آیت الله ری شهری تشریح کرد؛ نگاهی به سیره پیشوایان دین در مصرف کالا

آیت الله ری شهر در بررسی سیره پیشوایان دین در چگونگی مصرف،‏ به تبیین نکاتی چند در این خصوص پرداخته است.

اگر امام على علیه السلام در زمان امام صادق علیه السلام زندگى مى‏کرد، همان گونه مى‏زیست که امام صادق علیه السلام زندگى کرده بود. عکس این مطلب نیز صادق است.

بر این اساس، نکاتى که در سیره عملى هر یک از پیشوایان دیده مى‏شود، قابل تسرّى به همه آنهاست. با این نگاه، در بررسى سیره پیشوایان بزرگ دین، مشخّص مى‏شود که همه بایدها و نبایدهاى الگوى مصرف، رعایت شده؛

امّا چند نکته، برجسته و قابل توجّه است:

 رعایت وظیفه خاص پیشوایان‏

وظیفه الهى همه پیشوایان عدل، این است که در مصرف، همانند تهىیدست‏ ترین مردم زندگى کنند تا اسوه و الگویى براى همه مردم باشند و مشکلات اقتصادى، فشار روانى دوچندانى بر بینوایانْ وارد نسازد.

إنَّ اللّهَ عز و جل فَرَضَ عَلى أئِمَّهِ العَدلِ أن یُقَدِّروا أنفُسَهُم بِضَعَفَهِ النّاسِ کَیلا یَتَبَیَّغَ بِالفَقیرِ فَقرُهُ.

خداوند، بر پیشوایان عادل، واجب کرده است که خود را با مردم تهى‏دست، همسان سازند تا مبادا نادارىِ تهىیدست، او را برافروخته سازد.

از این رو، انبیا و امامان،  در شرایطى که فقر، از جامعه ریشه‏ کن نشده بود، نهایت قناعت و ساده ‏زیستى را در زندگى خود رعایت مى‏کردند؛ امّا در عین حال، دیگران را به میانه‏ روى توصیه مى ‏نمودند و اجازه نمى‏دادند که دیگران، خود را از لذّت‏هاى مشروع زندگى، محروم کنند.

  رعایت مقتضیات زمان‏

پیشوایان دین، همواره مقتضیات زمان خود را در مقدار مصرف و چگونگى آن، رعایت مى‏کردند، بدین معنا که: اولًا امامان، کارى را که موجب انگشت‏نما شدن آنها شود، انجام نمى ‏دادند. از این رو، امام صادق علیه السلام در پاسخ کسى که به او ایراد مى‏گیرد که: «چرا بر خلاف سیره جدّت امام على علیه السلام که از لباس‏هاى ارزان و خشن استفاده مى‏کرد، از لباس نو و نرم استفاده مى‏کنى؟!» مى‏فرماید: «على علیه السلام در زمانى از آن نوع لباس استفاده مى‏کرد که در فرهنگ عمومى، زشت نبود و اگر در زمان ما چنین لباسى مى‏ پوشید، انگشت‏نما مى‏ شد. بنا بر این، بهترین لباس در هر زمان، لباس مردم همان زمان است»

ثانیا در شرایط مناسب اقتصادى، که همه مردم مى‏توانستند از امکانات مناسب زندگى، بهره‏مند شوند، امامان علیهم السلام نیز از استفاده از مواهب الهى، پرهیز نمى‏ کردند. به همین جهت، در روایتى دیگر، امام صادق علیه السلام در پاسخ به این ایراد سفیان ثورى که به ایشان گفته بود: «چرا پدرانت از لباس‏هاى زیبا استفاده نمى‏کردند؛ امّا شما استفاده مى‏ کنید؟» مى‏ فرماید: «آنان در روزگارى زندگى مى‏ کردند که مردم در فقر و تنگ‏دستى بودند؛ ولى در شرایط کنونى که وضع اقتصادى مردم خوب است، نیکان، سزاورترند که از مواهب الهى، بهره‏مند شوند».

  در تنگنا قرار ندادن خانواده‏

قناعت و ساده ‏زیستى پیشوایان، موجب در تنگنا قرار دادن خانواده و سختگیرى بر آنان نبود. شیخ کلینى از امام صادق علیه السلام روایت کرده که: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله امکانات مورد نیاز خانواده خود را به خوبى تأمین مى‏کرد و در باره فلسفه این اقدام ایشان مى‏فرماید:

إنَّ النَّفسَ إذا عَرَفت قُوتَها قَنِعتَ بِهِ و نَبَتَ عَلَیهِ الَّلحمُ.

نفس انسان، اگر از روزى‏اش آگاه باشد، به آن رضایت مى‏دهد، و گوشت، با روزى مى‏روید.

 این سخن، بدین معناست که اگر امکانات مورد نیاز انسان در زندگى، تأمین نباشد، از نظر روحى و جسمى، با مشکل روبه‏رو مى‏شود؛ امّا وقتى نیازهاى او تأمین شود، احساس آرامش روانى مى‏کند و از نظر جسمى هم نیرومند مى‏گردد.

پیشوایان الهى، شخصا از قدرت روحى خارق العاده‏اى برخوردار بودند که کمبودهاى مادى، آنها را تحت تأثیر قرار نمى‏داد؛ ولى همسر و یا دیگر اعضاى خانواده آنها که از این قدرت روانى برخوردار نبودند نمى‏توانستند مانند آنها باشند.

همچنین گزارش کتاب شریف الکافى، از خانه مزّین همسر امام باقر علیه السلام‏  نیز نشانگر این معناست که هر چند اهل بیت علیهم السلام در زندگى شخصى، فقر اختیارى را برگزیده بودند، امّا هیچ‏گاه همسر و خانواده خود را در تنگنا و سختى قرار نمى‏دادند.

  آراستگى همراه با ساده ‏زیستى‏

پیشوایان الهى، به موجب روایت: «إنَّ اللّهَ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ»، در عین ساده‏زیستى، از نظر ظاهرى، کاملًا آراسته بودند. البته آراستگى آنان، شبیه آرایش اسرافکاران و مستکبران نبود؛ ولى آنان از نظر رنگ لباس، پاکیزگى و معطر بودن، براى مخاطبان، جذابیتى خاص داشتند. در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است:

 العِطرُ مِن سُنَنِ المُرسَلِینَ.

عطر زدن، از سنّت‏هاى پیامبران است.

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده که مى‏فرماید:

کانَ رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله یُنفِقُ فى الطِّیبِ أکثَرَ مِمّا یُنفِقُ فى الطَّعامِ.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله براى عطر، بیشتر از غذا خرج مى‏کرد.

روایت شده که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، نه تنها براى خانواده خود، بلکه براى دیدار با یارانش نیز خویشتن را مى‏آراست و مى ‏فرمود: «خداوند، دوست دارد که بنده‏اش وقتى براى دیدار با برادرانش از خانه بیرون مى‏رود، خود را بیاراید و آماده دیدار آنها نماید».

 گرامیداشت میهمان‏

یکى از حقوق میهمان، گرامى داشتن اوست. در روایتى از پیامبر صلى الله علیه و آله آمده است:

إنَّ مِن حَقِّ الضَّیفِ أن یُکرَمَ.

از حقوق میهمان، این است که گرامى داشته شود.

در احادیث اسلامى، رهنمودهاى فراوانى براى چگونگى احترام به‏ میهمان، وارد شده است.  یکى از آنها آماده‏ سازى بهترین غذایى است که تهیه آن براى میزبان، به سادگى امکان‏پذیر است. از امام على علیه السلام روایت شده که مى ‏فرماید:إذا دَخَلَ عَلَیکَ أخوکَ المُؤمِنُ، فَأَطعمهُ مِن أطیَبِ ما فى بَیتِکَ.

هرگاه برادر مؤمنت بر تو وارد شد، از بهترین غذایى که در خانه‏ ات دارى، به او بخوران.

بر پایه روایاتى که کلینى رحمه الله نقل کرده، اهل بیت علیهم السلام، خود، در انجام دادن این رهنمود، پیش‏گام بودند. ابو خالد کابلى، روایت کرده که صبحانه‏اى میهمان امام باقر علیه السلام بودم. تا آن موقع، غذایى پاکیزه ‏تر و خوش‏بوتر از آن صبحانه نخورده بودم. پس از صرف غذا امام علیه السلام به من فرمود: کَیفَ رَأیتَ طَعامَنا؟

چگونه دیدى غذاى ما را؟

گفتم: که غذایى پاکیزه‏ تر و خوش‏بوتر از آن نخورده بودم؛ ولى [هنگام خوردن غذا] به یاد این آیه افتادم که در کتاب خدا آمده:

لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ.

البته در قیامت، از نعمت‏هایى که داشته‏ اید، بازپرسى خواهید شد».

گویا، ابو خالد، تصوّر مى‏کرد که خوردن غذاى لذیذ و مطبوع، موجب طول حسابرسى روز قیامت خواهد شد؛ از این رو، در فکر بود که چرا در خانه امام باقر علیه السلام غذایى به این لذیذى تهیه شده است؟! بدین جهت، ابهام خود را با اشاره به آیه یاد شده مطرح کرد. امام در پاسخ وى فرمود: لا، إنّما تُسألون عَمّا أنتُم علَیهِ مِن الحقِّ.

نه! آنچه درباره‏ اش از شما بازخواست مى‏کنند، عقیده حقّى است که شما دارید.

روایات دیگرى نیز این معنا را تأیید مى‏کنند.  در برخى از آنها آمده که خداوند، بزرگوارتر از آن است که روز قیامت در باره نعمت‏هاى حلال و مشروعى که به مردم عنایت کرده، بازجویى کند؛ بلکه بازجویى‏هاى قیامت، در باره مسائل اساسىِ اعتقادى، اخلاقى و عملى خواهد بود.

  ایثار نسبت به نیازمندان‏

یکى از ویژگى‏هاى پیشوایان الهى، این بود که تأمین نیازهاى دیگران را بر خود مقدّم مى‏داشتند. در مورد پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده:

ما شَبِعَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله ثَلاثَهَ أیّامٍ مُتَوالِیَهً حَتّى فارَقَ الدُّنیا، و لَو شاءَ لَشَبِعَ، و لکِنَّهُ کانَ یُؤثِرُ عَلى نَفسِهِ.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله، تا زمانى که از دنیا رفت، هرگز سه روز پیاپى، غذاى سیر نخورد. البته اگر مى‏خواست، مى‏توانست سیر بخورد؛ امّا دیگران را بر خود، مقدّم مى‏داشت .

*الگوى مصرف از نگاه قرآن و حدیث : آیت الله ری شهری

بازدیدها: 129