معرفی کتاب “نقشِ نگار” | زندگانی امیرالمؤمنین به روایت امام خامنه ای

وقتی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم در اولین ساعات پس از بعثت، دعوت خود را به اسلام علنی کرد، در بین همه‌ی بزرگان عرب که در آن واقعه‌ی «یوم‌الدار» حضور داشتند، تنها یک نفر آن هم نوجوانی ۱۳ ساله به آن دعوت لبیک گفت و تا آخر پای آن لبیک ایستاد. آن نوجوان ۱۳ ساله با آن سن‌وسال کم، در آن فضای خفقان مکه که تعصب‌ها، غیرت‌ورزی‌های غلط، کینه‌ورزی‌های عمیق، قساوت‌ها، شقاوت‌ها، ظلم‌ها و شهوت‌ها در هم آمیخته شده بودند و با آن نخوت مردم و «اشرافیت اشراف مسلط بر مردم» در آن روز، بدون تردید که هیچ‌کس جرأت قبول کردن دعوت پیامبر را نداشت، شجاعت به خرج داد و به‌عنوان اولین نفر دعوت پیامبر را پذیرفت. او اما در میان امواجِ سهمگینِ مخالفت‌ها، سخره‌ها و استهزاء‌ها در راه ایمان آوردنش به پیامبر، محکم و استوار ایستاد و لحظه‌ای عقب‌نشینی نکرد. تا جایی که خودش اینچنین می‌فرماید: «اما در چنین شرایطی، ‌ من به تنهایی، اما با شتاب، شور و شوق، دعوت او{پیامبر} را اجابت کردم و اطاعت ایشان را پذیرفتم و چنان به حقانیت یقین پیدا کردم که هیچ شک و تردیدی در دل من راه نیافت»^۱

در طول تاریخ، تعابیر زیادی در وصف شخصیت حضرت علی علیه‌السلام گفته و شنیده شده است اما یکی از تعبیرهای زیبایی که در وصف ایشان وجود دارد، تعبیری است که رهبر انقلاب به کار برده است: «مقتدر مظلوم». امیرالمؤمنینعلیه‌السلام در حالی که با اقتدار، با اراده‌ی پولادینش، با عزم راسخش در مشکل‌ترین و سخت‌ترین لحظات با ایثار و شجاعتش در کنار پیامبر ایستاد و از حق دفاع کرد تا جایی که خود بیان می‌کند: «آن جاهایی که در کنار پیامبر ماندم و جانم را سپر بلای او کردم که قهرمانان و شیرمردان در آنجا پایشان می‌لرزید و مجبور به عقب‌نشینی می‌شدند»^۲، اما «در عین حال یکی از مظلوم‌ترین چهره‌های تاریخ است و مظلومتیش در همه‌ی بخش‌های زندگی‌اش وجود داشت»^۳ چرا که «در دوران نوجوانی مظلوم واقع شد. در دوران بعد از پیامبر، مظلوم واقع شد. در دوران کهولت و خلافت، ‌ مظلوم واقع شد. بعد از شهادت هم، تا سال‌های متمادی بر سر منبرها از او بدگویی کردند و نسبت‌های دورغ دادند. شهادت او هم مظلومانه بود.»^۴

حال برای شناخت انسان کامل و شخصیت‌های بزرگ باید به خصوصیات آنها رجوع کرد. این خصوصیات و ویژگی‌ها هستند که ما را به شناخت کافی می‌‌رسانند و در درک درست از زندگی به ما کمک می‌کنند. برای اینکه بخواهیم راه درست و کاملی در زندگی داشته باشیم باید خود را به این خصوصیات و ویژگی‌ها نزدیک کنیم. تحول و تغییر با آگاهی به‌وجود می‌آید و هرچقدر ما نسبت به این ویژگی‌ها و خصوصیات آگاهی داشته باشیم بهتر می‌توانیم در زندگی شخصی و اجتماعی خود تصمیم بگیریم و عملکرد خوبی داشته باشیم. به‌همین جهت برای شناخت بهتر آن حضرت، حجت‌الاسلام محمد محمدیان به سراغ سخنرانی‌های رهبر انقلاب پیرامون شخصیت امیرالمومنین علیه‌السلام از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز رفته و آن را در قالب کتابی گردآوری کرده است.

گردآورنده‌ی کتاب، مطالعات رهبر انقلاب پیرامون سیره و شخصیت حضرت علیعلیه‌السلام را به دور از هرگونه اغراقی، ‌ اعجاب‌برانگیز دانسته و تحلیل‌های عالمانه و جامع رهبر انقلاب از زندگی پرفراز و نشیب از حضرت را نشانگر دقت و تأمل فراوان ایشان دانسته است. وی درباره‌ی گردآوری کتاب در مقدمه‌ی خود این چنین گفته است:
«مجموعه سخنرانی‌هایی که از حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در اختیار داشتم همگی متعلق به دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوده و اغلب در خطبه‌های نماز جمعه و یا در دیدارهایی که با مردم در ایام ولادت یا شهادت امیرالمؤمنینعلیه‌السلام داشتند، ایراد شده است، و به‌همین دلیل ایشان از ذکر منابع در سخنرانی‌ها معذور بودند، اما با مراجعه‌ای که به منابع تاریخی داشتیم معلوم شد که ایشان از معتبرترین منابع استفاده کرده و مطالب خویش را مستند به مدارک قوی بیان کرده‌اند. نکته‌ای که بسیار جالب به‌نظر می‌رسید این بود که تکرار در مطالب ایشان بسیار کم مشاهده می‌شود، ‌گو اینکه برای هر سخنرانی که پیرامون شخصیت امیرالمؤمنین داشتند، ‌به مطالب قبلی خویش مراجعه نموده و از تکرار آنها خودداری کرده‌اند و فراز جدیدی از زندگی و یا شخصیت آن حضرت را مطرح  نموده‌اند، ‌ و همین امر موجب شده است که امروز با گذشت ۲۷ سال مجموعه‌ی نسبتا کاملی از ایشان پیرامون امیرالمؤمنین در دست داشته باشیم.»

«نقشِ نگار» عنوان کتابی است که به مرور زندگانی امیرالمؤمنین از سن۱۳ تا ۶۳ سالگی آن حضرت بر گرفته از بیانات رهبر انقلاب می‌پردازد. بیان شیرین و زیبای رهبر انقلاب از تحلیل و تفسیر وقایع و اتفاقاتی که در زمان آن حضرت از زندگی ایشان افتاده به‌گونه‌ای است که خواننده با خواندن آن احساس می‌کند که گویا رهبر انقلاب در آن دوران بوده‌اند و شاهد همه‌ی اتفاقات و ماجراها بوده‌اند. از نکات جالب توجه در این کتاب استفاده از خاطرات و توضیحات امیرالمؤمنین علیه‌السلام از زبان خودشان است که در کنار بیانات رهبر انقلاب به صورت پاورقی در انتهای کتاب گردآوری شده است. این کتاب بر اساس زندگی، شخصیت و سخنان آن امام در سه بخش تنظیم شده است:
۱. فرازهایی از زندگی امیرالمؤمنین علیه‌السلام
این بخش نگاهی گذرا به تاریخ زندگی حضرت دارد و بیشتر فرازهایی نقل شده است که توجه آنها برای نسل امروز حیاتی بوده و الگوپذیری از آن موارد ضروری به نظر می‌رسد.

۲. شخصیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
در این بخش به استناد آیات قرآن و احادیث نبوی و روایات معصومین و منابع تاریخی، ابعاد گوناگون شخصیت حضرت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و نکته‌های قابل توجهی از اخلاق و سیره‌ی حضرت ارائه شده است.

۳. سخنانی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام
رهبر انقلاب در طی سخنرانی‌های خویش فراوان به کلمات امیرالمؤمنین استناد کرده‌اند و تا حدی که فرصت داشتند توضیحاتی پیرامون آنها بیان کرده‌اند، مجموعه‌ی این مطالب که در حقیقت تفسیر فرازهایی از سخنان حضرت به‌شمار می‌رود در این بخش گردآوری شده است.

کتاب شامل ۱۵ فصل است که ۶ فصل ابتدایی آن به دوران نوجوانی و فداکاری‌های امیرالمؤمنین علیه‌السلام قبل از بعثت و همچنین جهاد مستمرشان در مدینه بعد از هجرت پیامبر تا دوران خانه‌نشینی و سکوت آن حضرت پرداخته است. فصول بعدی کتاب از فصل ۷ تا ۱۴ نیز به حوادث دوران زمامداری امام از آغاز شامل «امتناع امام از بیعت»، «برخورد ایشان با متخلفین از بیعت» و اعلام برنامه‌ی حکومتشان تا وقایع جنگ‌های جمل صفین و نهروان اختصاص دارد. فصل پایانی کتاب «سوزناک‌ترین داغ تاریخ» به ماجرای ضربت خوردن و شهادت امیرالمؤمنین و کوفه‌ی بدون ایشان پرداخته شده است.