رهبرانقلاب اسلامی، پیشرفت آینده کشور را متوقف بر حضور و تأثیرگذاری جوانان مؤمن، متعهد، انقلابی، خردمند، پرانگیزه و پرتلاش در عرصه های اجرایی و فکری می دانند. برای مطالعه بیانات ایشان در این زمینه، به پی نوشت3، در انتهای همین فصل مراجعه فرمائید.

[24]. بدیهی است که اهمیت دادن به جوانان در مسئولیت های اجرایی نباید موجب غفلت از مشورت با افراد با تقوا و با تجربه ای شود که پیش از آنان در مسئولیّت های اجرایی بوده اند.

بازدیدها: 0

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام