اربعین و زیارت امام حسین علیه السّلام | قسمت اوّل

خانه / پیشنهاد ویژه / اربعین و زیارت امام حسین علیه السّلام | قسمت اوّل

اربعین و زیارت امام حسین علیه السّلام – قسمت اوّل

میثاق تاریخی اربعین

زیارت اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) در روز اربعین یکی از علامت‌های مؤمنان برشمرده می‌شود و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در این زمینه توصیه‌های ویژه‌ای بیان کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار موکب‌داران عراقی در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۳۹۸ فرمودند: «اربعین جهانی شد و جهانی‌تر هم خواهد شد؛ این خون حسین‌بن‌علی است که بعد از ۱۴۰۰ سال دارد میجوشد و روزبه‌روز تازه‌تر میشود، روزبه‌روز زنده‌تر میشود؛ این همان پیام عاشورا است که از حلقوم اباعبدالله و حلقوم زینب کبریٰ (سلام‌ الله ‌علیهما) در نهایت غربت و تنهایی صادر شد و امروز فضای عالم را فرا گرفته است و فرا میگیرد.»

نگاهی به زیارت اربعین سید و سالار شهیدان

هر ساله با فرارسیدن ایام اربعین سیدالشهدا جوش و خروش توصیف‌ناپذیری در میان دوست‌داران حسینی موج می‌زند. در کشور عراق از اقصی نقاط مختلف زائران حسینی پای پیاده راهی حریم عشق می‌شوند و عاشقانی دیگر کمر ارادت به خدمت‌گزاری آنان می‌بندند. هرچه در طول سال اندوخته‌اند در طبق عشق خالصانه خود می‌گذارند و در کمال تواضع و خاکساری تقدیم ارادتمندان حسینی می‌کنند. پس از سرنگونی صدام و صدامیان این سنّت حسنه که دچار محاق تهدید و ارعاب بعثیان شده بود، دوباره جوشیدن گرفت و به همگان نشان داد حرارت این عشق مکنونه‌ی الهی در سینه‌ی مؤمنان بالله نه سردشدنی است و نه خاموشی‌پذیر.

در چند سال اخیر غریو لبیک‌گویان حسینی به کشورهای مجاور به ویژه ایران عزیزمان رسید و جمعیت‌های انبوهی از دیار سلمان فارسی خود را در صفوف زائران سید و سالار شهیدان جای دادند و میهمان میزبانان آستان حسینی شدند.

حضور پرچم‌ها، چهره‌ها، رنگ‌ها و آداب و رسوم گوناگون از کشورهای مختلف پنج قارّه‌ی جهان، در مسیر راه‌پیمایی اربعین جلوه‌های زیبا، شگفت و وصف‌ناپذیری از عشق الهی حسین (سلام‌الله‌علیه) به رخ می‌کشاند که گویا تمام امواج شوم رسانه‌های سردمداران جاهلیت نوین را درمی‌نوردد و همراه آوای «حبّ الحسین یجمعنا» آبی بر آتش نمرودی‌شان می‌ریزد تا گلستان کربلا، لاله‌های خونین خود را در برابر چشم حق‌جویان عالم قرار دهد و معنای وحدت کلمه و ائتلاف شکاف‌ها و تفرقه‌ها مصداقی حقیقی یابد.

«سید جواد شُبَّر» در توصیف حال و هوای جان‌فزای اربعین حسینی حدود پنجاه سال پیش می‌نویسد که در این روز شمال و جنوب عراق همدیگر را در آغوش می‌گیرند و نغمه‌ی سرودها به زبان‌های عربی، ترکی، فارسی و اردو از مواکب به گوش می‌رسد. وی جمعیّت حاضر در این اجتماع را متجاوز از یک میلیون تن تخمین می‌زند.(۱) اکنون پس از گذشت حدود پنجاه سال سخن از سیل جمعیتی افزون از بیست میلیون زائر حسینی در اربعین سید و سالار شهیدان است.

زیارت، میثاقی الهی

اصل اصول دین اسلام توحید و کلمه‌ی توحید ذکر شریف «لا اله الاّ الله» است که از دو باور مهم شکل گرفته؛ نفی و طرد تمام معبودها، معشوق‌ها، و محبوب‌های عالم و بیزاری از آنها، و اثبات تنها معبود و معشوق عرصه‌ی هستی و دلبستن به او. از این رهگذر است که اولیای الهی و ائمه‌ی هدی، دین و ایمان را چیزی جز همین دو مفهومِ لازم و ملزوم هم، یاد نکردند و مکرّراً فرموده‌اند: آیا ایمان جز عشق‌ورزی و بیزاری‌جویی است؟(۲) دین همان عشق ورزیدن و عشق همان دین است. (۳) ایمان همان حبّ و بغض است.(۴) آیا دین جز محبّت است؟(۵)

بنابراین یکی از مظاهر دینداری و دین‌مداری رفتار و اعمال عاشقانه‌ای است که متدینین از سَر عشق و محبت الهی انجام می‌دهند و زیارت قبور و مضاجع شریفه بی‌شک یکی از نشانه‌های ابراز محبّت و عشق‌ورزی به اولیای خدا و خداست.

در زمان حیات شریف خود امامان معصوم دوست‌داران آنها با تحمّل مشقّات بسیار مسافت‌های طولانی را طی می‌کردند تا به زیارت آن پاکان برسند و عشق خود را ابراز دارند. مثلاً وقتی امام باقر(علیه‌السّلام) پاهای چاک خورده‌ی شخصی خراسانی به نام «زیاد» را دیدند و از باب دلجویی از علت آن پرسیدند، آن شخص گفت: قربانت شوم! همه‌ی راه را با شتری پیر و لنگ آمدم و هیچ‌چیز مرا بر این کار وانداشت جز عشق و شوقی که به شما داشتم.(۶) و یا وقتی امیرالمؤمنین از مالک اشتر می‌پرسند چه باعث شد این موقع نزد من بیایی؟ پاسخ می‌دهد: عشق و شوقی که به شما داشتم.(۷)

بر همین مبناست که زیارت قبور امامان معصوم نشانه‌ی پایبندی به عهد و میثاق الهی است و ثمره‌ی آن در دیار جاودانگی نیل به شفاعت آن بزرگان است. (۸) رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) افرادی را که به زیارت قبور ائمه‌ی معصومین مشرّف می‌شوند و این سرزمین‌های برجسته و ممتاز را که باغ و استراحت‌گاهی بهشتی است، آباد و محافظت می‌کنند، مخصوصین به شفاعت جناب خویش معرفی کرده‌اند و خطاب به امیرمؤمنان فرموده‌اند:

«خدا قلوب برگزیدگان خلق و بندگان خالص و زبده‌اش را سوی شما مهربان می‌کند و آنان در راه شما متحمّل خواری و اذیت می‌شوند ولی قبرهای شما را آباد می‌کنند و برای نزدیکی به خدا و ابراز عشق و علاقه به رسولش بسیار شما را زیارت می‌کنند. یا علی! اینان … وارد حوض من خواهند شد و فردا در بهشت زائران من خواهند بود.» رسول خدا کسانی که قبرهای امامان پاک را آباد کنند و از آنها مراقبت و محافظت می‌کنند به کسانی تشبیه کرده که سلیمان پیامبر را برای ساخت بیت المقدس کمک و یاری دادند.(۹)

از میان همه‌ی این امامان پاک زیارت حسین‌بن‌علی (علیهما‌السّلام) از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است. همان‌طور که ابراز عشق سیدالشهدا به ساحت ربوبی کردگار هستی بی‌نظیر و خاصّ بود، زیارت این ولیّ خدا نیز ویژگی‌های بی‌نظیر و خصائص برجسته‌ای دارد. قیام و شهادت سیدالشهدا از آن جهت که نجات دهنده‌ی جهان اسلام از دو آفت و بیماری دهشتناک جهل و گمراهی بود، لذا عشق‌ورزی به آستان رفیع ابرمردی که منجی اسلام و مسلمین از تحریف و دگرگونی دین الهی بود، نه بر شیعیان که بر تمام مسلمانان جهان در طول اعصار و ازمنه، فرض و واجب است. لذا حسین‌بن‌علی (علیهما‌السّلام) نواده و فرزند رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) حق بزرگی بر گردن تمام مسلمین جهان دارد،(۱۰) چه آن‌که جریان حیات در کالبد اسلام مرهون خون پاک سیدالشهداست که در رگ‌های آن دوانیده شده است.

