پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی
زائر در سفر معنوى زيارت به ديدار آمران به معروف و الگوهاى نهى از منكر مى رود و گامهاى بلند آنان در جهت پاسدارى از ارزشها را يادآور می شود. از اين مقال به نمونه هايى از «معروفگرايى» و «منكرستيزى» از درسهاى «مكتب زيارت» آشنا مى شويم.
امام حسين سلام الله علیه در بيان هدف خودش از نهضت الهى و عظيم عاشورا از امر به معروف و نهى از منكر ياد مىكند و مىفرمايد: و انما خرجت لطلب الاصلاح فى امة جدى اريد ان آمر بالمعروف و انهى عن المنكر: من بدين هدف (از مدينه) بيرون آمدم كه امت جد خويش را اصلاح نمايم و تصميم دارم امر به معروف و نهى از منكر كنم.
برای معرفى امر به معروف و نهى از منكر به نمونههايى از آن اشاره مىكنيم.
الف) نهى از همكارى با ستمگران
امام صادق سلام الله علیه به يكى از شيعيان خود به نام «عذافر» فرمود: بلغنى انك تعامل «ابا ايوب» و «ابا الربيع» فما حالك اذا نودى بك فى اعوان الظلمة: به من اينگونه خبر رسيده كه با «ابى ايوب» و «ابا الربيع» همكارى مىكنى! حالت چگونه خواهد بود اگر تو را در قيامت در رديف همكاران ظالمان صدا بزنند.
چون «عذافر» چهره در هم كشيد.
حضرت فرمود: من تو را به چيزى ترساندم كه خداوند مرا به او ترسانده است.
ب. صفوان جمال از ياوران و اصحاب امام موسى بنجعفر عليهماالسلام
شترهاى خويش را به هارون اجاره مىدهد و پس از اينكه خدمتحضرت مىرسد با اين كلمات مورد عتاب قرار مىگيرد كه «كل شىء منك حسن جميل ما خلا شيئا واحدا» همه كارهاى تو نيكوست مگر يكى از آنها. از حضرت مىپرسد: فدايتشوم، كداميك از كارها؟ امام مىفرمايد: كرايه دادن شترهايتبه هارونالرشيد! عرضه مىدارد به خدا قسم كه من فقط آنها را براى رفتن او به مكه دادهام بدون اينكه حتى خودم به همراه او باشم. حضرت مىفرمايد: آيا دوست دارى آنها تا هنگام پرداخت كرايه شترانت زنده بمانند؟ مىگويد: بلى! امام مىفرمايد: «من احب بقائهم فهو منهم و من كان منهم كان وروده على النار» هر كس زنده بودن آنها را دوستبدارد از آنها خواهد بود و همراه آنها به آتش وارد خواهد شد. پس از فرمايش امام سلام الله علیه بود كه صفوان به بهانه اينكه پير شده است و توان اداره شتران خويش را ندارد تمامى آنها رافروخت.
ج – نهى از منكر در كاخ خليفه ستمگر عباسى
نزد متوكل خليفه عباسى از امام على النقى سلام الله علیه سعايت كردند كه قصد شورش عليه حكومت تو را دارد. از اين رو دستور داد شبانه امام سلام الله علیه را نزد او بياورند. متوكل چون امام را ديد احترام كرد و آن حضرت را در كنار خود نشاند، سپس جام شرابى را به امام تعارف كرد! حضرت سوگند ياد كرد كه گوشت و خون من با چنين چيزى آميخته نشده است، مرا معاف دار. او دستبرداشت و گفتشعرى بخوان. حضرت فرمود: من چندان از شعر بهرهاى ندارم. متوكل گفت: چارهاى از آن نيست. امام اشعارى خواند كه ترجمه آن چنين است: زمامداران جهانخوار و مقتدر بر قله كوهسارها شب را به روز درآوردند درحالى كه مردان نيرومند از آنان پاسدارى مىكردند ولى قلهها نتوانستند آنان را از خطر مرگ برهانند. آنان پس از مدتها عزت از جايگاههاى امن به زير كشيده شدند و در گودالها و گورها جايشان دادند. چه منزل و آرامگاه ناپسندى! پس از آنكه به خاك سپرده شدند فريادگرى فرياد برآورد كجاست آن دستبندها و تاجها و لباسهاى فاخر؟ كجاست آن چهرهاى در ناز و نعمت پرورش يافته كه به احترامشان پردهها مىآويختند؟ گور به جاى آن پاسخ دهد: اكنون كرمها بر سر خوردن آن چهرهها با هم مىستيزند. آنان مدت درازى در دنيا خوردند و آشاميدند ولى امروز آنان كه خورنده همه چيز بودند خود خوراك حشرات و كرمهاى گور شده‌اند. چهخانههايى ساختند تا آنان را از گزند روزگار حفظ كنند ولى سرانجام پس از مدتى اين خانهها و خانوادهها را ترك گفته به خانه گور شتافتند. چه اموال و ذخايرى انبار كردند ولى همه آنها را ترك گفته رفتند و آنها را براى دشمنان خود واگذاشتند خانهها و كاخهاى آباد آنان به ويرانه تبديل شد و ساكنان آنها به سوى گورهاى تاريك شتافتند.
متوكل از شنيدن اين اشعار گريستبه اندازهاى كه از اشك چشمش ريشش تر شد و جام شراب را بر زمين زد و بساط عياشى و هرزگىاش برچيده شد.
د – جلوگيرى از شبهه پراكنى
اسحاق كندى كه از فلاسفه عراق به شمار مىآمد در زمان خود تاليف كتابى به نام «تناقضات قرآن» را آغاز كرد. او مدتهاى زيادى در منزل نشسته و خود را به نوشتن آن كتاب مشغول ساخته بود. تا آنكه يكى از شاگردان او به دمتحضرت امام حسن عسكرى سلام الله علیه رسيد. حضرت به او فرمود: آيا در ميان شما مردى رشيد وجود ندارد كه استادتان كندى را از كارش باز داشته برگرداند. شاگرد گفت: ما شاگرد او هستيم و نمىتوانيم به اشتباه او اعتراض كنيم.
امام فرمود: اگر مطالبى به تو تفهيم شود مىتوانى به او برسانى؟ گفت: آرى.
امام فرمود: از اينجا كه برگشتى با او به لطف و مدارا رفتار كن و هنگامى كهكاملا با او انس گرفتى به او بگو مسالهاى به نظرم رسيده مىخواهم آن را از تو بپرسم و آن اين است كه: آيا ممكن است گوينده قرآن از گفتار خود، معنايى غير از آنچه تو گمان كردهاى اراده كرده باشد؟ او در پاسخ خواهد گفت: بلى ممكن است زيرا كه او مرد باهوشى است. پس به او بگو شما چه مىدانيد شايد گوينده قرآن معانى ديگرى غير از آنچه تو براى آن حدس زدهاى اراده كرده باشد.
شاگرد به نزد كندى رفت و طبق دستور امام سؤال را مطرح كرد. فيلسوف با كمال دقتبه سؤال شاگرد گوش داد و فتسؤال خود را تكرار كن. او سؤال را تكرار نمود. استاد فكرى كرد و گفت: بلى امكان دارد كه چيزى در ذهن گوينده سخن باشد كه شنونده، خلاف آن را فهميده باشد.
استاد كه سؤال فوق را دقيق يافت رو به شاگرد كرد و گفت: قسم مىدهم تو را كه بگويى اين سؤال را از كجا آموختى؟ شاگرد گفت: همين طور به ذهنم خطور كرد. كندى گفت: اين كلامى نيست كه از مانند تو صادر شود. به من بگو از كجا آن را ياد گرفتى؟ شاگرد گفت: امام حسن عسكرى سلام الله علیه مرا به آن امر فرمود. كندى گفت: آرى اين مطالب فقط بر قامت اين خاندان زيبندگى دارد. سپس دستور داد آتشى روشن كنند و تمام آنچه در اين باره تاليف كرده بود سوزانيد.
در زيارتنامههاى معصومين عليهم السلام امر به معروف و نهى از منكر يكى از شاخصهاى اساسى و مهم زندگى آنها به شمار آمده است. چنانكه در زيارت جامعه آمده است «وامرتم بالمعروف و نهيتم عن المنكر و جاهدتم فى الله حق جهاده حتى اعلنتم و بينتم فرائضه»: امر به معروف و نهى از منكر نموديد و حق جهاد را در دين خدا بجا آورديد تا آنكه دعوت الهى را آشكار ساخته، واجباتش را بيان نموديد.
نيز در زيارت امام حسين سلام الله علیه در حرم اميرالمؤمنين(ع) مىخوانيم: « و امرت بالمعروف و نهيت عن المنكر و تلوت الكتاب حق تلاوته » : امر به معروف و نهى از منكر نمودى و قرآن را چنانكه شايسته استخواندى.
اما آنچه در اين مساله اهميت ويژه دارد شناختشيوههايى است كه معصومين عليهم السلام به منظور به كار بستن اين دو فريضه مهم يعنى امر به معروف و نهى از منكر انجام مىدادند، كه باختصار به چند مورد آن اشاره مىكنيم.
شيوه هايى از معصومين عليهم السلام
- محبت و نرمخويى
زمانى كه حضرت موسى به همراهى برادرش هارون ماموريت مىيابد كه به سوى فرعون حركت كند و او را به توحيدفرا خواند شيوه و دستورالعمل الهى براى آنها اين گونه مقرر مىشود: «و قولا له قولا لينا لعله يتذكر او يخشى»: با فرعون به نرمى سخن گوييد شايد به ياد خدا افتد و ترس خدا را پيشه كند.
يكى از عوامل مهم موفقيت رسول گرامى اسلام نيز محبت و نرمخويى آن حضرت به شمار آمده است. قرآن كريم در اين زمينه مىفرمايد: «و لو كنت فظا غليظ القلب لانفضوا من حولك»: اگر تندخو و سختدل بودى مردم از گرد تو متفرق مىشدند.
و در باره آن حضرت نقل شده است: به هنگامى كه يكى از كافران با تندى به آن بزرگوار پرخاش كرد اصحاب تصميم گرفتند با او به ستيز و نزاع برخيزند و حضرت آنها را نهى كرد و خود نسبتبه آن مرد كافر محبت فراوان نمود و با خوشرويى از او استقبال كرد به حدى كه آن فرد تحت تاثير الطاف آن حضرت قرار گرفت و اسلام آورد. سپس حضرت رو به اصحاب خود فرمود: مثل من و شما همانند فردى است كه شترش سركش شده باشد و هر يك از مردم به آن شتر نهيبى زنند و آن شتر وحشىتر شود. اما صاحب شتر مىگويد من خود آشناترم، اجازه دهيد خودم او را رام مىكنم. و سپس صاحب آن او را رام مىكند. چنانكه ديديد كه اين فرد رام شد و اسلام را انتخاب نمود.
نمونه دوم: فردى از اهل شام كه نسبتبه اهل بيت عصمت و طهارت دشمنى ديرينه داشتبه مدينه مىآيد و به امام حسن و پدرش عليهما السلام اهانت مىكند. امام حسن سلام الله علیه با خوشرويى و كلمات ملاطفتآميز با او برخورد مىكند. شامى كه خود را در مقابل اقيانوسى از بزرگوارى و فضيلت مشاهده مىكند، مىگويد: پيش از آنكه تو را ملاقات كنم تو و پدرت دشمنترين مردم نزد من بوديد و اكنون محبوبترين فرد نزد من هستيد. و بدين ترتيب در رديف دوستداران و معتقدان خاندان پيامبر قرار گرفت.
نمونه چهارم: زهير بنقين از افرادى بود كه دوست نمىداشتبا امام حسين سلام الله علیه روبرو شود. همراهان او مىگويند ما جمعى بوديم كه به هنگام مراجعت از مكه وقتى در بين راه به امام حسين مىرسيديم از او كناره مىگرفتيم زيرا كه حركتبه همراهى حضرت ناخوشايندمان بود. در يكى از منازل بين راه مجبور به ماندن در محلى شديم كه امام حسين سلام الله علیه نيز در آنجا بود. امام قاصدى را به سوى زهير روانه كرد و از او خواست كه با حضرت ملاقات كند. زهير به خدمتحضرت رفت و زمانى نگذشت كه شاد و خرم با چهرهاى برافروخته برگشت و دستور داد كه خيمه او را نزديك سراپرده حضرت نصب كنند. بدين گونه بود كه با برخورد نيك امام حسين سلام الله علیه در رديف شهداى كربلا قرار گرفت.
نمونه پنجم: وقتى كه مردى نصرانى به امام باقر سلام الله علیه جسارت فراوان مىكند حضرت به او مىفرمايد: «ان كنت صدقت غفر الله لها و ان كنت كذبت غفر الله لك»: اگر آنچه گفتى راست استخداوند از كرده مادر من درگذرد و اگر دروغ مىگويى خداى تو را بيامرزد. راوى اضافه مىكند: چون مرد نصرانى اين بردبارى و بزرگوارى را كه از حوصله بشر بيرون است ديد و پشيمان شد و مسلمانى اختيار كرد.
- دورى از دشنام
قرآن، كلام زيباى حق است و پيروان خويش را دعوت كرده است كه با مردم به نيكى سخن بگويند «و قولوا للناس حسنا» و از اينكه حتى به كافران دشنام داده شود نهى كرده است. چنانكه مىفرمايد: «و لا تسبوا الذين يدعون من دون الله فيسبوا الله عدوابغير علم»: به آنان كه غير خدا را مىخوانند دشنام ندهيد تا مبادا آنها از روى جهالتخدا را دشنام دهند.
گويا اميرمؤمنان(ع) به هنگامى كه مشاهده مىكند يكى از اصحابش به سپاه معاويه دشنام مىدهد، مىفرمايد: «انى اكره ان تكونوا سبابين»: من دوست ندارم كه شما دشنام دهنده باشيد. و در يكى از نقلها آمده است كه به حجر بنعدى و عمرو بنحمق فرمود: «كرهت ان تكونوا لعانين شتامين، … و لكن لو وصفتم مساوى اعمالهم فقلتم من سيرتهم كذا و كذا و من اعمالهم كذا و كذا كان اصوب فى القول». ناخوشايند استبراى من كه شما را دشنامگر ببينم ولى اگر اعمال بد و سيره ناپسند آنها را بيان كنيدبهتر خواهد بود. آن دو گفتند: اى اميرمؤمنان، ما موعظهات را به جان و دل پذيراييم و خود را با آدابى كه به ما مىآموزى مؤدب خواهيم ساخت.
به همين سبب بود كه امام صادق سلام الله علیه دوستى چندين ساله خويش را با فردى كه به غلام و خدمتگزارش فحش و ناسزا گفت، قطع نمود.
- برخورد استدلالى و حكمت آميز
اساس دعوت پيامبران الهى را حكمت تشكيل مىدهد. آن بزرگواران به هنگام برخورد با كافران و ملحدان محكمترين استدلالها را بيان مىكردند نمونههايى از آن را قرآن كريم در داستان ابراهيم سلام الله علیه و برخورد آن حضرت با ستارهپرستان و معتقدان به الوهيتخورشيد و ماه بيان نموده است. و بر اين اساس است كه تعليم وآموزش حكمتيكى از فلسفههاى بعثت پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله به شمار آمده است چنانكه در سوره جمعه مىخوانيم: «هو الذى بعث فى الاميين رسولا منهم يتلوا عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة»: اوستخدايى كه ميان مردمان درس نياموخته پيغمبرى از خود آنها برانگيخت تا بر آنان آيات وحى خدا را تلاوت كند و آنها را پاكيزه سازد و به آنها كتاب و حكمت آموزش دهد. و در پى همين هدف است كه پيامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از سوى خداوند ماموريت مىيابد كه: «ادع الى سبيل ربك بالحكمة و الموعظة الحسنة»: مردم را به راه پروردگارت بر اساس حكمت و پندهاى نيك دعوت كن.
تاريخ زندگى آن حضرت تجسم صفحات زرينى از اينگونه رفتارهاستبه طورى كه اين امر مورد اعتراف مخاطبان آن حضرت قرار مىگرفت و بر همين اساس به اسلام مىگرويدند. در يكى از نقلها آمده است هر موقع پيامبر اكرم متوجه مىشد كه شخصيتى از عرب وارد مكه شده است با او تماس مىگرفت و آيين خود را به وى عرضه مىداشت. روزى شنيد كه «سويد بنصامت» وارد مكه شده است. فورا با او ملاقات نمود و حقايق نورانى آيين خود را براى او تشريح كرد. وى فتشايد اين حقايق همان حكمت لقمان است كه البته من هم مىدانم. حضرت فرمود: گفتههاى لقمان نيكوست ولى آنچه خدا بر من نازل فرموده استبهتر و بالاتر است زيرا آن مشعل هدايت و نورافكن فروزانى است. سپس حضرت آياتى چند براى او خواند و وى نيز آيين اسلام را پذيرفت.
اصولا احتجاجات و استدلالهاى معصومين عليهم اسلام با مذاهب و مكاتب مختلف نمونه خوبى از برخوردهاى حكمتآميز مىباشد كه كتاب «احتجاج مرحوم طبرسى» و كتابهايى از اين قبيل، آيينهاى از اين نوع برخوردهاست. اينكه امام رضا سلام الله علیه به (عالم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم ) لقب يافته است همين احتجاجات و برخوردهاى استدلالى و كلامى آن حضرت يا اديان و مكاتب گوناگون بوده است زيرا اين زمينه براى آن بزرگوار بيش از معصومين ديگر فراهم بوده است.
در خاتمه به اعتراف يكى از منكران توحيد به نام ابن ابىالعوجاء كه در باره برخوردهاى حكمتآميز امام صادق سلام الله علیه ذكر نموده است مىپردازيم. مفضل در مقدمه كتاب خود (توحيد) مىگويد در يكى از روزها در مسجد پيامبر(ص) به ابن ابىالعوجاء برخوردم در حالى كه سخنان كفرآميزى بر زبان مىراند. از شدت خشم نتوانستم خوددارى كنم و گفتم اى دشمن خدا، ملحد شدى و پروردگارى كه تو را به نيكوترين تركيب آفريده و از حالات گوناگون گذرانده انكار كردى …!
ابن ابىالعوجاء گفت: اى مرد اگر تو از متكلمانى با تو به روش آنان سخن بگويم. و اگر از ياران جعفر بنمحمد صادق هستى او خود با ما چنين سخن نمىگويد. او از سخنان ما بيش از آنچه تو شنيدى بارها شنيده ولى دشنام نداده است و در بحثبين ما و او از حد و ادب بيرون نرفته است. او بردبار و آرام و متين و خردمند است و هرگز خشم و سفاهتبر او چيره نمىشود. سخنان و دلايل ما را مىشنود تا آنكه هر چه در دل داريم به زبان مىآوريم. گمان مىكنيم بر او پيروز شدهايم آنگاه با كمترين سخن دلايل ما را باطل مىسازد و با كوتاهترين كلام حجت را بر ما تمام مىكند چنان كه نمىتوانيم پاسخ دهيم. اينك اگر تو از پيروان او هستى چنانكه شايسته اوستبا ما سخن بگو. و بر اين مبناست كه در زيارتنامه معصومين(عليهم السلام) مى خوانيم:
« و نصحتم له فى السر و العلانية و دعوتم الى سبيله بالحكمة و الموعظة الحسنة و بذلتم انفسكم فى مرضاته»: به خاطر خدا مردم را در پنهان و آشكار نصيحت كرديد و به راه حق يا برهان و حكمت و پند و موعظه نيكو دعوت كرديد و در راه خشنودى خدا از جان خود گذشتيد.
بازدیدها: 1
