صفح به ‌معنای انصراف از انتقام و گرایش به احسان

صفح به ‌معنای انصراف از انتقام و گرایش به احسان

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام،حجت‌الاسلام و المسلمین سید عبدالله امینی، مدرس حوزه و دانشگاه آبادان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، درباره مفهوم «صفح» در قرآن کریم اظهار کرد: در زبان عربی دو کلمه «صفح» و «سفح» داریم؛ آنکه با سین است مذموم و به معنی خونریزی است؛ لذا یکی از القاب منصور عباسی، سفاح بود. اما صفح اخلاقی به این معناست که از جانبی و طرفی به طرف دیگر منصرف شویم و عدول کنیم که ضد آن باشد. لذا کلمه صفحه نسبت به اوراق تعبیر می‌شود چرا که وقتی برگ می‌زنیم از یک طرف صفحه به طرف دیگر آن منتقل می‌شویم. پس صفح انتقال و عدول از جانبی به جانب دیگر است.

صفح در کلام اهل بیت(علیهم السلام)

وی گفت: در علم شریف اخلاق که برگرفته از آیات و روایات است، صفح را به معنی ضد انتقام گرفته‌اند. در حدیث شریفی که از امام صادق علیهم السلام نقل شده است در آن جنود عقل و جهل را به تفصیل بیان می‌کنند که امام خمینی(ره) نیز کتابی به همین نام دارند و از کتب بسیار نفیس در علم اخلاق به شمار می‌آید که متأسفانه بسیار مهجور واقع شده و شرح این حدیث است. در آن حدیث، امام صادق علیهم السلام صفح را از جنود عقل برمی‌شمارند و می‌فرماید: ضد آن انتقام است. امام صادق علیهم السلام در جایی دیگر فرمودند: صفح جمیل آن است که اگر کسی خطایی مرتکب شود(در حق شخصی شما) او را عقاب نکنید. امام رضا علیهم السلام واژه صفح را بیشتر موشکافی کرده‌اند و درباره آیه «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ؛ پس به خوبى صرف نظر کن»(حجر، ۸۵) فرمودند: «العفو من غیرعتاب» صفح جمیل آن است که کسی را عفو کنی، عفوی که مقرون به سرزنش نباشد. یعنی اگر کسی را عفو کنیم و به دنبال آن وی را سرزنش نکنیم از آن به صفح تعبیر می‌شود که نزد اهل‌بیت علیهم السلام ممدوح است.

صفح از اسما الهی و صفات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)

امینی با بیان اینکه یکی از اسماء خدا «کریم الصفح» است، افزود: این اسم در برخی ادعیه از جمله جوشن کبیر آمده است: «یا مَن اَظهَرَ الجَمیلَ وَ سَتَرَ القَبیحَ، یا مَن لَم یُواخِذ بِالجَریرَهِ وَ لَم یَهتِکِ السِّترَ یا عَظیمَ العَفوِ ….یا کَریمَ الصَّفحِ یا عَظیمَ المَنِّ». یعنی خداوند متعال از گناهان بندگان خود که به دلیل جهالت از آنها سرزده و پس از آن نادم و پشیمان شده‌اند، می‌گذرد.

این محقق قرآن افزود: صفح همچنین از صفات پیامبر اکرم(ص) است. پیامبر اکرم(ص) مأمور به صفح بودند: در آیه «فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»(مائده،۱۳) می‌خوانیم که خداوند به ایشان امر می‌کند که از آنان درگذر و چشم‌پوشى کن که خدا نیکوکاران را دوست دارد. در تفسیر این آیه گفته شده صفح، عفوی است که عتاب نداشته باشد، پس معلوم می‌شود که صفح یک درجه بالاتر از عفو است. عفو یعنی از کسی بگذرید اما ممکن است او را ملامت هم کنید، صفح یعنی از خاطی می‌گذریم و او را ملامت هم نمی‌کنیم بلکه با احسان با او برخورد کنیم.

وی ادامه داد: زمانی یکی از یهودیان خدمت حضرت علی علیهم السلام رسید و حضرت وقتی می‌خواست از صفح پیامبر اکرم(ص) صحبت کند، این گونه او را خطاب می‌کنند: «یا اخ‌الیهود»(ای برادر یهودی) امیرالمؤمنین یهودی را برادر خطاب می‌کنند که این نکته هم قابل توجه است. حضرت فرمودند: پیامبر اکرم(ص) وقتی می‌خواستند مکه را فتح کنند، عذر آنها را پذیرفت و آنها را دعوت به خداوند کرد؛ نامه‌ای به آنها نوشت و آنها را برحذر داشت، به آنها وعده صفح داد و به مغفرت خداوند امیدوار کرد. یعنی با وجود آزارهایی که اهل مکه برای پیامبر(ص) داشتند، ایشان این چنین بزرگوارانه صفح کردند.