حضور انواع اقوام، ملل، ادیان و فِرَق مختلف اسلامی در زیارت سیدالشهدا مخصوصا زیارت اربعین نشان‌دهنده‌ی این حق‌شناسی حق‌جویان جهان از زنده نگه‌داشتن پاک‌ترین معنای عشق‌ورزی یعنی اسلام عزیز است. فوائد و اثرات مثبت زیارت اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) آن‌قدر فراوان است که شیخ جلیل القدر «ابن قولویه» در کتاب شریف «کامل‌الزیارات» فصول متعددی را مختص به زیارت سیدالشهدا قرار داده است. یکی از غُرر احادیث در این باب که دلالت بر کثرت ثواب و اجلال و بزرگداشت این زیارت دارد، روایت شریفی از امام رضا (علیه‌السّلام) است که فرمودند: هرکس قبر اباعبدالله را در شطّ فرات زیارت کند مانند کسی است که خدا را مافوق عرشش زیارت کرده است.(۱۱)

زیارت امامان معصوم از کربلا

علامه‌ی امینی در کتاب شریف «سیرتُنا و سُنَّتُنا سیرهُ نَبیِّنا و سُنَّتُه» روایات بسیاری دالّ بر اقامه‌ی عزای سیدالشهدا توسط رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) آورده و از این طریق گریه بر امام حسین (علیه‌السّلام) و زیارت تربت ایشان را یکی از سنت‌های رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) برمی‌شمرد. آمدن ۱۲ فرشته سرخ گونه و خبر دادن از شهادت حسین (علیه‌السّلام) در اولین سال میلاد حضرتش، خطبه‌ی جانسوز رسول مکرم اسلام در دومین سال میلاد اباعبدالله و ضجه و ناله‌ی صحابه در سوگ ایشان، آوردن مقداری از تربت کربلا برای پیامبر توسط جبرئیل و گریه‌ی ایشان در خانه‌ی امّ‌سلمه، سپردن تربت کربلا به امّ‌سلمه و خبر دادن به او از شهادت حسین وقتی که خاک مبدّل به خون شود، و نمونه‌های دیگر نشان‌دهنده‌ی اهمیت گریه بر اباعبدالله و زیارت تربت شریف آن امام است.

امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) وقتی همراه یارانش از کربلا گذرکردند، گریستند و یاران گرامش نیز در سوگ اباعبدالله اشک ریختند.(۱۲) در احوالات زین‌العابدین (علیه‌السّلام) نیز آمده که پس از شهادت اباعبدالله تا چندین سال بیابان‌نشین بودند و ناشناس به زیارت اباعبدالله و امیرالمؤمنین (علیهما‌السّلام) می‌رفتند.(۱۳) چه بسا در همین سفرهای ناشناس و بیابان گردی‌ها امام باقر (علیه‌السّلام) نیز پدر را همراهی می‌کردند و به زیارت اباعبدالله نائل می‌آمدند.(۱۴) امام صادق (علیه‌السّلام) نیز در سفرهای متعدّدی که از مدینه به عراق داشتند قبر امیرالمؤمنین و اباعبدالله الحسین (علیهما‌السّلام) را زیارت می‌کردند.(۱۵) از امام صادق (علیه‌السّلام) به بعد خبری دال بر زیارت امامان از کربلای معلی به دست نیامد، چه بسا ائمه‌ی هدی بطور ناشناس، خود را به زیارت اباعبدالله می‌رساندند ولی از آنجا که تحت شدیدترین تدابیر حکومتی بودند، زیارت کربلا بطور علنی برایشان میسور و مقدور نبود.

