مقتل ابی مخنف

خانه / قرآن و عترت / عترت / ستارگان هدایت / امام حسین (علیه السلام) / مقتل ابی مخنف

در تاریخ اسلام سنت مقتل نویسی؛ یعنی گزارش حوادث و وقایعی که به مرگ و کشته شدن یک شخص یا گروه و چگونگی کشته شدن آنها منجر شده است، جایگاه گستردهای دارد و از موضوعاتی است که بیشترین توجه تاریخ نگاران و محدثان را به خود جلب کرده است،

مقتل ابی مخنف

آغاز محرم كه همواره همراه است با مشاركت مردم در بزرگترين تجربه ديني سالانه يعني عزاداري اباعبدالله الحسين(علیه السّلام)، مقاصد فراواني در بطن خويش براي دينداران دارد. اين بزرگترين تجربت ديني اما نقل شده است بر دوش راويان صديق و درست كرداري كه گزارشگران مقاتل حسيني نام گرفته‌اند. تلاش مي‌كنيم تا در اين مقاله به معرفي برخي از مهمترين مقتل‌هاي حسيني بپردازيم تا ضمن ارج نهادن بر تلاش ايشان، شما را با نحوه انتقال اين پرشورترين حماسه ديني يعني كربلا آشنا گردانيم.
در اينكه نخستين مقتل حسيني ، يعني اولين گزارش جامع از زمينه‌ها و نفس حادثه كربلا ، از آن ابومخنف لوط ‌بن ‌يحيي ‌بن ‌سعيد بن ‌مخنف ازدي غامدي (م157 ه.ق) است ، تقريبا اختلافي ميان رجال‌نويسان به چشم نمي‌خورد؛ هرچند برخي، از ابوالقاسم اصبغ بن نباته تميمي نام برده‌اند كه از ويژگان و ياران اميرمومنان (علیه السّلام) بوده و پس از عمري دراز در حوالي سال 100ه.ق وفات كرده است (الفهرست شيخ طوسي، صص 37و38، ش108؛ الذريعه الي تصانيف الشيعه شيخ آقا بزرگ تهراني، ج22، صص23و24، ش5838). اما از آن‌رو كه بر فرض صحت چنين باوري، هرگز اثري از اين مقتل يافت نشده است، به نحو قطعي نمي‌توان بر تقدم ابي‌مخنف در ميان مقتل‌نويسان خدشه وارد كرد.
هرچند از مقتل ابي‌مخنف نيز جز در تاريخ الامم و الملوك محمدبن جرير طبري (م310ه.ق) يعني بزرگترين مورخ ايراني تاريخ اسلام، نمي‌توان نشاني يافت.طبري در مجموع در جلد پنجم تاريخ خويش 125 روايت درباره تاريخ كربلا گزارش كرده كه از اين تعداد، 100 روايت را به صورت مستقيم و البته با واسطه‌هايي از ابي‌مخنف نقل كرده است.
10 روايت را نيز با واسطه هشام بن محمد كلبي از ابي‌مخنف روايت كرده است؛ از 15 روايت باقيمانده، 14 روايت از آن هشام و يك روايت از آن عمار دهني است كه منبع آن امام محمدباقر(علیه السّلام) است. گزارش‌هاي ابومخنف باتوجه به اين امر كه خود او در صحنه كربلا حاضر نبوده، بر دوگونه‌اند:
الف) آنهايي كه در كربلا بوده‌اند. اينان نيز خود بر چند دسته‌اند:
1- گروه نخست خود از آل‌هاشم‌اند كه در كربلا بوده‌اند و از حادثه جان به سلامت برده‌اند؛ مانند امام سجاد و امام باقر(علیه السّلام)
2- ياران امام حسين از غير آل‌هاشم مانند عقبه بن سمعان و همسر زهير بن قين
3- ناظران بي‌طرفي چون عبدالله بن سليم و مذري بن مشمعل
4- شاهدان حاضر در سپاه عمر بن سعد؛ برخي از ايشان چون عبدالله شعبي و هاني بن ثبيت در كشتار دست داشتند و برخي چون حميد بن مسلم كه از قضا مهمترين منبع ابي‌مخنف به شمار مي‌رود.
با آنكه در سپاه ابن سعد مشاركت داشتند ولي در كشتار دست نداشتند. برخي از ايشان از جمله خود حميد از امضاكنندگان نامه دعوت براي امام حسين(علیه السّلام) بودند.
ب) گروه دوم آناني هستند كه در كربلا حاضر نبوده‌اند. اينان را مي‌توان در 5‌گروه دسته‌بندي كرد.
1- محبان امام حسين(علیه السّلام) چون علي‌بن حنظله كه پدرش جزو شهداي كربلا بود و نيز پسر حربن‌يزيد رياحي كه در كربلا شهيد شد.
2- طرفداران امويان مانند قاسم بن‌عبدالرحمان
3- طرفداران زبيريان مانند حسان بن قائد.
4- محدثين بي‌طرف چون محمد بن بشر همداني پدر هشام بن محمد كلبي همداني.
5- خويشان نزديك ابومخنف چون عبدالرحمان بن جندب ازدي.
مقتل ابومخنف را كه در واقع مهمترين «مقتل الحسين» است. مي‌توان از چند جهت مورد بررسي قرار داد؛ هرچند نتيجه اين بررسي هرچه باشد ، بايد به اين نكته اذعان داشت كه اين مقتل اساس كار تمام مقاتل بعدي است. و از اين جهت مي‌توان به اين نتيجه دست يافت كه لااقل اين مقتل از نگاه راويان بعدي كه آن را گزارش كرده‌اند، كاملا مورد اعتماد بوده است.
از نظر رجال‌شناسي ، راويان ابومخنف طيف وسيعي از گرايش‌هاي فكري و سياسي آن روز را شامل مي‌شوند و از اين حيث مي‌توان مقتل الحسين را پرگستره‌ترين مقتل به شمار آورد. اين امر بي‌شك بر اعتبار آن مي‌افزايد.