اسرار نام های كعبه

خانه / مطالب و رویدادها / اسرار نام های كعبه

نام های كعبه هم در قرآن و هم در احادیث ذكر شده است و اسرار فراوانی ذیل آنها وجود دارد . در قرآن از خانه خدا بیست بار و جمعاً در شانزده آیه یاد شده است ، بدین صورت كه واژه « كعبه » دوبار، واژه « البیت » هفت بار، واژه « بیت » یك بار، واژه « بیت الحرام » دوبار، واژه « بیت العتیق » دوبار، واژه « بیتك المحرّم » یك بار، واژه « بیتی » دوبار، « بكه » یك بار، « مسجدالحرام » یك بار و « بیت المعمور » هم یك بار به كار برده شده است .

اسرار نام های كعبه

یك : كعبه

عنوان كعبه در دو جای قرآن به كار رفته است كه عبارتند از :« جَعَلَ اللهُ الْكَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنّاسِ » ؛ ( 1 ) و دیگری : « هَدْیاً بالِغَ الْكَعْبَةِ » ؛ ( 2 ) درباره علت این نام گذاری چند قول مطرح است :

الف : كعبه به صورت مربع است و در زبان عربی معمولاً به خانه های چهارگوش و مربع ، كعبه اطلاق می شود . امام صادق ( علیه السلام ) می فرماید :

در بعضی از تفاسیر ( 7 ) به این نكته اشاره شده است كه اگر كسی خانه خدا را در دنیا زیارت كند و زائر بیت الله الحرام باشد ، خداوند او را از جهنم نجات می دهد و برائت از جهنم هدیه او خواهد بود ، پس كعبه باعث برائت از آتش جهنم می باشد و به همین دلیل به آن بیت العتیق گفته اند

«كعبه را از آن جهت كعبه نام نهاده اند كه چهارگوش است . علت چهارگوش بودنش نیز آن است كه در مقابل بیت المعمور است كه آن هم چهارگوش است. بیت المعمور چهارگوش شده ، چون در برابر عرش است كه آن هم چهارگوش است . عرش چهارگوش شده چون كلماتی كه اسلام برآنها استوار است چهار كلمه است :» سبحان الله » ، « الحمد لله » ، « لا إله إلاّ الله » و « الله اكبر»3

بنابراین چهارگوش بودن كعبه بدین دلیل است كه عرش خدا چهارگوشه دارد و هر گوشه ای بر اسمی از نام های الهی استوار شده است . این نام ها یا به عبارت دیگر تسبیح ، تحمید ، تهلیل و تكبیر اركان اسمای الهی ، اسمای محیط و امهات اسما محسوب می شوند و تحت اسمای جمال و جلال می گنجند . از آن جا كه این اسمای چهارگانه بر اسمای دیگر الهی احاطه و هیمنه دارند ، طبعاً كعبه هم احاطه بر زمین خواهد داشت .

ب : در زبان عربی به وسط هر چیز ، كعبه می گویند . از آن جا كه خانه خدا و بیت الله الحرام در وسط دنیا قرار گرفته است ، به آن كعبه می گویند .

گروهی از یهود نزد پیامبر ( صلّی الله علیه و آله و سلَّم ) آمدند و درباره بعضی مسائل از ایشان سؤالاتی پرسیدند . یكی از آنها پرسید : چرا به كعبه كعبه می گویند ؟ پیامبر ( صلّی الله علیه و آله و سلَّم ) فرمود : « لأنّها وسط الدنیا » ؛ 4« زیرا كعبه در وسط دنیا قرار گرفته است . »

مسأله دحوالأرض مؤیدی بر این سخن است ؛ زیرا كه زمین از كعبه انبساط و گسترش یافت . بر این اساس ، كعبه مركزیت داشته ، پایه و اساس این كره خاكی است ، از این رو مادامی كه كعبه باقی است ، زمین و دنیا هم وجود دارد ، یعنی پیدایش دنیا از كعبه است و پایداری و بقای آن هم وابسته به اوست .

دو : عتیق

در زمینه علت این نامگذاری وجوه مختلفی بیان شده است كه عبارتند از :

الف : آزاد ؛ در احادیث بیان های مختلفی درباره آزادی كعبه ذكر شده است ؛ از جمله این كه :

ـ آزاد از مالكیت مردم .

امام باقر ( علیه السلام ) با بیانی روشن تر به همین مضمون اشاره دارد :

«كعبه خانه ای است كه آزاد از مردم بوده و هیچ كس مالك آن نیست . » 5

بنابراین تنها خانه ای كه روی زمین مدعی از سوی انسان ها ندارد كعبه است .

ـ آزاد از غرق و توفان نوح : خداوند در داستان نوح ( علیه السلام ) تمام زمین را غرق آب كرد ، لذا هر چیز كه در زمین بود غرق شد مگر كعبه كه خداوند آن را از زمین بالا برد تا غرق نشود . از آن روست كه به كعبه عتیق گفته اند ؛ چرا كه از غرق شدن رهایی یافت .

امام صادق ( علیه السلام ) فرمود :

« خداوند در ماجرای نوح ، همه زمین را زیر آب برد جز خانه خدا را ، آن روز این خانه « عتیق » نام نهاده شد ، چون كه آن روز از غرق شدن رها شد » 6

ـ آزادی از جهنم : در بعضی از تفاسیر ( 7 ) به این نكته اشاره شده است كه اگر كسی خانه خدا را در دنیا زیارت كند و زائر بیت الله الحرام باشد ، خداوند او را از جهنم نجات می دهد و برائت از جهنم هدیه او خواهد بود ، پس كعبه باعث برائت از آتش جهنم می باشد و به همین دلیل به آن بیت العتیق گفته اند .

ب : قدیم و كهن : از جمله معانی عتیق ، كهن و قدیمی است ، همین مضمون در روایات هم آمده است .

امام باقر ( علیه السلام ) در مسجدالحرام نشسته بودند ، از ایشان درباره بیت عتیق سؤال شد ، امام ( علیه السلام ) فرمود :

«خداوند كعبه را قبل از خلقت زمین آفرید ، سپس به آفرینش زمین پرداخت و زمین را از زیر آن گستراند . » 8

سه : بكّه

این عنوان از قرآن گرفته شده است . در یك آیه واژه « بكّه » با ویژگی های خاصی بیان شده است :

«إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَكَّةَ مُبارَكاً» 9

«نخستین خانه ای كه برای مردم بنا شده ، همان است كه در مكه است . »

چهارگوش بودن كعبه بدین دلیل است كه عرش خدا چهارگوشه دارد و هر گوشه ای بر اسمی از نام های الهی استوار شده است . این نام ها یا به عبارت دیگر تسبیح ، تحمید ، تهلیل و تكبیر اركان اسمای الهی ، اسمای محیط و امهات اسما محسوب می شوند و تحت اسمای جمال و جلال می گنجند

درباره بكه احتمالات مختلفی است یكی از احتمالات این است كه بكه نامی برای كعبه است .

عبدالله بن سنان از امام صادق ( علیه السلام ) درباره این نامگذاری سؤال می كند ، امام ( علیه السلام ) می فرماید : « زیرا مردم در اطراف آن و درون آن می گریند . » ( 10 ) لذا از این كه خانه خدا پیوندی با اشك و آه دارد و بركات و خیراتی برای انسان به ارمغان می آورد ، وسیله هدایت بشر است . این مهم با تضرع ، راز و نیاز با خدا و اشك و آه امكان پذیر است .

چهار : بیت المعمور

عنوان مزبور در سوره طور آمده است :

وَالطُّورِ وَكِتاب مَسْطُور فِی رَقّ مَنْشُور وَالْبَیْتِ الْمَعْمُورِ 11

« قسم به كوه طور و قسم به كتاب نوشته شده در صفحه ای گشاده و قسم به بیت المعمور»

یكی از معانی بیت معمور خانه خداست . این خانه همواره آباد است . آبادانی كعبه به دومعنا می تواند باشد : یكی این كه همواره این خانه روی زمین آباد بوده است و اگر هم كسی آن را تخریب كرده ، با سرعت تجدید بنا و آباد شده است . دیگر این كه بیت معمور اشاره به عمران و آبادی معنوی است .

در بعضی تفاسیر از امام باقر ( علیه السلام ) حدیثی نقل است كه فرمود :

«خداوند زیر عرش چهار استوانه قرارداد و آن را ضراح نامید و این بیت معمور است . خداوند به ملائكه امر فرمود تا حول آن طواف كنند ، سپس آنها را مبعوث فرمود و به آنها گفت كه در زمین خانه ای مانند آن بنا كنند و به تمام زمینیان دستور داد تا گرد آن طواف كنند.12

بنابراین بیت معمور یا عنوانی است برای خود كعبه یا اسمی برای خانه ای در عرش الهی كه كعبه به محاذات آن بر روی زمین قرار دارد .

پی نوشت ها: