راز وحدت‌آفرینی امام صادق(ع)؛ دانشگاهی بی‌دیوار برای تمام مسلمانان

امام صادق علیه‌السلام در دوران امامت خود (۸۳ ـ ۱۴۸ هجری قمری) در شرایطی می‌زیستند که جهان اسلام با چالش‌های بزرگی مواجه بود؛ از یک‌سو، حکومت‌های اموی و عباسی با سیاست‌های سخت‌گیرانه و امنیتی فضای جامعه را ملتهب کرده بودند و از سوی دیگر، شکل‌گیری مکاتب فقهی و کلامی مختلف، اختلافات و جدال‌های فکری را به اوج رسانده بود. در چنین شرایطی، سیره و روش امام صادق(ع) الگویی کم‌نظیر از مدیریت اختلافات، گفت‌وگو و حفظ وحدت امت اسلامی را به نمایش گذاشت. در ادامه، مهم‌ترین ابعاد این سیره را بررسی می‌کنیم:

 پذیرش تنوع فکری و مذهبی

امام صادق(ع) وحدت را در حذف تفاوت‌ها نمی‌دیدند، بلکه آن را در پذیرش تنوع در پرتو مشترکات الهی و اصول اخلاقی می‌دانستند.

• ایشان با پرهیز از تعصب مذهبی، شاگردانی از مذاهب گوناگون را پذیرفتند؛ از جمله ابوحنیفه (پیشوای حنفیان) و مالک بن انس (پیشوای مالکیان).

• خانه و مسجد امام به یک دانشگاه بی‌دیوار تبدیل شده بود که در آن، دانش بدون پیش‌شرط مذهبی آموزش داده می‌شد.

 ادب گفت‌وگو و مناظرات علمی

یکی از روش‌های برجسته امام صادق(ع) در حفظ وحدت، مدیریت گفت‌وگو بود:

• امام در مناظرات علمی، چه با اندیشمندان اهل سنت و چه با غیرمسلمانان، به جای طرد و تحقیر، از منطق، رحمت و استدلال قرآنی استفاده می‌کردند.

• مناظرات ایشان با ابوحنیفه و هشام بن حکم و حتی دانشمندان مسیحی و صابئی، نمونه‌ای درخشان از «جدال احسن» است.

• این روش باعث شد بسیاری از مخالفان، دیدگاه خصمانه خود را تعدیل کرده و حتی به جمع دوستان و شاگردان امام بپیوندند.

 تأکید بر مشارکت اجتماعی و حضور در نماز جماعت

از توصیه‌های مهم امام صادق(ع) به شیعیان، حضور فعال در مراسم اجتماعی اهل سنت بود:

• شرکت در نماز جماعت و مجالس عمومی اهل سنت را نشانه‌ای از احترام متقابل و گامی برای حفظ اتحاد امت اسلامی می‌دانستند.

• این توصیه، حتی فراتر از تقیه بود؛ چرا که امام صادق(ع) آن را اصل اخلاقی و اجتماعی می‌دانستند نه صرفاً یک تاکتیک.

 مرزبندی روشن با جریان‌های افراطی

در زمان امام صادق(ع)، گروه‌هایی مانند غالیان، خوارج و برخی فرقه‌های افراطی، تلاش می‌کردند با افکار تندروانه خود، وحدت مسلمانان را مخدوش کنند.

• امام با روشنگری علمی و تبیین دقیق معارف دینی، مرز فکری خود را با این جریان‌ها مشخص می‌کردند.

• ایشان از هرگونه رفتار تحریک‌آمیز یا خشونت‌زا که منجر به تشدید اختلاف میان مسلمانان می‌شد، اجتناب داشتند.

 اخلاق، عقلانیت و همزیستی مسالمت‌آمیز

سیره امام صادق(ع) بر اخلاق و عقلانیت استوار بود:

• ایشان حتی در مواجهه با مخالفان فکری، ابتدا احترام و کرامت انسانی طرف مقابل را حفظ می‌کردند.

• امام وحدت را نه یک شعار سیاسی بلکه یک ضرورت الهی می‌دانستند و در عمل نشان می‌دادند که امت اسلامی می‌تواند علی‌رغم اختلاف نظرها، در برابر دشمنان مشترک متحد بماند.

 درس‌های امروز از سیره امام صادق(ع)

امروز که جهان اسلام با جریان‌های تکفیری، افراط‌گرایی مذهبی و پروژه‌های تفرقه‌افکن دشمنان مواجه است، بازگشت به سیره امام صادق(ع) ضرورتی دوچندان یافته است.

• گفت‌وگوی علمی و منطقی به جای تکفیر و خشونت

• تقویت مشترکات اعتقادی میان مذاهب

• پرهیز از رفتارهای تحریک‌آمیز و احترام به آداب و شعائر دیگر مذاهب

• ایجاد بسترهای آموزشی و فرهنگی مشترک برای امت اسلامی

 

 

 

eheyat

Views: 0