راز شگفت‌انگیز امتحان حضرت زهرا(سلام الله علیها) پیش از خلقت

خانه / اختصاصی هیأت / راز شگفت‌انگیز امتحان حضرت زهرا(سلام الله علیها) پیش از خلقت

در زیارت حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) عبارتی ژرف و پرمعنا آمده است:
«یَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَکِ الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا امْتَحَنَکِ بِهِ صَابِرَةً»؛
یعنی: ای بانوی آزموده! آن‌که تو را آفرید، پیش از آفرینشت تو را امتحان کرد و تو را در برابر آن امتحان، صبور یافت.

این فراز از زیارت‌نامه قبر شریف حضرت زهرا(س) در بقیع، اشاره‌ای لطیف به جایگاه والا و مقام معنوی آن بانوی بزرگوار دارد.

عبارت «قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ» از نظر دستوری به فعل امتحنک بازمی‌گردد، نه به خلقک. بدین معنا که خداوند پیش از آن‌که وجود مادی حضرت را بیافریند، او را آزمود. اما مقصود از این امتحان پیش از آفرینش چیست؟ در میان عالمان و مفسران شیعه در این‌باره دیدگاه‌های متعددی بیان شده است.

تقدیر و علم الهی

برخی از محدثان، از جمله علامه مجلسی، این امتحان را به معنای علم ازلی خداوند دانسته‌اند. بر اساس این دیدگاه، پیش از آفرینش حضرت زهرا(س)، خداوند از راه علم خویش می‌دانست. که آن بانو در برابر بلاها و سختی‌های زندگی دنیوی صبر و پایداری نشان خواهد داد. در این تفسیر، امتحان به معنای آزمایش واقعی نیست. بلکه اشاره‌ای است به علم و آگاهی از پیشِ خداوند نسبت به صبر و مقام معنوی حضرت.

تقدیر سختی‌ها و ابتلائات

دیدگاه دیگر آن است که امتحان پیش از خلقت، به معنای تقدیر بلاها و امتحانات الهی برای آن حضرت است. خداوند پیش از آن‌که جسم فاطمه زهرا(س) را بیافریند، مصائب و آزمایش‌هایی را که در طول زندگی با آن روبه‌رو خواهد شد ـ مانند شهادت پدر، غصب حق، و مظلومیت پس از رحلت پیامبر(ص) ـ از پیش برای او مقدر کرده بود.

بر این اساس، امتحان در عالم تقدیر الهی اتفاق افتاده و نتیجه آن، صبر و استقامت بی‌نظیر حضرت در برابر آن حوادث بوده است.

امتحان در عالم ارواح

گروهی دیگر از مفسران، این امتحان را ناظر به عالم ارواح یا عالم ذر دانسته‌اند. همان عالمی که طبق بیان قرآن، خداوند از همه فرزندان آدم پیمان گرفت و فرمود:

«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا بَلَى» (اعراف، ۱۷۲)

در آن مرتبه از وجود، روح انسان‌ها مورد امتحان قرار گرفتند. و برخی همچون پیامبران و اولیای الهی با وفاداری و اخلاص، برگزیده شدند. حضرت فاطمه زهرا(س) نیز در همان عالم، به مقام صبر، ایمان و تسلیم دست یافت. و از امتحان الهی سرافراز بیرون آمد.

معناشناسی فراز زیارت

این تعبیر والا بیانگر حقیقتی عمیق در باب شخصیت حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) است. خداوند، پیش از خلقت ظاهری، روح آن بانو را آزمود. و او را شایسته مقام عصمت و رسالت مادریِ اولیای الهی یافت.

در حقیقت، این جمله نمادی از پاکی ذاتی، ایمان راسخ و صبر الهی حضرت فاطمه(س) است. بانویی که از آغاز آفرینش، مورد عنایت خاص پروردگار قرار گرفت. و در همه امتحانات الهی سربلند بود.