آیا علم تأثیری در ایمان انسان دارد؟

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی به پرسشی درباره تأثیر علم در ایمان پاسخ گفته است. متن پرسش مطرح شده و پاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:

پرسش : آیا علم تأثیری در ایمان انسان دارد؟
پاسخ اجمالی: علم سرچشمه ایمان است و پیوند محکمی با آن دارد. در سورهای «سبأ و اسراء» به این نکته اشاره می کند که کسانى که به ایشان علم داده شده، به حقانیت آنچه از سوى پروردگار نازل شده ایمان می آورند. همچنین خداوند در سوره «آل عمران» به خوبى رابطه علم و ایمان و پیوند محکم این دو را روشن مى سازد و مى گوید: «آنها که آگاه ترند ایمان و تسلیم فزونترى دارند». آری، علم نه تنها ایمان آفرین است بلکه استقامت و پایمردى نیز از ثمرات آن مى باشد.

پاسخ تفصیلی: علم سرچشمه ایمان است و پیوند محکمی با آن دارد؛ قرآن کریم در آیات متعدد می فرماید:
«وَیَرَى الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِى أُنزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ هُوَ الْحَقَّ وَیَهْدِى إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ» (۱)؛ (کسانى که به ایشان علم داده شده، مى دانند آنچه از سوى پروردگارت بر تو نازل شده حق است و به راه خداوند توانا و ستوده هدایت مى کند).
«إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا یُتْلَى عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً وَیَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِنْ کَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولا» (۲)؛ ([بگو: خواه به آن ایمان بیاورید یا نیاورید] کسانى که پیش از آن به آنها دانش داده شده، هنگامى که قرآن بر آنان خوانده مى شود، سجده کنان به خاک مى افتند و مى گویند: منزّه است پروردگار ما، که وعده اش به یقین انجام شدنى است).
«فَأُلْقِىَ السَّحَرَهُ سُجَّداً قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى» (۳)؛ (موسى عصاى خود را افکند و آنچه را آنها ساخته بودند بلعید ساحران به سجده افتادند و گفتند: ما به پروردگار هارون و موسى ایمان آوردیم).
«وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَیُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ» (۴)؛ (و [نیز] هدف این بود که آگاهان بدانند این حقّى است از سوى پروردگارت، و در نتیجه به آن ایمان بیاورند، و دلهایشان در برابر آن خاضع گردد؛ و خداوند کسانى را که ایمان آوردند، به سوى صراط مستقیم هدایت مى کند).
«وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُوْلُوا الاَْلْبَابِ» (۵)؛ (آنها که به دنبال درک اسرار آیات قرآنند مى گویند: ما به آن ایمان آوردیم؛ تمامى آن از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان، متذکّر نمى شوند). این آیه به خوبى رابطه علم و ایمان و پیوند محکم این دو را روشن مى سازد و مى گوید آنها که آگاه تراند ایمان و تسلیم فزونترى دارند.(۶)
این آیات به خوبى گواهى مى دهد که معرفت و آگاهى یکى از سرچشمه هاى مهم ایمان است؛ و ایمانى که از آن بر مى خیزد بسیار عمیق و ریشه دار خواهد بود.
در ذیل داستان ساحران عصر فرعون مى خوانیم: هنگامى که فرعون مشاهده کرد ساحران به خاطر آگاهى از فن سحر دریافتند که آنچه را موسى(علیه السلام) نشان داده معجزه است و به او ایمان آوردند؛ به شدت آنها را تهدید کرد و گفت: پیش از آن که من به شما اجازه دهم چگونه به او ایمان مى آورید؟! ـ طاغوت ها انتظار دارند حتى اندیشه و فهم ایمان قلبى مردم هم به اجازه آنها باشد! ـ اکنون که چنین کردید من دست و پاى شما را به طور مختلف قطع مى کنم و بر فراز شاخه هاى نخل به دار مى آویزم.
ولى آنها به اندازه اى ثابت قدم بودند که در پاسخ او گفتند: هر کارى از دست تو ساخته است انجام ده، به خدایى که ما را آفریده هرگز تو را بر دلایل روشنى که سراغ ما آمده است مقدم نخواهیم داشت.
فرعون سرانجام تهدید خود را عملى کرد و آنها را شهید نمود، آنان نیز در این راه عاشقانه ایستادگى کردند و شربت شهادت را با میل و رغبت نوشیدند.(۷)
مفسّر بزرگ مرحوم طبرسى درباره آنها مى گوید: «کانُوا اوَّلَ النَّهارِ کُفّاراً سَحَرهً، و آخِرَ النَّهارِ شُهَداءَ بَررَه»؛ (در آغاز آن روز، کافر و ساحر بودند، امّا در پایان همان روز شهیدان ابرار!).(۸)
به این ترتیب علم نه تنها ایمان آفرین است؛ بلکه استقامت و پایمردى نیز از ثمرات آن مى باشد.(۹)،(۱۰)،(۱۱)

پی نوشت:
(۱). سوره سبا، آیه ۶.
(۲). سوره اسراء، آیات ۱۰۷ – ۱۰۸.
(۳). سوره طه، آیه ۷۰.
(۴). سوره حج، آیه ۵۴.
(۵). سوره آل عمران، آیه ۷.
(۶). آنچه در بالا گفته شد حقیقتى است که از این آیه استفاده مى شود خواه «والراسخون فى العلم» را معطوف بر «الله» بدانیم، و یا مبتدا براى جمله بعد، زیرا به هر حال ضمیر در «یقولون» به «الراسخون فى العلم» بر مى گردد و رابطه علم و ایمان را مشخص مى سازد.
(۷). سوره اعراف، آیات ۱۲۳- ۱۲۶.
(۸). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسى، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲ ش، ج‏۴، ص ۷۱۵.
(۹). بعضى بر این باورند که علم و ایمان یکى است. یعنى اگر ما یقین داشته باشیم که در این جهان خداوند عالم و قادرى است این علم و یقین ما همان ایمان ما خواهد بود، ولى محقّقان را عقیده بر این است که این دو از هم جدا است. ایمان ممکن است ثمره علم باشد (البتّه نه ثمره الزامى و همیشگى) ولى به هر حال عین علم نیست، و ایمان تسلیم قلبى و به رسمیت شناختن و پذیرش و قبول است، بسیار مى شود که انسان چیزى را مى داند ولى در مقابل آن تسلیم نیست، همان گونه که قرآن درباره گروهى مى گوید: «وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَعُلُوّاً»؛ (و آن را از روى طلم و تکبرّ انکار کردند در حالى که در دل به آن یقین داشتند) (سوره نمل، آیه ۱۴).
(۱۰). پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: «اَلْعِلْمُ حَیاهُ اْلاِسْلامِ وَعِمادُ اْلایمانِ»؛ (علم مایه حیات اسلام و ستون ایمان است.) کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، علاء الدین علی بن حسام الدین المتقی الهندی البرهان فوری، المحقق: بکری حیانی و صفوه السقا، مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۴۰۱ قمری/ ۱۹۸۱ میلادی، چاپ پنجم، ج ۱۰، ص ۲۳۰، ح ۲۸۶۶۱.
(۱۱). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، ناصر، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ شمسی، چاپ: نهم، ج ۱، ص ۷۲.

منبع : عقیق

بازدیدها: 154