پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
مفهوم واژه عید و پیشینه نام گذاری عید فطر
- واژه عید، در اصل از فعل عاد (عود) یعود اشتقاق یافته است و معانى مختلفى براى آن ذکر کردهاند، از جمله: «خوى گرفته»، «هر چه باز آید از اندوه و بیمارى و غم و اندیشه و مانند آن»، «روز فراهم آمدن قوم»، «هر روز که در آن، انجمن یا تذکار فضیلتمند یا حادثه بزرگى باشد»، گویند از آن رو به این نام خوانده شده است که هر سال شادى نوینى باز آرد.
ابن منظور در لسان العرب گفته است که برخى بر آن هستند که اصل واژه عید از «عاده» است، زیرا آنان (قوم)، به جمع آمدن در آن روز، عادت کردهاند.
چنانکه گفته شده است: «القلب یعتاده من حبها عید.»
و نیز یزید بن حکم ثقفى در ستایش سلیمان بن عبد الملک گفته است:
امسى باسماء هذا القلب معمودا
اذا اقول صحا یعتاده عیدا
به گفته ازهرى: عید در نزد عرب، زمانى است که در آن شادیها یا اندوهها، باز مىگردد و تکرار مىشود. ابن اعرابى آن را منحصر به شادیها دانسته است.
واژه عید تنها یکبار در قرآن به کار رفته است:
«اللهم ربنا انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا لاولنا و آخرنا و آیه منک»
در تفسیر نمونه ذیل این آیه گفته شده است: «عید در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است، و لذا به روزهایى که مشکلات قوم و جمعیتى برطرف مىشود و بازگشتبه پیروزیها و راحتیهاى نخستین مىکند عید گفته مىشود، و در اعیاد اسلامى به مناسبت اینکه در پرتو اطاعتیک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطرى نخستین به روح و جان باز مىگردد، و آلودگیهایى که بر خلاف فطرت است، از میان مىرود، عید گفته شده است. و از آنجا که روز نزول مائده نیز، روز بازگشتبه پیروزى و پاکى و ایمان به خدا بوده است، حضرت مسیح(ع) آن را عید نامیده است. همان طور که در روایات وارد شده، نزول مائده در روز یکشنبه بوده و شاید یکى از علل احترام روز یکشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است.
روایتى که از على(ع) نقل شده: «و کل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید» هر روز که در آن معصیتخدا نشود، روز عید است، نیز اشاره به همین موضوع دارد، زیرا روز ترک گناه، روز پیروزى و پاکى و بازگشتبه فطرت نخستین است.
از«سوید بن غفله» نقل شده است: در روز عید بر امیر المؤمنین على(ع) وارد شدم و دیدم که نزد او نان گندم و خطیفه و ملبنه است; پس به آن حضرت عرض کردم: روز عید و خطیفه؟!.
آن حضرت فرمود: «انما هذا عید من غفر له» این عید کسى است که آمرزیده شده است.
و نیز در یکى از اعیاد، آن حضرت فرمود:
«انما هو عید لمن قبل الله صیامه، و شکر قیامه، و کل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید» امروز تنها عید کسى است که خداوند روزهاش را پذیرفته و عبادتش را سپاس گزارده است; هر روزى که خداوند مورد نافرمانى قرار نگیرد، عید راستین است.
در روایات اسلامى براى اعیاد – بویژه اعیاد مذهبى، از جمله عید فطر – آداب و رسوم خاصى مقدر شده; در حدیثى از معصوم(ع) آمده است.
«زینوا اعیادکم بالتکبیر»عیدهاى خودتان را با تکبیر زینتبخشید.
«زینوا العیدین بالتهلیل و التکبیر و التحمید و التقدیس» عید فطر و قربان را با گفتن ذکر لا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زینتبخشید.
- عید فطر یکى از دو عید بزرگ اسلامى است که درباره آن احادیث و روایات بیشمارى وارد شده است. مسلمانان روزه دار که ماه رمضان را به روزه گذرانده و از خوردن و آشامیدن و بسیارى از کارهاى مباح دیگر امتناع ورزیدهاند، اکنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستین روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مىطلبند; اجر و پاداشى که خود خداوند به آنان وعده داده است.
امیر المؤمنین(ع) در یکى از اعیاد فطر خطبهاى خواندهاند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بیم دادهاند:
خطب امیر المؤمنین على بن ابى طالب(ع) یوم الفطر فقال: «ایها الناس! ان یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و هو یوم اشبه بیوم قیامکم، فاذکروا بخروجکم من منازلکم الى مصلاکم خروجکم من الاجداث الى ربکم و اذکروا بوقوفکم فی مصلاکم وقوفکم بین یدى ربکم، و اذکروا برجوعکم الى منازلکم رجوعکم الى منازلکم فی الجنه.
عباد الله! ان ادنى ما للصائمین و الصائمات ان ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان ابشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم فانظروا کیف تکونون فیما تستانفون.»
اى مردم! این روز شما روزى است که نیکوکاران در آن پاداش مىگیرند و زیانکاران و تبهکاران در آن مایوس و ناامید مىگردند و این شباهتى زیاد به روز قیامت دارد. پس با خروج از منازل و رهسپارى به سوى جایگاه نماز عید، خروجتان را از قبر و رفتنتان را به سوى پروردگار به یاد آورید، و با ایستادن در جایگاه نماز، ایستادن در برابر پروردگارتان را یاد کنید، و با بازگشتبه سوى منازل خود، بازگشتتان به سوى منازلتان در بهشتبرین را متذکر شوید. اى بندگان خدا. کمترین چیزى که به زنان و مردان روزهدار داده مىشود، این است که فرشتهاى در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا مىدهد و مىگوید: هان! بشارتتان باد، اى بندگان خدا که گناهان گذشتهاتان آمرزیده شد! پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید؟
عارف وارسته، «میرزا جواد آقا ملکى تبریزى» درباره عید فطر آورده است: «عید فطر روزى است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده است و مخصوص هدیه بخشیدن و جایزه دادن به بندگان خویش ساخته است. خداوند به آنان اجازه داده است تا در این روز نزد حضرتش گرد آیند و بر خوان کرم او بنشینند و ادب بندگى به جاى آرند; چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهاى خویش پوزش خواهند; نیازهاى خویش به نزد او آرند و آرزوهاى خویش از او خواهند. و نیز آنان را وعده و مژده داده است که هر نیازى به او آرند، برآورد و بیش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشد، از مهربانى و بندهنوازى، بخشایش و کارسازى در حق آنان روا دارد که گمان نیز نمىبرند.»
روز اول ماه شوال را بدین سبب عید فطر خواندهاند که در این روز، امر امساک و صوم از خوردن و آشامیدن برداشته شد و رخصت داده شد که مؤمنان در روز افطار کنند و روزه خود را بشکنند. فطر و فطر و فطور به معناى خوردن و آشامیدن است و گفته شده است که به معناى آغاز خوردن و آشامیدن نیز هست. به همین دلیل است که پس از اتمام روز و هنگام مغرب شرعى در روزهاى ماه رمضان، انسان افطار مىکند، یعنى اجازه خوردن، پس از امساک از خوردن به او داده مىشود.
عید فطر داراى اعمال و عباداتى است که در روایات معصومین(ع) به آنها پرداخته شده و ادعیه خاصى نیز درباره آن آمده است.
از سخنان معصومین(ع) چنین استفاده مىشود که روز عید فطر، روز گرفتن مزد است، و لذا در این روز مستحب است که انسان بسیار دعا کند و به یاد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خیر دنیا و آخرت را بطلبد.
در قنوت نماز عید مىخوانیم:
«… اسئلک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلى الله علیه و آله ذخرا و شرفا و کرامه و مزیدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فی کل خیر ادخلت فیه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتک علیه و علیهم اللهم انى اسالک خیر ما سئلک عبادک الصالحون و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون».
بارالها! به حق این روز که آن را براى مسلمانان عید و براى محمد(ص) ذخیره و شرافت و کرامت و فضیلت قرار داد، از تو مىخواهم که بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خیرى وارد کنى که محمد و آل محمد را در آن وارد کردى! و از هر سوء و بدى که محمد و آل محمد را از آن خارج ساختى خارج کن! درود و صلوات تو بر او و آنها! خداوندا، از تو مىطلبم آنچه بندگان شایستهات از تو خواستند و به تو پناه مىبرم از آنچه بندگان خالصتبه تو پناه بردند.
در صحیفه سجادیه نیز دعایى از امام سجاد(ع) به مناسب وداع ماه مبارک رمضان و استقبال عید سعید فطر وارد شده است:
«اللهم صل على محمد و آله و اجبر مصیبتنا بشهرنا و بارک لنا فی یوم عیدنا و فطرنا و اجعله من خیر یوم مر علینا، اجلبه لعفو و امحاه لذنب و اغفر لنا ما خفى من ذنوبنا و ما علن… اللهم انا نتوب الیک فی یوم فطرنا الذی جعلته للمؤمنین عیدا و سرورا و لاهل ملتک مجمعا و محتشدا، من کل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه او خاطر شر اضمرناه توبه من لا ینطوى على رجوع الى ذنب و لا یعود بعدها فی خطیئه.»
پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصیبت ما را در این ماه جبران کن و روز فطر را بر ما عیدى مبارک و خجسته بگردان و آن را از بهترین روزهایى قرار ده که بر ما گذشته است: که در این روز بیشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشویى و بر ما ببخشایى گناهانى را که در پنهان و آشکارا انجام دادیم… خداوندا! در این روز عید فطر، که براى مؤمنان روز عید و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمایى است، از هر گناهى که مرتکب شدهایم و هر کار بدى که کردهایم و هر نیت ناشایستهاى که در ضمیرمان نقش بسته استبه سوى تو باز مىگردیم و توبه مىکنیم، توبهاى که در آن بازگشتبه گناه هرگز نباشد و بازگشتى که در آن هرگز روى آوردن به معصیت نباشد.
بارالها!این عید را بر تمام مؤمنان مبارک گردان و در این روز، ما را توفیق بازگشتبه سوى خود و توبه از گناهان عطا فرما.
ویژگی های عید فطر از زبان مولا
امیر المؤمنین(ع) در خطبه عید فطر مىفرماید:
«الا و ان المضمار الیوم و السباق غدا الا و ان السبقه الجنه و الغایه النار».
دنیا محل مسابقه است و آخرت زمان اجر گرفتن، بهشت جایزه برندگان این مسابقه و جهنم جزاى بازندگان است. در روایتى از فرزند گرامیش چنین آمده است:
«مر الحسن (ع) فى یوم فطر بقوم یلعبون و یضحکون فوقف على رؤوسهم، فقال: ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه، فیستبقون فیه بطاعته الى مرضاته، فسبق قوم ففازوا، و قصر آخرون فخابوا، فالعجب کل العجب من ضاحک لاعب فی الیوم الذی یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و ایم الله لو کشف الغطاء لعلموا ان المحسن مشغول باحسانه و المسىء مشغول باسائته. ثم مضى».
در این حدیث، امام حسن (ع) انجام اعمال عبادى در ماه مبارک رمضان را، تشبیه به مسابقه بین افراد نموده اند و عید فطر را زمان اخذ جوایز برندگان آن مىدانند.
لذا حضرت على (ع) در ویژگىهاى عید فطر مىفرمایند:
۱- روزى که نیکوکاران ثواب مىبرند.
«هذا یوم یثاب فیه المحسنون».
۲- روزى که گنهکاران زیان مىبینند.
«و خسر فیه المبطلون»
۳- شبیهترین روز به روز قیامت است.
«اشبه بیوم قیامکم».
چون در قیامت عده اى که زیان کارند، تاسف مىخورند و غضبناک مىگردند و عدهاى که نیکوکارند رستگار و متنعم به نعمتهاى الهى مىشوند.
۴- روز عبرت گرفتن.
«فاذکروا بخروجکم»
وقتى از منازلتان براى خواندن نماز عید خارج مىشوید، به یاد آورید زمانى را که از منزل بدن خود خارج خواهید شد و سوى خداى خود خواهید رفت.
«من الاجداث الى ربکم»
وقتى در جایگاه نماز خود مىایستید به یاد آورید زمانى را که در محضر عدل الهى مىایستید و از شما حسابرسى مىکنند.
«و اذکروا وقوفکم بین یدى ربکم»
وقتى از نماز به منازلتان بر مىگردید به یاد آورید زمانى را که به منازل خود در بهشتخواهید رفت.
«و اذکروا منازلکم فى الجنه»
۵- روز بشارت غفران و بخشش الهى.
«ابشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم».(۱)
اعمال عید فطر
از جمله لیالى شریفه شب عید فطر می باشد و درفضیلت و ثواب عبادت و احیاى آن احادیث بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتراز شب قدر نیست . برای درک این شب عزیز انجام اعمالی از ائمه علیهم السلام به ما سفارش شده است :
۱- در هنگام غروب آفتاب غسل انجام شود.
۲- آن شب به نماز، دعا، استغفار، درخواست ازحق تعالى و بیتوته در مسجد احیا گردد.
۳- بعد از نماز مغرب و عشا ، نماز صبح و نمازعید فطرذکر؛” الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر الله اکبر و لله الحمد الحمد لله على ما هدانا و له الشکر على ما اولانا ” گفته شود.
۴- بعد ازنماز مغرب و نافله آن ، دستها را بسوى آسمان بلند کرده و بگوید:” یا ذاالمن و الطول یا ذاالجود یا مصطفی محمد و ناصره صل على محمد وآل محمد و اغفرلی کل ذنب احصیته وهو عندک فی کتاب مبین.” پس به سجده برود و صد مرتبه در سجده بگوید: ” اتوب الى الله ” پس هرحاجت که دارد از حق تعالى بخواهد که ان شاء الله تعالى بر آورده خواهد شد. در روایتی از شیخ آمده که: بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید” یا ذاالحول یا ذاالطول یا مصطفیا محمدا و ناصره صل على محمد وآل محمد واغفرلی کل ذنب اذنبته و نسیته انا و هو عندک فی کتاب مبین.” سپس صد مرتبه ” اتوب الى الله ” بگو.
۵- زیارت امام حسین علیه السلام که فضیلت بسیار دارد.
۶- ده مرتبه ذکر” یا دائم الفضل علی البریه یا باسط الیدین بالعطیه یا صاحب المواهب السنیه صل علی محمد وآله خیرالوری سجیه واغفرلنا یا ذاالعلی فی هذه العشیه.” که ازاعمال شب جمعه است، گفته شود.
۷- ده رکعت نماز که در شب آخرماه رمضان اقامه می شود که به صورت پنج نمازدو رکعتی ، درهر رکعت بعد از حمد، سوره توحید ده بارخوانده شود. و در رکوع وسجود ده مرتبه ذکر” سبحان الله والحمدلله ولا اله الاالله والله اکبر” گفته شود. پس از نمازهزارمرتبه استغفار کند وبعد ازآن سربه سجده گذارد وبگوید:” یا حی یا قیوم یا ذاالجلال و الاکرام یا رحمان الدنیا والاخره و رحیمهما یا ارحم الراحمین یا اله الاولین والآخرین اغفرلنا ذنوبنا و تقبل منا صلواتنا و صیامنا و قیامنا.”
۸- بعد از نماز مغرب و نافله آن دو رکعت نماز بجا آورد، در رکعت اول بعد از حمد هزار مرتبه توحید و دررکعت دوم بعد از حمد، یک مرتبه توحید بخواند. بعد از سلام سر به سجده بگذارد و صد مرتبه ذکر” اتوب الى الله ” گفته شود. پس ازآن بگوید: ” یا ذاالمن والجود یا ذاالمن والطول یا مصطفی محمد صلى الله علیه وآله صل على محمد وآله و افعل بی کذا و کذا و به جاى کذا حاجات خود را بطلبد و روایت است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام این دو رکعت را به این کیفیت بجا مىآورد پس سراز سجده برمىداشت و مىفرمود به حق آن خداوندى که جانم به دست قدرت او است هرکه این نماز رابخواند، هر حاجتی از خدا بطلبد البته عطا کند و اگر به عدد ریگهاى بیابان گناه داشته باشد خدا بیامرزد. و در روایت دیگر به جاى هزارمرتبه توحید صد مرتبه وارد شده است. شیخ و سید بعد از نماز این دعا را نقل کردهاند: ” یاالله یاالله یاالله یا رحمان یاالله یا رحیم یاالله یا ملک یاالله یا قدوس یاالله یا سلام یاالله یا مؤمن یاالله یا مهیمن یاالله یاعزیز یاالله یا جبار یاالله یا متکبر یاالله یا خالق یاالله یا بارئ یاالله یا مصور یاالله یاعالم یاالله یا عظیم یاالله یا علیم یاالله یا کریم یاالله یا حلیم یاالله یا حکیم یاالله یا سمیع یاالله یا بصیر یاالله یا قریب یاالله یا مجیب یاالله یا جواد یاالله یا ماجد یاالله یا ملی یاالله یا وفی یاالله یا مولى یاالله یا قاضی یاالله یا سریع یاالله یا شدید یاالله یا رئوف یاالله یا رقیب یاالله یا مجید یاالله یا حفیظ یاالله یا محیط یاالله یا سیدالسادات یاالله یا اول یاالله یا آخر یاالله یا ظاهر یاالله یا باطن یاالله یا فاخر یاالله یا قاهر یا الله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا ودود یاالله یا نور یاالله یا رافع یاالله یا مانع یاالله یا دافع یاالله یا فاتح یاالله یا نفاح [نفاع] یاالله یا جلیل یاالله یا جمیل یاالله یا شهید یاالله یا شاهد یاالله یا مغیث یاالله یا حبیب یاالله یا فاطر یاالله یا مطهر یاالله یا ملک یاالله یا مقتدر یاالله یا قابض یاالله یا باسط یاالله یا محیی یاالله یا ممیت یاالله یا باعث یاالله یا وارث یاالله یا معطی یاالله یا مفضل یاالله یا منعم یاالله یا حق یاالله یا مبین یاالله یا طیب یاالله یا محسن یاالله یا مجمل یاالله یا مبدئ یاالله یا معید یاالله یا بارئ یاالله یا بدیع یاالله یا هادی یاالله یا کافی یاالله یا شافی یاالله یا علی یاالله یاعظیم یاالله یا حنان یاالله یا منان یاالله یا ذاالطول یاالله یا متعالی یاالله یا عدل یاالله یا ذاالمعارج یاالله یا صادق یاالله یا صدوق یاالله یا دیان یاالله یا باقی یاالله یا واقی یاالله یا ذاالجلال یاالله یا ذاالاکرام یاالله یا محمود یاالله یا معبود یاالله یا صانع یاالله یا معین یاالله یا مکون یاالله یا فعال یاالله یا لطیف یاالله یا غفور یاالله یا شکور یاالله یا نور یاالله یا قدیر یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله یا رباه یاالله اسالک ان تصلی على محمد و آل محمد و تمن علی برضاک و تعفوعنی بحلمک و توسع علی من رزقک الحلال الطیب من حیث احتسب و من حیث لا احتسب فانی عبدک لیس لی احد سواک ولا احد اساله غیرک یا ارحم الراحمین ما شاء الله لا قوه الا بالله العلی العظیم. پس به سجده مىروى و مىگویى: یاالله یاالله یاالله یا رب یا رب یا رب یا منزل البرکات بک تنزل کل حاجه اسالک بکل اسم فی مخزون الغیب عندک والاسماء المشهورات عندک المکتوبه على سرادق عرشک ان تصلی على محمد وآل محمد وان تقبل منی شهررمضان و تکتبنی من الوافدین الى بیتک الحرام و تصفح لی عن الذنوب العظام و تستخرج لی یا رب کنوزک یا رحمان.
۹- چهارده رکعت نمازاقامه کند.بعدازهردو رکعت سلام دهد ودرهر رکعت بعد ازحمد، یکبارآیهالکرسی و سه مرتبه توحید خوانده شود. براى هررکعت، ثواب عبادت چهل سال وعبادت هرکه درآن ماه روزه گرفته و نماز خوانده اعطاء می شود.
۱۰- شیخ درمصباح فرموده که درآخرشب غسل کن وبر سجاده خود تا طلوع فجربنشین وعبادت کن.
اعمال روزعید
۱- بعد ازنمازصبح ونمازعید آن تکبیراتى را که درشب عید ذکر شد، گفته شود.
۲-پرداخت زکات فطره پیش ازنمازعید.
۴- انجام غسل روزعیداست.که زمان آن بعدازطلوع فجر تا زمان به جا آوردن نمازعید است. در هنگام غسل بگو: ” اللهم ایمانا بک وتصدیقا بکتابک واتباع سنه نبیک محمد صلى الله علیه وآله.” و پس ازغسل بگو:” اللهم اجعله کفاره لذنوبی وطهر دینی اللهم اذهب عنی الدنس.”
۵- برای اقامه نمازعید لباس نیکو پوشیده وازعطراستفاده نمایید.
۶- پیش از نماز عید، دراول روزافطار کنى. و بهتر آن است که به خرما یا به شیرینى باشد. و شیخ مفید فرموده مستحب است خوردن مقدارکمى ازتربت سیدالشهداء علیه السلام که براى هر دردى شفا است.
۷- قبل ازخروج ازمنزل برای نمازعید، دعایی را که ازامام باقرعلیه السلام روایت شده را بخوانی: ” اللهم من تهیا فی هذاالیوم اوتعبا اواعد واستعد لوفاده الى مخلوق رجاء رفده ونوافله وفواضله وعطایاه فان الیک یا سیدی تهیئتی و تعبئتی واعدادی واستعدادی رجاء رفدک وجوائزک ونوافلک و فواضلک و فضائلک وعطایاک و قد غدوت الى عید من اعیاد امه نبیک محمد صلوات الله علیه وعلى آله ولم افد الیک الیوم بعمل صالح اثق به قدمته ولا توجهت بمخلوق املته ولکن اتیتک خاضعا مقرا بذنوبی واسائتی الى نفسی فیا عظیم یا عظیم یا عظیم اغفرلی العظیم من ذنوبی فانه لا یغفرالذنوب العظام الا انت یا لا اله الا انت یا ارحم الراحمین.”
۸- اقامه نمازعید.
۹- زیارت امام حسین علیه السلام.
۱۰- دعاى ندبه خوانده شود. سید بن طاوس فرموده که چون ازدعا فارغ شود به سجده رود و بگوید:” اعوذ بک من نار حرها لا یطفى و جدیدها لا یبلى وعطشانها لا یروى” پس گونه راست را برخاک بگذارد و بگوید:” الهی لا تقلب وجهی فی النار بعد سجودی وتعفیری لک بغیرمن منی علیک بل لک المن علی” سپس گونه چپ را برخاک بگذارد و بگوید: ” ارحم من اساء واقترف واستکان واعترف” پس به حال سجده شود وبگوید:” ان کنت بئس العبد فانت نعم الرب عظم الذنب من عبدک فلیحسن العفو من عندک یا کریم ” پس از آن صد بار بگوید: العفو العفو. (۲)
احکام عید فطر
سوال :آیا حضور در نماز عید فطر بر هر مسلمانی واجب است ؟و طریقه خواندن نماز عید فطر را توضیح دهید.
پاسخ : این نماز در زمان حضور امام(علیه السلام) واجب است و باید به جماعت خوانده شود، ولی در زمان ما که امام(علیه السلام) غایب است مستحب می باشد و می توان آن را به جماعت یا فرادی خواند.
وقت نماز عید فطر از اوّل آفتاب است تا ظهر، ولی مستحبّ است نماز عید قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخواند و در عید فطر مستحبّ است بعد از بلند شدن آفتاب افطار کند و زکات فطره را بدهد و بعد نماز عید را بجا آورد.
چگونگی بجا آوردن نماز عید فطر
نماز عید فطر دو رکعت است، در رکعت اوّل بعد از خواندن حمد و سوره باید پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم تکبیر دیگری بگوید و به رکوع رود، بعد دو سجده به جا آورد و برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده به جا آورد و تشهّد بخواند و سلام گوید.
در قنوت این نماز هر دعایی کافی است، ولی مناسب است این دعا را به قصد ثواب بخواند:
«اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَ الْعَظِمَه وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَهِ وَ اَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَهِ اَسْئَلُک بِحَقِّ هذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمحَمَّد صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کرامَهً وَ مَزیداً اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ اَنْ تُدْخِلَنِی فی کلِّ خَیْر اَدْخَلْتَفیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ اَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُک عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُک خَیْرَ ما سَئَلَک بِهِ عِبادُک الصّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِک مِمّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُک الْمـُخْلَصُونَ».
مستحبّات نماز عید فطر
مستحبّ است در نماز عید فطر امور زیر را به امید ثواب پروردگار رعایت کند:
۱ـ قرائت نماز عید را بلند بخواند.
۲ـ بعد از نماز دو خطبه بخواند مانند خطبه های نماز جمعه با این تفاوت که در نماز جمعه قبل از نماز و در نماز عید بعد از نماز خوانده می شود (و این خطبه در صورتی است که نماز را با جماعت بخواند).
۳ـ در این نماز سوره مخصوص شرط نیست، ولی بهتر است در رکعت اوّل سوره «سَبِّحِ اسْمِ رَبِّک الاْعْلی» و در رکعت دوم سوره «وَ الشَّمْس» بخواند.
۴ـ در روز عید فطر قبل از نماز عید با خرما افطار کند .
۵ـ پیش از نماز عید غسل کند و دعاهایی که قبل از نماز و بعد از آن در کتب دعا آمده بخواند.
۶ـ در نماز عید بر زمین سجده کند و در موقع گفتن تکبیرها دستها را بلند کند.
۷ـ بعد از نماز مغرب و عشا در شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر این تکبیرها را بگوید: «اَللّهُ اَکبَرُ، اَللّهُ اَکبَرُ، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اَللّهُ اَکبَرُ، اللّهُ اَکبَرُ وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، اَللّهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا».
(بیتوته)
احکام نماز عید فطر و قربان از رساله امام خمینى(ره)
۱۵۱۶- نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام معصوم علیه السلام واجب است و باید به جماعت خوانده شود، و در زمان ما که امام علیه السلام غایب است، مستحب مىباشد. و احتیاط واجب آن است که آن را به جماعت نخوانند، ولى به قصد رجاء مانع ندارد. و چنانچه ولى فقیه یا ماذون – اجازه داده شده – از طرف او اقامه جماعت نماید، اشکال ندارد.
۱۵۱۷- وقت نماز عید قربان از اول آفتاب روز عید است تا ظهر.
۱۵۱۸- مستحب است نماز عید قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخوانند و در عید فطر مستحب است بعد از بلند شدن آفتاب افطار کنند و زکات فطره را هم بدهند بعد از آن نماز عید را بخوانند.
۱۵۱۹- نماز عید فطر و قربان دو رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره باید پنج تکبیر بگوید، و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم، تکبیرى بگوید و به رکوع رود و دو سجده بجا آورد و برخیزد، و در رکعت دوم چهار مرتبه تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.
۱۵۲۰- در قنوت نماز عید قربان هر دعا و ذکرى بخوانند کافى است ولى بهتر است این دعا را به قصد امید ثواب بخوانند: ” اللهم اهل الکبریاء و العظمه و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو والرحمه و اهل التقوى و المغفره اسالک بحق هذا الیوم الذى جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلى الله علیه و آله ذخرا و شرفا و کرامه و مزیدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فى کل خیر ادخلت فیه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد صلواتک علیه و علیهم اللهم انى اسالک خیر ما سالک به عبادک الصالحون و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون”.
۱۵۲۱- مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخوانند.
۱۵۲۲- نماز عید، سوره مخصوصى ندارد، ولى بهتر است که در رکعت اول آن سوره” شمس” و در رکعت دوم سوره ” غاشیه” را بخوانند، یا در رکعت اول سوره ” اعلی” و در رکعت دوم سوره “شمس” را بخوانند.
۱۵۲۳- مستحب است در روز عید فطر قبل از نماز عید به خرما افطار کند، و در عید قربان از گوشت قربانى بعد از نماز قدرى بخورد.
۱۵۲۴- مستحب است پیش از نماز عید غسل کند، و دعاهایى که پیش از نماز و بعد از آن در کتاب هاى دعا ذکر شده به امید ثواب بخواند.
۱۵۲۵- مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دست ها را بلند کنند و نماز را بلند بخوانند.
۱۵۲۶- بعد از نماز مغرب و عشاى شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر مستحب است این تکبیرها را بگویند:”الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله و الله اکبر الله اکبر و لله الحمد الله اکبر على ما هدانا”.
۱۵۲۷- مستحب است انسان در عید قربان بعد از ده نماز که اول آنها نماز ظهر روز عید و آخر آنها نماز صبح روز دوازدهم است تکبیرهایى را که در مساله پیش گفته شد بگوید و بعد از آن بگوید: “الله اکبر على ما رزقنا من بهیمه الانعام و الحمد لله على ما ابلانا” ولى اگر عید قربان را در منا باشد مستحب است بعد از پانزده نماز که اول آنها نماز ظهر روز عید و آخر آنها نماز صبح روز سیزدهم ذىحجه است، این تکبیرها را بگوید.
۱۵۲۸- کراهت دارد نماز عید را زیر سقف بخواند.
۱۵۲۹- اگر شک کند در تکبیرهاى نماز و قنوت هاى آن، اگر از محل آن تجاوز نکرده است بنابر اقل بگذارد، و اگر بعد معلوم شود که گفته بوده اشکال ندارد.
۱۵۳۰- اگر قرائت یا تکبیرات یا قنوت ها را فراموش کند و بجا نیاورد، نمازش صحیح است.
۱۵۳۱- اگر رکوع یا دو سجده یا تکبیره الاحرام را فراموش کند، نمازش باطل مىشود.
۱۵۳۲- اگر در نماز عید یک سجده یا تشهد را فراموش کند احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز آن را رجاءا بجا آورد، و اگر کارى کند که براى آن، سجده سهو در نمازهاى یومیه لازم است، احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز رجاءا دو سجده سهو براى آن نماز بنماید.
فضیلت عید سعید فطر در روایات
عَن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:
در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است:
«فَإِذَا کَانَتْ لَیلَهُ الْفِطْرِ وَ هِی تُسَمَّى لَیلَهَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَامِلینَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ» ؛و چون شب عید فطر-که شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل کنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد.
«فَإِذَا کَانَتْ غَدَاهُ یوْمِ الْفِطْرِ بَعَثَ اللَّهُ الْمَلَائِکَهَ فِی کُلِّ الْبِلَادِ فَیهْبِطُونَ إِلَى الْأَرْضِ وَ یقِفُونَ عَلَى أَفْوَاهِ السِّکَکِ فَیقُولُونَ یا أُمَّهَ مُحَمَّدٍ اخْرُجُوا إِلَى رَبٍّ کَرِیمٍ یعْطِی الْجَزِیلَ وَ یغْفِرُ الْعَظِیمَ : ؛
و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ی شهرها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر کوچه ها و گذرها بایستند و [ با صدایى که آن را همه ی آفریده هاى خدا جز جن و آدمیان میشنوند] گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار کریم [براى نماز عید] بیرون شوید که او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد.
«فَإِذَا بَرَزُوا إِلَى مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِکَهِ: مَلَائِکَتِی! مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ؟ قَالَ: فَتَقُولُ الْمَلَائِکَهُ: إِلَهَنَا وَ سَیدَنَا! جَزَاۆُهُ أَنْ تُوَفِّی أَجْرَهُ.» ؛
و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد کارگر- چون کار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را کامل پرداخت کنی.
«قَالَ: فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: فَإِنِّی أُشْهِدُکُمْ مَلَائِکَتِی أَنِّی قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمْ عَنْ صِیامِهِمْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ قِیامِهِمْ فِیهِ رِضَای وَ مَغْفِرَتِی » ؛
خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى گیرم که من پاداش روزه ی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم.
و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد کارگر- چون کار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را کامل پرداخت کنی
«وَ یقُولُ: یا عِبَادِی سَلُونِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا تَسْأَلُونِّی الْیوْمَ فِی جَمْعِکُمْ لِآخِرَتِکُمْ وَ دُنْیاکُمْ إِلَّا أَعْطَیتُکُمْ » ؛
و خداوند [خطاب به بندگان خویش] مى فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى خواهید] از من بخواهید که به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا وآخرت خود بخواهید عطا مى کنم.
«وَ عِزَّتِی لَأَسْتُرَنَّ عَلَیکُمْ عَوْرَاتِکُمْ مَا رَاقَبْتُمُونِی وَ عِزَّتِی لَآجَرْتُکُمْ وَ لَا أَفْضَحُکُمْ بَینَ یدَی أَصْحَابِ الْخُلُودِ » ؛
و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی که مرا مراقب خود بدانید[ و از من بترسید] شما را در پناه مى گیرم و نزد کسانى که در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم.
«انْصَرِفُوا مَغْفُوراً لَکُمْ قَدْ أَرْضَیتُمُونِی وَ رَضِیتُ عَنْکُمْ » ؛
باز گردید که آمرزیده شدید همانا مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شدم.
«قَالَ: فَتَفْرَحُ الْمَلَائِکَهُ وَ تَسْتَبْشِرُ وَ یهَنِّئُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِمَا یعْطِی اللَّهُ هَذِهِ الْأُمَّهَ إِذَا أَفْطَرُوا » ؛
در ادامه میفرماید: پس فرشتگان به خاطرآنچه-که خداوند در روز عید فطر به این امت ارزانى فرموده است- شاد مىشوند و به یکدیگر بشارت داده و تبریک گویند.
