پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
مروری بر حیات طیّبه ی آیت الله مؤمن رحمه الله
تولد و دوران کودکی
آیت الله محمد مؤمن ، در روز پنج شنبه، دهم ذی‌القعده سال ۱۳۵۶ هجری قمری برابر با ۲۳ دی ۱۳۱۶ هجری شمسی در خانواده‌ای مذهبی و علاقه‌مند به خاندان مکرّم پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله) در شهر قم چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم حاج عباس مؤمن که فردی سرشناس و مورد اعتمادمردم بود، با پیشه ی کشاورزی روزگار می‌گذراند و نزدیک به صد سال زیست و سرانجام در سال ۱۳۷۷ هجری شمسی دار فانی را وداع گفت. مادر او نیز زنی پاکدامن و وارسته بود که چهار سال پیش از پدرش یعنی در سال ۱۳۷۳ در گذشته بود. پدر و مادر ایشان نیز متولد قم بوده‌اند و تا آنجا که خود از آن اطّلاع دارد، خاندانش حدود ۲۰۰ سال است در قم سکونت دارند. کودکی آیت الله مؤمن با تنگی معیشت خانواده همراه بوده، به گونه‌ای که ایشان را برای آینده‌ای پر از جهاد و مبارزه آماده می‌ساخته است.
دوران تحصیل
تحصیلات خود را در هفت سالگی آغاز نمود و در مکتب خانه‌ای واقع در محله «باغ پنبه» قم، به فراگیری قرآن مشغول شد پس از آن به مکتب دیگری رفته در آنجا کتاب نصاب الصبیان و برخی از کتب دیگر را آموخت. پس از مدتی با سفارش برخی به پدر ایشان و موافقت پدر، تحصیلات خود را در مدارس اسلامی ـ ملی آن زمان، به تحصیل علوم دبستانی اشتغال پیدا کرد و در مدت دو سال تا کلاس ششم ابتدائی تحصیل کرد بعد از آن سال اول دبیرستان را خواند اما به دلیل کم بودن سن قانونی نتوانست در آزمون پایان سال شرکت کند.
در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم دینی روی آورد و طی دو سال، ادبیات عرب، بخش بسیاری از «مطوّل» و همه «معالم الاصول» را فرا گرفت و هم زمان، به دلیل تنگی معیشت خانواده، به آموزگاری نیز می‌پرداخت. پس از آن، با توسل به حضرت علی بن موسی‌الرضا علیهما السّلام و امام عصر عجّل الله تعالی فرجه الشریف توانست رضایت پدر خود را جلب نماید و صرفاً به تحصیل علوم دینی بپردازد. «شرح لمعه» و «قوانین الاصول» را در طی یک سال فرا گرفت و «مکاسب» و «رسائل» شیخ انصاری را پس از دو سال به اتمام رساند و در ششمین سال تحصیل، جلد اول «کفایه» را آموخت و در درس خارج اصول و فقه شرکت جُست. هم زمان با تحصیلات فقهی و اصولی، به تحصیل حکمت الهی و فلسفه نیز می‌پرداخت و «شرح منظومه» سبزواری و «الهیات شفا» و بخش عمده «اسفار» را فرا می‌گرفت.
در اواخر سال ۱۳۴۲ برای تحصیل عازم نجف اشرف شد و به مدت شش ماه از محضر استادان حوزه علمیه بهره‌های فراوان برد و سپس به ایران بازگشت و تا سال ۱۳۵۳ به تحصیل خود ادامه داد.
استادان ، هم مباحث ها و شاگردان
حضرت آیت الله مؤمن در دوران تحصیل خود از محضر استادان برجسته‌ای بهره برده است؛ از جمله «شرح منطق» حاجی سبزواری را نزد «حاج شیخ محمد واعظ زاده» و «مکاسب» شیخ انصاری را نزد آیت الله مشکینی و آیت الله شاه آبادی و شیخ ابوالفضل خوانساری و دیگر اساتید آن زمان فرا گرفت همچنین «رسائل» شیخ انصاری را نزد «آیت الله حاج شیخ محمد شاه آبادی» و جلد اول «کفایه الاصول» را نزد مرحوم «آیت الله سلطانی» و مقداری از جلد دوم آن رانزد مرحوم «آیت الله حاج میرزا محمد مجاهدی تبریزی» فرا گرفت.
وی در درس اصول حضرت امام خمینی (رحمه الله) شرکت نمود و چند ماهی نیز در درس فقه آیت الله بروجردی حاضر شد و سپس به درس خارج فقه امام(رحمه الله) که در باره «مکاسب محرمه و بیع» بود، رفت و پایه‌های استنباط فقهی خود را نزد آن بزرگوار مستحکم کرد. پس از تبعید امام رضوان الله تعالی علیه در سال ۱۳۴۲، به درس فقه و اصول «آیت الله محقق داماد» رفت و پس از آن مرحوم، از درس خارج فقه «آیت الله حاج آقا مرتضی حائری» بهره برد.
استاد او در «فلسفه» و «شرح منظومه» سبزواری، مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی بود و بعد از آن برای تحصیل الهیات «شفا» و «اسفار» به درس «علامه سید محمد حسین طباطبایی» رحمه الله رفت و سالها به حضور در درس تفسیر ایشان نیز توفیق یافت. ایشان عمده استادان خود را در حوزه، مرحوم امام، مرحوم محقق داماد و مرحوم شیخ مرتضی حائری می‌داند و در باره آنها می‌گوید: «این سه بزرگوار، صرف باز گو کردن در نظرشان نبود؛ بلکه تحقیقی بحث می‌کردند؛ مخصوصاً امام که وقتی مسأله‌ای را می‌خواست طرح بکند، مانند این بود که اصلاً خودش می‌خواهد این مسأله را عنوان کند. با کمال دقت مطرح می‌کردند و حرفهای علمای دیگر را مطرح می‌کردند و نقض و ابرام می‌کردند و طلبه را اجتهادی بار می‌آوردند».
از هم مباحث های آیت الله مؤمن ، می‌توان از «آیت الله حاج میرزا ابوالحسن مصلحی اراکی» (فرزند آیت الله اراکی)، «آیت الله طاهری خرم آبادی»، «آیت الله حاج سید محمد حسینی کاشانی»، «مرحوم ربانی املشی»، «شهید حیدری نهاوندی» و «استاد حاج شیخ حسن تهرانی» نام برد. همچنین شاگردان بسیاری از محضر ایشان، کسب فیض نموده‌اند که عدّه‌ای از آنان هم اکنون به تدریس خارج فقه و اصول و سطوح عالی حوزه اشتغال دارند.
فعّالیت های علمی و فرهنگی
زندگی آیت الله مؤمن با تلاش های علمی و فرهنگی فراوانی همراه است. ایشان در طی سال های متمادی به تربیت طلاب جوان همت گماشته است و در این میان، شاگردان ممتازی را به جامعه علمی و سیاسی کشور تقدیم داشته است. ایشان پس از فراگیری یک دوره کامل اصول، به تدریس چند دوره «رسائل» شیخ انصاری، مقداری از «مکاسب» و «شرح تجرید الاعتقاد»، «بدایه‌الحکمه» و «نهایه‌الحکمه» و بخشی از «اسفار و عرشیه» نائل آمد. با پیروزی انقلاب اسلامی و کم شدن حجم مسؤولیت ها، در سال ۱۳۶۲ به تدریس درس خارج اصول پرداخت که در این سال ها به تدریس دوره سوم آن اشتغال داشتند. تدریس بحث معاملات «تحریرالوسیله» حضرت امام خمینی(رحمه الله)، کتاب قضا و شهادات و عمده حدود و مسائل مستحدثه در قالب درس خارج فقه از دیگر برنامه‌های درسی ایشان برای پرورش طلاب جوان و طالب اجتهاد بوده است. ایشان در این سال های اخیر به تدریس مبحث حکومت اسلامی نیز مشغول بودند.
از آیت الله مؤمن ، آثار فراوانی در مطبوعات به چاپ رسیده است. همچنین ایشان در زمینه علوم اسلامی کتب شایان توجهی به جامعه علمی کشور تقدیم نموده است که به برخی از آنها اشاره می شود:
۱ـ تقریرات درسهای اصول، مکاسب محرمه و بیع حضرت امام خمینی(رحمه الله) با حواشی ایشان بر آن؛
۲ـ تقریرات درس مرحوم آیت الله محقق داماد در مبحث صوم و صلات؛
۳ـ یک دوره کامل اصول فقه استدلالی با نام «تسدید الاصول»؛
۴ـ ده رساله فقهی در موضوعات و مسائل مستحدثه با نام «کلمات سدیده»؛
۵ـ ولایت امام و پیامبر(صلّی الله علیه و آله) بر امر قانونگذاری کلّی؛
۶ـ ولایت امام و پیامبر(صلّی الله علیه و آله) بر جامعه اسلامی؛
۷ـ حاشیه بر اسفار و شواهد الربوبیّه.
از دیگر فعالیت های علمی و فرهنگی ایشان می‌توان از تدوین و تنظیم آیین نامه‌های داخلی شورای مدیریت حوزه علمیه قم یاد کرد که در دوره تصدّی ایشان انجام گرفت و هم اکنون با همت مسؤولان آن مرکز سیر تکاملی خویش را می‌پیماید.
فعالیت های سیاسی آیت الله مؤمن
دفتر زندگانی آیت الله مؤمن ، پیش و پس از انقلاب، سرشار از مبارزه و هدایت های سیاسی است. در حدود سال ۱۳۴۳ در مجلس آن روز، لایحه کاپیتولاسیون مطرح شد. به دنبال این قضیه، امام خمینی در نطق های آتشین خود، ضمن محکوم کردن این مسأله، همه مسلمانان و علمای اسلام را به مبارزه با آن دعوت کردند. رژیم شاه که از افشاگری های امام خمینی می‌هراسید ایشان را دستگیر و پس از دو ماه آن بزرگوار را در منزلی در قیطریه تهران محصور و ممنوع الملاقات می‌کند در اواخر سال ۱۳۴۲ به قصد زیارت عتبات عالیات و حضور در درس خارج علماء نجف اشرف به عراق مشرف شد و نزدیک ۶ ماه این سفر به طول انجامید پس از آن در مرداد ماه ۱۳۴۳ به ایران مراجعت می‌کردند. به دنبال دستگیری مجدد حضرت امام (رحمه الله) و تبعید به ترکیه، آیت الله مؤمن به عنوان سفر زیارتی قصد تشرف به نجف اشرف داشت را که مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری از ایشان خواست تا پیامی را به «آیت الله سید محسن حکیم» ابلاغ نماید. قرار بود آیت الله مؤمن این پیام را از طریق امام موسی صدر(رحمه الله) یا حاج شیخ نصرالله خلخالی به سمع آیت الله حکیم برساند. پیام این بود که هم اکنون، حاج آقا روح‌الله (حضرت امام خمینی) در صف مراجع تقلیدند و دستگیری و تبعید ایشان، در واقع، توهین به مرجعیت شیعه خواهد بود. از این رو، لازم است آیت الله سید محسن حکیم، نسبت به این مسأله واکنش نشان داده، خواستار بازگشت ایشان و رفع تبعید معظّم له شوند.
از فعالیت های دیگر که در کارنامه مبارزاتی آیت الله مؤمن می‌درخشد، رساندن مفاد نامه تعدادی از اعضای جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم، مبنی بر اعلام مرجعیت امام خمینی به دست امام خمینی رضوان الله تعالی علیه بود. مفاد این نامه را آیت الله مؤمن ، در نجف اشرف به محضر امام تقدیم نمود. امام خمینی که همیشه از قبول مرجعیت و عناوینی این گونه سرباز می‌زد، ابتدا بدان اعتراض می‌کند. آیت الله مؤمن با بیان وضعیت حساس آن دوره، جنبه‌های سیاسی و مبارزاتی این تصمیم را خدمت امام عرض می‌نماید و به ایشان عرض می‌کند علت تصمیم اعضاء جامعه مدرسین مبنی بر اعلام مرجعیت این است که آنها تنها حضرتعالی را برای مقابله با رژیم فاسد شاه صالح می‌دانند از این رو وظیفه خود دانستند تا حضرتعالی را به عنوان مرجع تقلید معرفی کنند. بدین گونه امام راحل در برابر این اعلام مرجعیت، سکوت می‌فرماید.
حضور ایشان در جلسات جامعه مدرسین، در پیش از انقلاب، و پیگیری مصوبات و بیانیه‌های آن از فعالیت های درخشان ایشان است که سرانجام به دستگیری و تبعید ایشان در سال ۱۳۵۳ منجر شد. ایشان به سه سال اقامت اجباری در شهداد کرمان محکوم شد که پس از گذراندن هفت یا هشت ماه اقامت در شهداد بقیه مدت را در تویسرکان به تبعید گذراند اما تبعید ایشان باعث نشد که افشاگری ها و مبارزات سیاسی ایشان پایان یابد؛ بلکه در آنجا نیز با بیان احکام اسلامی و در لابلای آن، مسائل مهم انقلاب، ماهیت رژیم شاه را بر مردم آشکار می‌کردند و آنها را به تقلید و پیروی از مرجعیت شیعه، به ویژه امام خمینی قدّس سرّه الشریف، که در آن زمان پرچمدار مبارزه بود، دعوت می‌کردند.
با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، فعّالیت های آیت الله مؤمن در قالب مسؤولیت های اجرایی و روشنگری های درسی و اخلاقی ادامه یافت. مهم‌ترین مسؤولیت های ایشان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شرح زیر است:
۱ـ مسؤولیت انتخاب و اعزام قضات شرع دادگاه های انقلاب در سراسر کشور به دستور حضرت امام خمینی رحمه الله؛
۲ـ ریاست دادگاه عالی انقلاب اسلامی؛
۳ـ عضویت شورای عالی قضایی؛
۴ـ عضویت در شورای نگهبان با حکم امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در سال ۱۳۶۲ و ابقاء در آن مسؤولیت با حکم مقام معظّم رهبری؛
۵ـ مدیریت حوزه علمیه قم و عضویت در شورای عالی سیاستگذاری حوزه علمیه قم از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴ و نیز عضویت در دوره چهارم شورای عالی حوزه علمیه قم ؛
۶ـ نمایندگی در دوره اول و دوم مجلس خبرگان رهبری از طرف مردم سمنان و در دوره های سوم و چهارم و پنجم به نمایندگی از مردم قم؛
۷ـ ریاست مجمع فقه اهل بیت علیهم السّلام.
آیت الله مؤمن ، در گفت‌‌وگویی که در سال ۹۵ با خبرگزاری تسنیم داشت، برای اوّلین بار روایتی از نخستین روزهای زعامت آیت الله خامنهای ، به عنوان رهبر انقلاب اسلامی بیان کرد.
در روزهای نخستین زعامت آیت الله خامنهای به منظور مطّلع شدن علمای غیرمسئول از دانش فقهی و علمی ایشان، با برخی فضلای علمی خدمت رهبر انقلاب رسیدند و مباحثه‌های علمی و فقهی بین آنها و رهبر انقلاب شکل گرفته بود و پس از این مباحثات بر همه کسانی که در آن جلسات شرکت کرده بودند، روشن و قطعی شده بود که ایشان در حوزه اجتهاد توانمند هستند و از نظر علمی، شخصیتی بسیار ارزشمند دارند و در تمام ابواب فقه از ملکه اجتهاد برخوردار هستند.
شاید بتوان نقطه عطف زندگی آیت الله مؤمن را ایستادگی او در برابر قانون شکنان در جریان انتخابات سال ۸۸ دانست.
رهبر معظّم انقلاب در جلسه‌ای که با نمایندگان نامزدهای ریاست جمهوری سال ۸۸ داشتند، در واکنش به هجمه‌ها علیه فقهای شورای نگهبان از جمله آیت الله مؤمن گفته بودند: «اگر در این نظام نتوان به کسانی مانند آیات مؤمن و آقای جنّتی اعتماد کرد، به هیچ فرد دیگری هم نمی‌توان ؛ چرا که آنها برای بردن و آوردن کسی، دینشان را از دست نمی‌دهند.»
امّا آخرین باری که نام آیت الله مؤمن در رسانه‌ها پیچید، در سال ۹۴ و مسأله تأیید صلاحیت نامزدهای حضور در انتخابات خبرگان رهبری بود.
ایشان که در آن انتخابات از جمله برگزارکنندگان امتحان اجتهاد برای خبرگان بود، اعلام کرد: «به موجب اینکه هیچ مرجعی تا آن زمان صلاحیت سید حسن خمینی را تأیید نکرده به همین دلیل، وی باید در امتحان اجتهاد شرکت کند» که با عدم شرکت وی در این انتخابات، صلاحیش از سوی شورای نگهبان رد شد.
آیت الله محمد مؤمن پس از سال ها تلاش در جهت تدریس و تربیت شاگردان مکتب اهل بیت علیهم السّلام که تا همین اواخر ادامه داشت سرانجام با تحمّل یک دوره بیماری، روز پنج شنبه ۳ اسفندماه ۱۳۹۷ دعوت حق را لبیک گفت و به لقاء الله پیوست.
متن پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی امام خامنه ای أدام الله ظلّه العالی
بسم الله الرحمن الرحیم
انالله و اناالیه راجعون
با تأسف فراوان خبر رحلت عالِم ربانی و فقیه پارسا و پرهیزکار آیت الله آقای حاج شیخ محمد مؤمن قمی اعلی الله مقامه را دریافت کردم. این ضایعه ای برای حوزه‌ی علمیه است. مقام علمی و پرورش شاگردان برجسته در کنار تقوا و اخلاص این عالم بزرگوار، و نیز وفاداری و تعهّد انقلابی و اجتماعی، شخصیت جامعی از ایشان ساخته بود. سابقه‌ی مبارزاتی ایشان به پیش از انقلاب برمی گردد و خدمات انقلابی ایشان در تمام دوران چهل ساله مستمراً ادامه داشته است و در دوره‌های متعدّد و متوالی یکی از ارکان مهمّ شورای محترم نگهبان بوده‌اند. اینجانب درگذشت ایشان را به خاندان گرامی و فرزندان مکرّم و دیگر بازماندگان و نیز به حضرات علمای اعلام حوزه‌ی مقدس قم و بخصوص شاگردان و دوستان ایشان و به عموم مردم عزیز شهر قم تسلیت عرض می کنم و مغفرت و رحمت الهی و علوّ درجات ایشان را از خداوند متعال مسألت می نمایم.
سید علی خامنهای
۳ اسفند ۱۳۹۷
برگرفته از پایگاه اطّلاع رسانی دفتر رهبر معظّم انقلاب و جامعه مدرّسین و خبرگزاری تسنیم.
پایگاه اطّلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام
بازدیدها: 121
