حقوق دهگانه والدین بر فرزند

^{شهید اول، از فقهای بزرگ شیعه در کتاب «قواعد»، ۳۰۲ قاعدۀ فقهی در باب مسائل شرعی بیان کرده که از این تعداد، ۱۰ قاعده به حقوق والدین بر فرزندان اختصاص دارد و رعایت آن برای هر مسلمانی ضروری است.}

۱. حرام بودن سفر بدون اجازه والدین

شهید اول می‌گوید که سفر مباح و حتی سفر مستحب بدون اجازه والدین حرام است. این نشان می‌دهد که اهمیت رضایت والدین به حدی است که حتی در مواردی که سفر نیکو و مستحب باشد. رضایت آنها اولویت دارد. برخی از فقیهان گفته‌اند که اگر سفر برای تجارت یا علم باشد. و این‌ها در شهر والدین به دست نیاید. در این صورت می‌توان بدون رضایت سفر کرد. این استثناء نشان‌دهنده توجه اسلام به نیازهای عملی زندگی و تأمین معیشت و دانش‌آموزی است.

۲. وجوب اطاعت والدین در امور شبهه‌برانگیز

شهید اول به وجوب اطاعت از والدین حتی در مواردی اشاره می‌کند که ممکن است شبهه‌برانگیز باشد. برای مثال، اگر والدین از فرزند بخواهند غذایی را که به نظر او شبهه‌آمیز است. با آن‌ها بخورد، او باید از والدین اطاعت کند. در این مورد، اطاعت از والدین واجب دانسته شده. در حالی که ترک شبهه تنها مستحب است. این بیانگر آن است که اهمیت احترام به والدین از پرهیز از شبهه برتر شمرده شده است.

۳. اولویت اطاعت از والدین بر انجام به‌موقع نماز

اگر والدین فرزند را به کاری فرا بخوانند و زمان نماز فرارسیده باشد. فرزند باید نماز را به تأخیر بیندازد و از آنها اطاعت کند. این مسأله بر اهمیت رضایت والدین حتی در برابر امور عبادی تاکید دارد.

۴. منع از حضور در نماز جماعت

والدین نمی‌توانند فرزند را به‌طور کلی از نماز جماعت منع کنند. اما در شرایط خاص، مثلاً اگر شرکت فرزند در نماز جماعت باعث رنجش و نگرانی آن‌ها شود. او می‌تواند در موارد خاص از شرکت در نماز جماعت خودداری کند. مثالی که آورده شده. حضور در نماز جماعت عشا و صبح در تاریکی شب است. که ممکن است باعث نگرانی والدین شود.

۵. جهاد و منع والدین

اگر جهاد واجب عینی نباشد و والدین از آن منع کنند. فرزند باید از جهاد خودداری کند. دلیل این موضوع، روایتی از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله است که از فردی خواست تا به جای جهاد، به والدین خود بازگردد و به خوبی با آنها رفتار کند. این نکته باز هم بر اهمیت رضایت والدین در امور دینی تأکید دارد. مگر در مواردی که وظیفه‌ای عینی و غیرقابل چشم‌پوشی بر عهده فرد باشد.

۶. وظایف کفایی و منع والدین

وظایف کفایی نیز اگر توسط دیگران انجام شوند. و ضرورتی برای انجام آن توسط فرزند وجود نداشته باشد. والدین می‌توانند او را از انجام آن بازدارند. این وظایف مشابه جهاد در نظر گرفته شده و اگر فردی دیگر آن را انجام دهد. بر فرزند واجب نخواهد بود.

۷. قطع نماز مستحب به دلیل درخواست والدین

شهید اول به روایتی اشاره می‌کند که در آن مردی به نام جریح هنگام نماز مستحب توسط مادرش صدا زده شد و او در پاسخ به ندای مادر تردید کرد. پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله این تردید را نقد کرده و فرمود که اگر جریح فقیه بود. درک می‌کرد که پاسخ دادن به مادرش برتر از ادامه نماز مستحب است. این روایت به صراحت بیانگر اهمیت اجابت درخواست والدین، حتی در میانه نماز مستحب است. و به این طریق بر لزوم اطاعت از والدین در امور مختلف تأکید دارد.

۸. خودداری از آزار والدین و دفع اذیت از آن‌ها

شهید اول به لزوم خودداری از اذیت والدین و حتی جلوگیری از اذیت دیگران نسبت به آنان تا جایی که ممکن است. اشاره دارد. حتی کوچک‌ترین آزار نیز نباید به والدین برسد. این نکته بازتابی از تأکید قرآن کریم و احادیث بر احترام به والدین و پرهیز از رنجاندن آن‌ها است.

۹. عدم روزه مستحب بدون اجازه پدر

قاعدۀ نهم این است که روزه مستحب بدون اجازه پدر نباید انجام داد. هرچند در مورد مادر به صراحت نصی نیافته است. این مورد نشان می‌دهد که در دین اسلام حتی امور مستحب در صورت مخالفت والدین می‌تواند کنار گذاشته شود.

۱۰. ترک قسم و عهد مگر با اجازه پدر

شهید اول بیان می‌کند که قسم یا عهد بدون اجازه پدر جایز نیست. مگر اینکه قسم برای انجام یک واجب یا ترک یک حرام باشد. در مورد نذر نیز اشاره کرده که برخی این را نیز مشابه قسم دانسته و نیازمند اجازه پدر می‌دانند.

نتیجه‌گیری

این قاعده‌ها که شهید اول در کتاب «قواعد» آورده، نشان‌دهنده احترام و ارزشی است که دین اسلام برای والدین قائل شده است. اسلام والدین را به عنوان انسان‌هایی که فرزندان نسبت به آن‌ها مسئولیت ویژه‌ای دارند. شناخته و این مسئولیت را حتی در برخی موارد بر امور عبادی و فردی اولویت داده است.

منبع:
القواعد و الفوائد، الشهید الاول، ص ۴۷ تا ۴۹

بازدیدها: 0