این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: صفح از صفات اهل‌ بیت علیهم السلام نیز هست، چنانکه در مورد حلم و صفح حضرت علی علیهم السلام در جنگ جمل گفته شده است: «فکان أحلم الناس عن ذنب و أصفحهم عن مسیء» یعنی بردبارترین آنها نسبت به گناه و با گذشت‌ترین آنها از گناهکارانشان بود. صفح حضرت علی علیهم السلام هنگامی که مروان‌بن حکم را دستگیر کرد؛ که دشمن‌ترین مردم نسبت به ایشان بود؛ و یا نسبت به اهل بصره نسبت به ایشان شورش کردند قابل مشاهده است که وقتی بر آنها مستولی شد از آنان گذشت.

سه اصل مهم برای اهل ورع

امینی با بیان اینکه صفح از صفات مؤمنان است، گفت: در کتاب مصباح‌الشریعه امام صادق علیهم السلام فرمودند: اگر جوارح تو؛ چشم و گوش و دست و پای تو خطای کند، ضرر آن به قلب تو نیز وارد می‌شود و ادامه دادند: کسی که اهل ورع است به سه اصل احتیاج دارد؛ «الصفح عن عثرات الخلق»(گذشتن از لغزش‌های مردم) اولین اصلی است که امام به آن اشاره می‌کنند و بعد فرمودند: دیگر اصول ورع آن است که فرد حرفهای باطل مردم را ترک کند و مدح و ذم دیگران برای او یکسان باشد.

این محقق قرآنی تصریح کرد: صفح صفت دشواری است؛ لذا مردم عادی که به مرتبه ایمان نرسیده‌اند نمی‌توانند صفح داشته باشند. صفح از صفات افراد خاص، انبیا، اولیا و مؤمنان است و هر کسی نمی‌تواند دارای صفح باشد. از این روست که امام صادق علیهم السلام در روایتی فرمودند: سه چیز است که مردم نمی‌توانند آنها را تحمل کنند اولین آنها «الصفح عن الناس» است. یعنی از مردم گذشتن کاری سخت است. بسیاری از مشکلات جامعه در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی که مهم‌تر از همه است، از طریق صفح برطرف می‌شود.

صفح، برخی از لغزش‌های خانوادگی را جبران می‌کند

وی ادامه داد: بسیاری از مشکلاتی که ما در خانواده‌ها داریم این است که افراد خانواده نسبت به هم گذشت ندارند؛ همسران و دیگر افراد خانواده باید بپذیرند که لغزش‌ها در زندگی به وجود می‌آید، بخشی از این آسیب‌ها را بخشش و صفح جبران می‌کند. لذا می‌بینیم پیامبر گرامی اسلام اهل مکه را با وجود مسائلی که برای مسلمانان به وجود آورده بودند، بخشیدند. پیامبر اکرم(ص) از آنها گذشت چون معتقد بودند این گذشت، خسارت‌هایی را که در گذشته از آنها دیده است، جبران می‌کند.

بخشی از جبران ضرر به عفو و گذشت است

امینی با بیان اینکه جبران ضرر همیشه با انتقام نیست، خاطرنشان کرد: بخشی از جبران ضرر به عفو و گذشت است؛ از این رو قرآن کریم می‌فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»(فصلت، ۳۴) یعنی اگر می‌خواهی ضرری را دفع کنی، به احسان دفع کن.

این مدرس حوزه و دانشگاه در خصوص تشخیص مواقع صفح، گفت: در برخی موارد راه‌های صفح بسته است، یعنی صفح همه جا جبران ضرر نمی‌کند. برخی جاها نمی‌توان صفح کرد. اولاً به دلیل اینکه حق، حق شخصی ما نیست؛ حق‌الناس است که به مردم بازمی‌گردد. کما اینکه در باب قضاوت خداوند به قاضی نمی‌گوید که از مجرم گذشت کن؛ بلکه به صاحب حق می‌گوید: اگر کسی در حق شما مرتکب جنایتی شد او را قصاص کنید و اگر او را عفو کنید بهتر است. یا برخی موارد ضرری است که مطلقاً با عفو جبران نمی‌شود؛ مثلاً امیرالمؤمنین علیهم السلام گرچه در جنگ جمل صفح کردند و از اهل بصره نیز گذشت کردند؛ اما در جایی دیگر در جنگ با خوارج و معاویه، صفح نکردند چون جای صفح نیست. در برخی موارد آسیبی که به امت اسلامی رسیده است، با صفح جبران نمی‌شود. بلکه باید با اقتدار وارد شد.

بازدیدها: 0

پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام