تبیین قیام امام حسین علیه السلام بر اساس قرآن

قیام امام حسین علیه السلام را چگونه می توان بر اساس قرآن تبیین کرد؟

فلسفه نهضت امام حسین علیه السلام را از جهات گوناگون می توان بررسی کرد. یکی از آنها تبیین فلسفه نهضت آن حضرت، بر اساس آیات قرآن است. در این بررسی قرآنی، چند محور می تواند مطالعه شود:
1. موضع قرآن در برابر ستم گران و سرکشان
2. وظیفه ای که قرآن در این زمینه بر دوش مسلمانان متعهد قرار داده است
3. شیوه رفتار و رویارویی با سرکشان و ستم کاران
4. نتایج برخورد میان حق و باطل
با توجه به اختصار در چنین نوشتارهایی، دراین پاسخ، تنها به برخی از عللی که خود حضرت بیان کرده و در قرآن نیز به آنها تصریح شده است، اشاره می کنیم:

1. بلند کردن نام خدا و یاری دین او

جهاد برای جلب خشنودی پروردگار، برقرار ساختن عدالت اجتماعی، حمایت از کسانی که در معرض فریب و گمراهی قرار گرفته اند، برچیدن بساط شرک و بت پرستی از محیط جامعه انسانی و اجرای دستورهای خداوند، جایز، بلکه واجب است:
وقاتلوهم حتی لا تکون فتنه ویکون الدین لله فان انتهوا فلا عدوان الا علی الظالمین.(201)
با آنان بجنگید با دیگر فتنه ای نباشد و دین مخصوص خدا شود. پس اگر دست برداشتند، تجاوز جز بر ستم گران روانیست.
امام حسین علیه السلام درباره علت قیام خود می فرماید:
و من با کفایت ترین فرد برای یاری دین خدایم و این که شریعت او را عزیز کنم و در راه خدا جهاد کنم تا نام خدا بلند و پرآوازه باشد.

2. اصلاح امت به وسیله امر به معروف و نهی از منکر

در اسلام، به همان اندازه که از فساد، انتقاد و با آن مقابله شده است، به اصلاح سفارش و تأکید شده است. قرآن، تنها ایمان و تقوای درونی را کافی نمی داند، بلکه حرکت در راه او و تلاش برای هدایت جامعه را نیز ضروری می شمارد.(202) قرآن کریم، بهترین امت بودن را به انجام دادن امر به معروف و نهی از منکر مشروط کرده است:
کنتم خیر أمه أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر(203)
امر به معروف و نهی از منکر وظیفه تمام انبیا در طول تاریخ بوده است.(204)
مگر نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل جلوگیری نمی گردد! من بنا دارم هر چند باریخته شدن خونم باشد امر به معروف و نهی از منکر کنم.
در جمله ای دیگر، آن حضرت، به برادرش محمد بن حنیفه می فرماید:
من برای فساد، طغیان و ظلم قیام نکردم، بلکه تنها برای اصلاح امت جدم قیام کردم. می خواهم امر به معروف و نهی از منکر و به روش پیامبر و علی علیه السلام عمل کنم.(205)

3. فسق یزید و فساد دستگاه حکومتی

نخستین شرط حاکم اسلامی، عمل کردن به قوانین الهی است:
انا أنزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس بما أراک الله ولا تکن للخائنین خصیماً.(206)
ما این کتاب را به حق، بر تو نازل کردیم تا میان مردم به موجب آن چه خدا به تو آموخته، داوری کنی و زنهار! جانبدار خیانت کاران مباش.
از دیگر شرایط، اطاعت آحاد ملت، به ویژه کارگزاران حکومت اسلامی، از فرمان های خداوند است. در آیات متعددی، از حکومت هایی که در آنها غیر خدا اطاعت می شود، به شدت نکوهش شده است؛ مانند:
وتلک عاد جحدوا بایات ربهم وعصوا رسله، واتبعوا أمر کل جبار عنید.(207)
و این قوم عاد بود که آیات پروردگارشان را انکار و فرستادگانش را نافرمانی کردند و به فرمان هر زورگوی ستیزه جویی رفتند.
طبق فرمایش های امام حسین علیه السلام ، یزید و حکومت او هیچ یک از شرایط حکومت و رهبری اسلام را نداشت. حضرت در این باره می فرماید:
یزید مردی فاسق است، قاتل افراد بی گناه است، شراب می نوشد. این مردم، ملزم به اطاعت از شیطان شده اند و اطاعت خدا را ترک کرده، فساد را در زمین آشکار کرده اند حرام خدا را حلال و حلال او را حرام کرده اند.(208)

4. واجب بودن قیام علیه سلطان ستم گر

در آیات قرآن، از تکیه و اعتماد بر ظالمان نهی شده است:
ولا ترکنوا الی الذین ظلموا فتمسکم النار وما لکم من دون الله من أولیاء ثم لا تنصرون.(209)
به کسانی که ستم کرده اند، متمایل نشوید که آتش دوزخ به شما می رسد و در برابر خدا برای شما دوستانی نخواهد بود و سرانجام، یاری نخواهید شد.
امام حسین علیه السلام نیز یکی از دلایل خود را وجوب قیام علیه سلطان ستم گر دانسته، می فرماید:
هرکس حاکم ستم گری را ببیند که حرام خدا را حلال کرده، عهد الهی را نادیده گرفته، باروش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مخالفت و در میان مردم، به ظلم و گناه عمل می کند و علیه او سخنی نگوید و شورشی نکند، بر خدا لازم است که او را به جایگاه خود جهنم ببرد.(210)

پرسش: آیا حرکت امام حسین علیه السلام و ورود ایشان به کربلا با این که می دانست کوفیان از او حمایت نمی کنند، با آیه ولا تلقوا بأیدیکم الی التهلکه سازگار است؟

پاسخ: این پرسش، از دیر زمان در محافل عملی مطرح بوده، پاسخ های متعددی را به خود دیده است. عده ای برای فراز از پیامدهای این فرض که ایشان از شهادت خویش با خبر بود، آن را انکار کرده اند؛ اما عده ای دیگر، با تأکید بر آن، به این پرسش پاسخ داده اند.
ما بر مبنای دیدگاه، دوم، بحث را پی می گیریم. طبق این مبنا چند پاسخ به این پرسش می توان داد که تنها به دو پاسخ اشاره می کنیم:

1. هر چند آیه ولا تلقوا بأیدیکم الی التهلکه درباره ترک انفاق در جهاد نازل شده است، اما مفهوم گسترده ای دارد که موارد بسیاری را شامل می شود؛ از جمله، این که انسان حق ندارد از جاده های خطرناک، بدون پیش بینی های لازم بگذرد یا غذایی که به احتمال قوی آلوده به سم است، تناول کند و یا حتی در میدان جهاد، بدون نقشه و برنامه ریزی وارد عمل بشود.
بدیهی است که این گستردگی مفهوم، هرگونه جهاد ابتدایی و به خطر انداختن را در بر نمی گیرد؛(211) زیرا که واداشتن نفس به هلاکت، مربوط به جایی است که هدفی بالاتر از جان در خطر نباشد و گرنه، باید جان را فدای حفظ آن کرد؛ چنان که حضرت علی علیه السلام جان خویش را در لیله المبیت برای حفظ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خطر انداخت.
اقدام به جهاد امام حسین علیه السلام نیز چون برای حفظ شریعت بود – که وظیفه امام است – تهلکه واقدام به خودکشی نیست. خلاصه، طرح این شبهه، حاکی از ناآگاهی از احکام ابتدایی امر به معروف و نهی از منکر است و مطرح کننده آن، از مرحله اقدام به نهی از منکر، در جایی که خطر متوجه اساس دین یا ضروریات دینی باشد، غافل یا بی خبر است.
آن که مردن پیش چشمش تهلکه است – نهی لا تلقوا بگیرد او به دست
و آن مردن شد مر او را فتح باب – سارعوا آمد مر او را خطاب

2. هرکس که به امر خدا در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم یا به فرمان به جهادش تهلکه و خودکشی به حساب نمی آید.
اگر خروج امام حسین علیه السلام و یاران ایشان به امر خدا و رسولش صورت گرفته باشد و جهاد آن حضرت، در پی همان اهدافی باشد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم دنبال می کردم. اقدام حضرت، تهلکه و خودکشی نخواهد بود.
اثبات این مطلب، با اهدافی که امام حسین علیه السلام از جهاد داشته است و روایتی که در آنها پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و خود آن حضرت، از آگاهانه بودن انتخابش خبر داده اند، با توضیحاتی که در ذیل خواهد آمد، کار جندان دشواری نیست:

1. به طور کلی، در آیاتی از قرآن(212) و در احادیث متواتر نبودی، جهاد علیه ستم و تجاوز و فساد در زمین، امری ضروری و واجب دانسته شده است؛ زیرا جهاد، فرضیه ای است که بقای اسلام، حیات دین، رشد ایمان، استقرار امنیت، ابقای نظام الهی و مصونیت حق، عدل، آزادی و شرف به آن بستگی تمام دارد.
روشن است که فلسفه نهضت امام حسین علیه السلام چیزی جز احیای همه ارزش های انسانی و مفاهیم والای دینی نبود.

2. روایات متعددی وجود دارد که از شهادت آن حضرت خبر داده اند؛ از جمله، از قول انس بن حارث کسی که حضرت را همراهی کرد تا شهید شد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است:
فرزندم حسین علیه السلام در سرزمین کربلا به شهادت خواهد رسید. هرکس اون را در یابد، باید او را نصرت و یاری دهد.(213)
بنابراین، هرکس امام حسین علیه السلام را یاری نکرده باشد، به یقین، با خدا و پیامبرش به جنگ و مخالفت برخاسته است:
ألم یعلموا أنه، من یحادد الله، فأن له، نار جهنم خالداً فیها ذلک الخزی العظیم.(214)

3. وقتی امام حسین علیه السلام با حر ویاران او روبه رو شد، فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است:
هرکس حاکم و پادشاه ستم گری را ببیند که حرام های خدا را حلال و پیمان و تعهد الهی را شکسته با سنت رسول خدا مخالفت می ورزد و در میان بندگان خدا با گناه و تجاوز و ستم رفتار می کند، هیچ گونه تغییر وتحولی نیابد و بی توجه باشد و با سخن و عمل خود، به او اعتراض نکند، حق خدا است که او رابه سزای سکوت و بی توجهی اش برساند و او را وارد دوزخ کند.(215)
آیا سزاوار است که امام حسین علیه السلام این سخن را از پیامبر روایت کند و خود به آن عمل نکند.

4. سخنان و رفتار امام حسین علیه السلام از همان آغاز حرکت، حاکی از آن بود که ایشان آگاهانه این حرکت را انتخاب کرده است و کاملاً مطمئن بود که حرکتش به فرمان خدا و رسول او است.
شیخ مفید در ارشاد نقل می کند:
پیر مردی از بنی عکرمه، به امام عرض کرد: کجا می روید؟ حضرت فرمود: کوفه. پیرمرد گفت: سوگند به خدا! منصرف شوید. شمشیرهای آماده، علیه شما است و همه افرادی که برای شما نامه نوشتند، در این باره اتفاق نطر دارند… . بنابراین، گمان نمی کنم رفتن به کوفه، به صلاح شما باشد. حضرت پاسخ داد: ای بنده خدا! همه چیز را آگاهم و هیچ چیز از من پوشیده نیست و خداوند مغلوب اراده بنده خود نمی شود. سوگند به خدا! اینان مرانخواستند، مگر آن که قطعه خونی که در شکم من است، بیرون آورند؛ اما خداوند کسانی را بر آنان مسلط خواهد ساخت که ذلیل ترین ملت ها باشند.

هیات رزمندگان اسلام

بازدیدها: 0