امام رضا علیه‌السلام؛ وارث حکمت نبوی در عصر فتنه عباسی

یازدهم ذی‌القعده، سال ۱۴۸ هجری، در مدینه، خورشید هشتم آسمان امامت طلوع کرد؛ امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام، فرزند بلافصل امام موسی کاظم علیه‌السلام و سیده نجمه خاتون. ولادت ایشان در منابعی چون کشف الغمه (ج 2، ص 232) و اعیان الشیعه (ج 4، ص 34) ثبت شده است.

زندگی سیاسی و علمی امام رضا علیه‌السلام در دوران خلافت عباسیان، خصوصاً مأمون، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. مأمون پس از شهادت امام کاظم علیه‌السلام و گسترش پایگاه اجتماعی امام رضا علیه‌السلام در مدینه، درصدد کنترل ایشان برآمد. و با ترفند ولایتعهدی، تلاش کرد مشروعیت خلافت خود را تقویت کند (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 2، باب 36).

اما حضور امام در خراسان، به‌رغم اجبار، فرصت بی‌نظیری برای تبیین معارف تشیع فراهم کرد. مناظرات گسترده ایشان با رؤسای ادیان و مذاهب، که گزارش مفصل آن در عیون اخبار الرضا (ج 2، باب 38) آمده. نشان‌دهنده ژرفای علمی و قدرت استدلال آن امام همام است. این مناظرات، نه تنها عباسیان را در تحقق اهداف سیاسی‌شان ناکام گذاشت. بلکه جایگاه اهل‌بیت علیهم‌السلام را در اذهان عمومی تثبیت کرد.

امام رضا علیه‌السلام در حدیثی که شیخ صدوق در الامالی (ص 522، مجلس 74) نقل کرده، می‌فرماید:

“رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا.”
خداوند رحمت کند کسی را که امر ما (اهل‌بیت) را احیا کند.
و وقتی از ایشان پرسیدند چگونه؟ فرمود:
“یَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ یُعَلِّمُهَا النَّاسَ…”

این حدیث، نقشه راهی برای همه هیئات مذهبی، خصوصاً مجموعه‌هایی چون هیات رزمندگان اسلام است؛ یعنی ترویج معارف اهل‌بیت با علم، منطق و روشنگری.

شهادت مظلومانه امام در سال ۲۰۳ هجری، به‌دست مأمون، در طوس (مشهد فعلی)، پایان حیات ظاهری آن امام بود. اما آغاز جریانی عمیق در عالم شیعه بود که تا امروز، با زیارت، معرفت و پیروی از سیره او ادامه یافته است. مقبره شریف ایشان، به گواه تهذیب الأحکام (شیخ طوسی، ج 6، ص 35)، از مهم‌ترین اماکن زیارتی شیعه به شمار می‌رود.