تفسیر تسنیم (تفصیلی)| جلد1،سوره حمد،آیه 5، اياك نعبد و اياك نستعين،لطايف و اشارات؛وابستگى انسان در بندگى

8- وابستگى انسان در بندگى  

انسان در هيچ شاءنى از شئون خود حتى در بندگى نيز مستقل نيست و هرگز جاى اين توهم نيست كه گرچه بشر در هيچ يك از امور عادى خود استقلال ندارد، اما در بندگى مستقل است ؛ زيرا استقلال در بندگى، تفويض ‍ است كه در بطلان، همتاى جبر يا فروتر از آن است.

و بر اين اساس، چون در جمله (اياك نعبد) عبادت خدا را به عابد اسناد داده شده و از اين راه جبر ابطال شده است، براى اين كه توهم تفويض نيز ابطال شود و معلوم گردد كه در مقام بندگى نيز ما مستقل و صاحب سمتى نيستيم و امر عبادت نيز به ما تفويض نشده است، پس از آن بايد بگوييم: ( و اياك نستعين )؛ يعنى تنها تو را عبادت مى كنيم و در اين عبادت نيز با استعانت تو كار مى كنيم.

رابطه عبوديت و مالكيتى كه بين بندگان و خداست در دو جهت با رابطه عبيد و موالى عرفى متفاوت است: يكى اين كه ارتباط مزبور حقيقى است، نه اعتبارى و قرار دادى و ديگرى اين كه مطلق است، نه محدود.

خداوند سبحان همه شئون عبد را به طور مطلق مالك است و مالكيت او مشوب به ملك غير نيست و مملوك او در بندگى تبعيض بردار نيست ؛ بر خلاف موالى عرفى كه تنها مالك كارهاى اختيارى عبد خود هستند و نسبت به بسيارى از اوصاف، خصايص و خاطرات عبد نه تنها مالك نيستند، بلكه از آن بى خبرند. پس بندگان آنها هرگز عبد مطلق مولاى خود نيستند.

موحدى كه خداوند سبحان را مالك حقيقى و رب مطلق زندگى، مرگ، آثار، اعمال، اوصاف و حتى خاطرات نفسانى خود مى داند، در چنين پايگاه رفيع فكرى و اعتقادى مى گويد: وجهت وجهى للذى فطر السموات و الاءرض حنيفا و ما اءنا من المشركين ⁽⁹¹³⁾، ان صلاتى و نسكى و محياى و مماتى لله رب العالمين ⁽⁹¹⁴⁾. چنين موحدى كه با فرمان: موتوا قبل اءن تموتوا ⁽⁹¹⁵⁾ مرگ اختيارى برگزيده است، پيش از مرگ طبيعى، حقيقت ان كل من فى السموات و الاءرض الا اتى الرحمن عبدا ⁽⁹¹⁶⁾ را مشاهده مى كند و بر اثر چنين شهودى در هيچ شاءنى از شئون خود بر غير خدا ( خود يا ديگران ) تكيه نمى كند؛ چون وقتى ربوبيت مطلق خدا و عبوديت مطلق ما سوى الله ثابت شد، براى انسان جز عبوديت مطلق باقى نمى ماند و عبادت عبد نيز همواره با توفيقى از جانب خداى سبحان است و بر اين اساس بر اثر هر حمد، حمدى ديگر بر انسان لازم مى شود.

استاد علامه طباطبايى (قدس سره ) در اين مورد مى فرمايد: خداوند طلبكارى است كه هرگز حقش ادا نمى شود: و الله سبحانه غريم لا يقضى دينه ⁽⁹¹⁷⁾. با اين همه، اگر انسان در شاءنى از شئون يا مرحله اى از مراحل چيزى را براى خود ديد با توحيد ناب سازگار نيست و بر اين اساس، جايى براى بحث كلامى معروف كه جزا و پاداش بر اساس ‍ استحقاق است يا از سر تفضل ) باقى نمى ماند؛ چون بر اساس آنچه بيان شد، جايى براى توهم استحقاق پاداش نمى ماند و همه پاداشها به فضل الهى است و كسى كه توفيق عمل خيرى مى يابد خدا را به پاس اين توفيق بستايد.

بازدیدها: 88