(امالی مفید مجلس ۲۷ ص۲۳۲)
رَوَى جَابِر عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السّلام قَالَ: قَالَ النَّبِی [صلّى اللَّه علیه و آله]:
جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:
«إِذَا کَانَ أَوَّلُ یوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نَادَى مُنَادٍ: یا أَیهَا الْمُۆْمِنُونَ اغْدُوا إِلَى جَوَائِزِکُمْ» ؛
چون روز اول شوّال فرا مى رسد منادیى ندا مى کند: اى مۆمنان در این صبحگاه بشتابید براى جوائزتان .[که به پاداش عبادات رمضان میدهند]
ثُمَّ قَالَ: یا جَابِرُ جَوَائِزُ اللَّهِ لَیسَتْ کَجَوَائِزِ هَۆُلَاءِ الْمُلُوکِ ثُمَّ قَالَ: هُوَ یوْمُ الْجَوَائِز
سپس فرمود: اى جابر جوائز خداوند متعال که مانند جوائز این پادشاهان نیست.آنگاه فرمود: امروز روز جائزه است.(من لا یحضره الفقیه ج۱ ص۵۱۱ ح۱۴۷۸)
همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّهاى دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند.
«نَظَرَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی ع إِلَى أُنَاسٍ فِی یوْمِ فِطْرٍ یلْعَبُونَ وَ یضْحَکُونَ فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ وَ الْتَفَتَ إِلَیهِمْ» :
امام حسن مجتبى علیه السّلام در روز عید فطر گروهى را دید که مشغول بازى و خنده بودند. پس در حالى که به آنان اشاره میکرد به اصحاب خویش فرمود:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ یسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى رِضْوَانِهِ فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ تَخَلَّفَ آخَرُونَ فَخَابُوا
همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند.
پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّهاى دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند.»
فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِنَ الضَّاحِکِ اللَّاعِبِ فِی الْیوْمِ الَّذِی یثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یخِیبُ فِیهِ الْمُقَصِّرُونَ
پس شگفتا و بسیار شگفتا از آنکه به خنده و بازى مشغول باشد در چنین روزى که نیکوکاران در این روز پاداش مى یابند و تقصیرکاران زیان مى بینند.
وَ ایمُ اللَّهِ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَشُغِلَ مُحْسِنٌ بِإِحْسَانِهِ وَ مُسِیءٌ بِإِسَاءَتِه
و قسم به خدا که اگر حجاب از میان برخیزد و پرده کنار رود بىتردید و حتما نیکوکار مشغول نیکوکارى خود شود و بدکردار گرفتار زشتکارى خود باشد.(۳)
(من لا یحضره الفقیه ج۱ ص۵۱۱ ح۱۴۷۹)
امام على علیه السلام : إنَّما هُوَ عِیدٌ لِمَن قَبِلَ اللّه ُ صِیامَهُ و شَکَرَ قِیامَهُ ؛
امام على علیه السلام :امروز تنها عید کسى است که خداوند روزه اش را پذیرفته و شب زنده دارى اش را سپاس گزارده است .
امام على علیه السلام : ألا و إنَّ هذا الیَومَ یَومٌ جَعَلَهُ اللّه ُ لَکُم عِیدا و جَعَلَکُم لَهُ أهلاً ، فَاذکُرُوا اللّه َ یَذکُرکُم وَ ادْعُوهُ یَستَجِب لَکُم ؛
امام على علیه السلام :امروز روزى است که خداوند آن را براى شما عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن ساخت ؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواسته هایتان را اجابت کند .
امام رضا علیه السلام : إنَّما جُعِلَ یَومُ الفِطرِ العِیدَ لِیَکونَ لِلمُسلِمینَ مُجتَمَعا یَجتَمِعُونَ فیهِ و یَبرُزونَ لِلّهِ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلى ما مَنَّ عَلَیهِم ؛
امام رضا علیه السلام :روز فطر از این رو عید قرار داده شد تا روز گردهمایى مسلمانان باشد، و در این روز گرد هم آیند و براى خدا به صحرا (فضایى باز) درآیند و خداوند را بر منّتى که بر آنها نهاده است ستایش و به بزرگى یاد کنند.
امام هادى علیه السلام : إنَّمَا الأعیادُ أربَعَهٌ لِلشّیعَهِ : الفِطرُ و الأضحى و الغَدیرُ و الجُمُعَهُ ؛
امام هادى علیه السلام :شیعیان فقط چهار عید دارند : فطر ، قربان ، غدیر و جمعه .(۴)
۱- پایگاه اطلاع رسانی شهید آوینی
۲- سایت تبیان
۳- سایت اهل البیت (س)
۴- سایت کتابخانه احدایث شیعه
بازدیدها: 2