زیارت با پای پیاده

در ایام اربعین یکی از زیباترین شاه‌راه‌های عالم، مسیر نجف اشرف به کربلای معلی است که زائران بسیاری این طریق را عمودبه‌عمود پای پیاده ره می‌پویند و برخی پای برهنه مشق عشق می‌کنند. این سنّت حسنه از دیرباز در میان شیعیان مرسوم و معمول بوده و امامان برای چنین زیارتی و چنین زوّاری اثرات و مواهب بسیاری ذکر کرده‌اند. با توجه به اینکه قبر مطهّر امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در زمان امام صادق (علیه‌السّلام)، یعنی بعد از سرنگونی بنی‌امیه، افشا شد(۱۶) قاعدتاً طریق و جاده‌ای که رهنمای زائران باشد وجود نداشت.

از طرف دیگر خوف و تهدید جانی برای زائران علوی و حسینی همواره امری محتمل بود، به‌ویژه زائران حسینی که در ادوار گوناگون هم مضجع شریف مورد حملات حکام مختلف از هارون عباسی(۱۷) تا متوکل قرار می‌گرفته و هم زائران با تهدیدهای شدید جانی و ناموسی مواجه بودند.(۱۸) با توجّه به این دو نکته زیارت این دو امام همام آن هم به صورت پای پیاده همراه با مخاطرات فراوانی بود، لذا درباره‌ی زیارت امیرالمؤمنین بطور پیاده فرمودند به هرگام یک حج و عمره و در برگشت هم به هرگام دو حج و عمره برای زائر ثبت می‌شود.(۱۹) فوائد و اثراتی که در اخبار اهل‌بیت(علیهم‌السّلام) برای زائر پیاده‌ی اباعبدالله ذکر شده بسیار است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱- به هرگام حسنه‌ای برای زائر نوشته می‌شود.

۲- در هرگام گناهی از گناهانش محو و پاک می‌شود.

۳- وقتی به حائر حسینی رسید، خدا او را در زمره‌ی نجات‌یافتگان ماندگار و پیروزمندانِ به آرزو رسیده می‌نویسد.

۴- پس از زیارت از جمله‌ی رستگاران قرار خواهد گرفت.

۵- رسول خدا(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) بر او سلام و پیام می‌فرستد.

۶- از قول رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به او وعده داد می‌شود که کارت را از نو شروع کن که همه‌ی گناهان گذشته‌ات آمرزیده شد.(۲۰)

۷- در نخستین گام گناهانش آمرزیده می‌شود.

۸- به ازاء هر قدم که بر می‌دارد پاک و پاک‌تر می شود.

۹- خداوند او را خطاب قرار می‌دهد و با او مناجات می‌کند.

۱۰- دعا، درخواست و حاجت او از جانب خدا برآورده می‌شود. (۲۱)

۱۱- به ازاء هر گامی که بر می‌دارد و می‌گذارد ثواب آزادی یک برده از فزندان اسماعیل نبی برایش نوشته می‌شود. (۲۲)

۱۲- به ازاء هر گام هزار درجه بر او افزوده می‌شود و بالا می‌رود. (۲۳)

۱۳- وقتی به کربلا رسید خدا دو فرشته را موکل زائر پیاده می‌کند تا اگر سخن خیری گفت برایش بنویسند و حرف‌های دیگری که می‌زند نوشته نمی‌شود.

۱۴- موقع بازگشت از زیارت، فرشتگان با او وداع می‌کنند.

۱۵- او در میان حزب خدا و حزب رسول خدا و حزب اهل‌بیت رسول خدا قرار می‌گیرد.

۱۶- نه آتش دوزخ را به چشم می‌بیند و نه آتش طمعی به سوزاندن او خواهد داشت. (۲۴)

روز رستاخیز همه‌ی محشر آرزو دارند که از زائران حسین (علیه‌السّلام) باشند و زائران اباعبدالله بر سر سفره‌های نور نشسته و از کرامات خدا متنعم‌اند. (۲۵)

پی نوشت:

۱) ادب الطف او شعراء الحسین، سید جواد شُبّر، ج۱، ص۴۱.

۲) الکافی، ثقهالاسلام کلینی، ج۲، ص۱۲۵.

۳) المحاسن، احمدبن محمد البرقی، ج۱، ص۲۶۳.

۴) تحف العقول عن آل الرسول، ابن شعبه الحرانی، ص۲۹۵.

۵) الخصال، شیخ صدوق، ص۲۱.

۶) تفسیر فرات، فرات بن ابراهیم کوفی، ص۴۳۰؛ الکافی، ثقهالاسلام کلینی، ج۸، صص۷۹و۸۰؛ دعائم الاسلام، قاضی نعمان المغربی، ج۱، ص۷۱.

۷) الهدایه الکبری، حسین بن حمدان، ص۱۶۰؛ الخرائج و الجرائح، راوندی، ج۱، ص۱۹۶.

۸) الکافی، ثقهالاسلام کلینی، ج۴، ص۵۶۷؛ «إِنَّ لِکُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِی عُنُقِ أَوْلِیَائِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأَدَاءِ زِیَارَهَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَهً فِی زِیَارَتِهِمْ وَ تَصْدِیقاً بِمَا رَغِبُوا فِیهِ کَانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ.» ترجمه: «هر امامى به گردن دوستان و شیعیان خود، عهدى دارد که وفاى کامل به این عهد و به جا آوردن نیکوى آن، با زیارت قبر آنان است. پس کسانى که با رغبت و علاقه به زیارت ایشان و باور داشتن به آنچه آنان ترغیب کرده‌اند ، زیارتشان کنند ، امامانِ آنها در روز قیامت، شفیعشان خواهند بود.»؛ کامل الزیارات، جعفربن محمد قولویه، ص۲۳۷ .

۹) تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۶، ص۲۲.

۱۰) همان، ص۴۲.

۱۱) کامل الزیارات، ابن قولویه، صص۲۷۸و۲۷۹؛ ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص۸۵؛ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۶، صص۴۵و۴۶، در معنای چنین روایتی فرموده‌اند منظور آن است که خدا آن‌قدر به این زائر اجر و ثواب و درجه و مقام عالی می‌دهد که او را در زمره‌ی فرشتگان حامل عرش خدا قرار می‌دهند. (تهذیب الاحکام، ج۶، صص۴و۵) مؤید این نظر روایات دیگری است که بیان می‌دارد نام زائر قبر اباعبدالله در علیین نوشته می‌شود. (کامل الزیارات، صص۲۸۰ و۲۸۱) و برخی دیگر معتقدند منظور چه بسا زیارت انبیاء و اوصیاء باشد یعنی زیارت اباعبدالله زیارت همه‌ی انبیاء و اوصیاست که زیارت آنها نیز مانند زیارت خداست. (ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، علامه مجلسی، ج۹، صص۱۱۶و۱۱۷)

۱۲) الهدایه الکبری، حسین بن حمدان، ص۱۲۱؛ سیرتنا و سنتنا، علامه امینی، ص۱۳۶.

۱۳) اقبال الاعمال، سیدبن طاووس، ج۲، ص۲۷۳.

۱۴) بصائرالدرجات، محمد بن الحسن الصفار، ص۳۰۲.

۱۵) فرحه الغری، السید عبدالکریم بن طاووس، صص۸۹و۹۰؛ الامام الصادق، شیخ محمدحسین مظفر، ج۱، ص۱۲۹.

۱۶) الامام الصادق، شیخ محمدحسین مظفر، ج۱، ص۱۲۸.

۱۷) الامالی، شیخ طوسی، ص۲۳۵.

۱۸) الکافی، ثقهالاسلام کلینی، ج۱، ص۵۲۵؛ الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۳۶۷؛ الامالی، شیخ طوسی، صص۳۲۵-۳۲۹.

۱۹) تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۶، ص۲۰.

۲۰) کامل الزیارات، ابن قولویه، ص۲۵۳.

۲۱) همان، صص۲۵۳و۲۵۴.

۲۲) همان، ص۲۵۷.

۲۳) همان، ص۲۵۵.