تفسیر تسنیم (اجمالی)| جلد دوازدهم، سوره بقره، آیه ۲۷۸ و ۲۷۹

یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقوا اللهَ وذَروا ما بَقِی مِنَ الرِّبوا اِن کُنتُم مُؤمِنین ٭ فَاِن لَم تَفعَلوا فَأذَنوا بِحَربٍ مِنَ اللهِ ورَسولِهِ واِن تُبتُم فَلَکُم رُءوسُ اَمولِکُم لاتَظلِمونَ ولاتُظلَمون (۲۷۹ ـ ۲۷۸)

گزیده تفسیر 
تقوا ملک ه‏ای نفسانی و دارای مراتب است. تقوا در هر کاری نیز مناسب همان کار است. تقوا در آیات مورد بحث، تقوای اقتصادی و رعایت حقوق مالی دیگران است. مؤمنان باید پروا پیشه کنند و از ستاندن مانده سود ربا بپرهیزند.
در آیه نخست که با خطاب به مؤمنان آغاز می‏شود، ترک سود ربوی نشان ایمان دانسته شده و تکرار ایمان در صدر و ذیل آن می‏رساند که ربا خواری با روح ایمان ناسازگار است.
در آیه دوم، اصرار بر رباخواری به عنوان اعلان جنگ با خدا و رسول او شمرده شده که آغازگر این نبرد نیز شخص رباخوار است. البته اگر او توبه کند، مالک اصل مال خویش است، بدون سود ربوی. این آیه، مالکیت فردی را امضا می‏کند.
۵۶۴

چون رباخواری ظلم است و از سوی دیگر رباخوار با توبه‏اش اصل مال خود را مالک است و کسی نمی‏تواند از سَرِ ستم آن را به وی نپردازد، در پایان آیه به اصل جامع طرد ظلم از ظالم و مظلوم (نفی ستمگری و ستم‏پذیری) اشاره شده است.

تفسیر

مفردات
ذروا: از «وذر» به معنای دورانداختن و بی‏توجهی است و فعل ماضی از آن کاربرد ندارد ۱٫
فأذَنُوا: «أذِنَ» یعنی استَمعَ، مانند ﴿واَذِنَت لِرَبِّها وحُقَّت) ۲ کاربرد «اِذن» در علمی است که با شنیدن بدان می‏رسند، مانند ﴿فَأذَنوا بِحَربٍ مِنَ اللهِ ورَسولِه) ۳ چون ﴿فَأذَنوا﴾ در این آیه متضمن معنای یقین است، با حرف «باء» متعدی شده است، چنان‏که اگر به معنای تجویز و ترخیص باشد در صورت اسناد به فاعل آذن بدون حرف است و در صورت اسناد به مأذون، با حرف «لام» است، مانند ﴿اَذِنَ لَه الرَّحمن) ۴
در برخی قرائتها ﴿فَءاذَنوا﴾ (از باب افعال) خوانده شده است ۵٫
^ ۱ – ـ ر.ک: تسنیم، ج۱۱، ص۳۹۲ (ذیل آیه ۲۳۴ بقره).
^ ۲ – ـ سوره انشقاق، آیه ۲٫
^ ۳ – ـ مفردات، ص۷۰، «اذن».
^ ۴ – ـ سوره‏طه، آیه ۱۰۹٫
^ ۵ – ـ المیزان، ج۲، ص۴۲۲؛ التحقیق، ج۱، ص۵۲، «ا ذ ن».
۵۶۵

تناسب آیات
چون در سه آیه قبلی آمد که اگر کسی از رباخواری دست بکشد لازم نیست رباهای پیشین (قبل از اسلام) را بازگرداند، برخی گمان کردند مجازند رباهای مانده بر ذمه بدهکاران را نیز بگیرند، از این‏رو با صراحت گفته می‏شود که این کار ادامه رباخواری است و با روح ایمان و تقوا سازگار نیست و مؤمنان باید از آن سودها بگذرند و تنها به اصل مالشان بسنده کنند وگرنه با خدا و پیامبر اعلان جنگ می‏کنند ۱٫
٭ ٭ ٭

تقوای اقتصادی
تقوا ملکه‏ای نفسانی است. ملکه‏های نفسانی گاهی مطلق‏اند و گاهی مقید، چنان‏که گاهی علمی‏اند و گاهی عملی. از اطلاق و تقیید ملکه اجتهاد که ملکه علمی است به اطلاق و تجزّی یاد می‏شود و از این‏رو مجتهدان به دو گروه مطلق و متجزّی یاد می‏شوند. تقوا، به معنای پرهیز از وفاق هوا و خلاف خدا، اگر مطلق بود، در هر مطلبی اثر خاص همان مطلب را رعایت می‏کند و اگر متجزّی بود، در موردی که وجود ندارد حکم و اثری ندارد و در موردی که موجود است حکم مطلوب همان مورد را اجرا می‏کند. غرض آنکه تقوا حقیقت واحد دارد که از لحاظ تفاوت درجه و تشکیک آن دارای مراتب متعدد است، چنان‏که دارای اطلاق و تجزّی بوده، تفکیک‏پذیر است. سهم تعیین کننده تقوا در این‏گونه از مسائل مادی که علاقه بشر به آن شدید است: ﴿وتُحِبّونَ المالَ
^ ۱ – ـ ر.ک: التفسیر الکبیر، مج۴، ج۷، ص۱۰۶٫
۵۶۶

حُبًّا جَمّا) ۱ و بخل و شحّ و امساک آن در نهانخانه دل جا کرده است: ﴿واُحضِرَتِ الاَنفُسُ الشُّحّ) ۲ بسیار قوی است، زیرا تنها تقواست که مانع هرگونه طغوا خواهد بود.
براساس توضیح فوق، تقوای هر کاری متناسب با همان است؛ برای نمونه تقوا در مسائل عبادی: ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم‏تَتَّقون) ۳ خلوص در بندگی است، و تقوا در جهاد: ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقُوا اللهَ وابتَغوا اِلَیهِ الوَسیلَهَ وجهِدوا فی سَبیلِهِ لَعَلَّکُم تُفلِحون) ۴ تقوای نظامی است.
تقوا در آیه مورد بحث، تقوای اقتصادی و رعایت حقوق مالی دیگران است. امر به تقوا: ﴿اتَّقُوا الله﴾ مقدّمه فرمان به نگرفتن مانده سود مال ربوی است: ﴿وذَروا﴾، تا مخاطب در اطاعت از آن آماده و جدّی باشد.
نکته: خطاب ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا… ﴾ نشان آن است که هنگام نزول این آیات، گروهی از مؤمنان به رباخواری گرفتار بوده‏اند و خداوند آنها را تهدید کرده است ۵٫

پرهیز از رباخواری نشان ایمان
آیه مورد بحث با خطاب به مؤمنان آغاز می‏شود: ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقُوا الله﴾
^ ۱ – ـ سوره فجر، آیه ۲۰٫
^ ۲ – ـ سوره‏نساء، آیه ۱۲۸٫
^ ۳ – ـ سوره بقره، آیه ۱۸۳٫
^ ۴ – ـ سوره مائده، آیه ۳۵٫
^ ۵ – ـ المیزان، ج۲، ص۴۲۲٫
۵۶۷

و با بیان اینکه ترک سود ربوی نشان ایمان است، پایان می‏یابد: ﴿وذَروا ما بَقِی مِنَ الرِّبوا اِن کُنتُم مُؤمِنین﴾.
تکرار ایمان در صدر و ذیل آیه، تأکیدی است بر اینکه رباخواری با روح ایمان و تقوا سازگاری ندارد.
تقیید و تعلیق فرمانِ نگرفتن سود ربوی به ایمان، می‏فهماند که ترک ربا نشان ایمان است و رهانکردن ربا به اصل ایمان آسیب می‏زند و اسباب دوری از محبّت الهی و خلود در جهنّم را فراهم می‏سازد، ازاین‏رو ﴿اِن کُنتُم مُؤمِنین﴾ برای تأکید محتوای آیات ﴿ومَن عادَ فَاُولئِکَ اَصحبُ النّارِ هُم فیها خلِدون) ۱ و ﴿واللهُ لایُحِبُّ کُلَّ کَفّارٍ اَثیم) ۲ است.
درباره: ﴿اِن کُنتُم مُؤمِنین﴾ دو نکته هست:
۱٫ ایمان در عبارت یاد شده (اگر در ادعای ایمان صادقید) با ایمان در ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا… ﴾ تفاوت دارد و هر یک به مرتبه‏ای خاص از درجات ایمان ناظر است.
۲٫ حکم حرمت ربا و لزوم ترک مانده آن، کافر و مؤمن را دربر می‏گیرد و ﴿اِن کُنتُم مُؤمِنین﴾ مفهوم ندارد تا حرمت ربا مخصوص مؤمنان باشد، زیرا انعقاد مفهوم برای شرط در صورتی است که ذکر شرط برای نکته دیگر نباشد، در حالی که نکته دیگر آن در اینجا مشهود است. خدا از کافران دو خواسته در طول هم دارد و از مؤمنان یکی: کافران باید ایمان بیاورند و ربا را رها سازند؛ ولی مؤمنان باید ضمن حفظ ایمان ربا را ترک کنند، پس مفاد آیه شریفه جواز بهره‏برداری کافران از سود ربوی نیست.
^ ۱ – ـ سوره بقره، آیه ۲۷۵٫
^ ۲ – ـ سوره بقره، آیه ۲۷۶٫
۵۶۸

ربا جنگ با خدا و رسول
راز کاربرد ﴿وذَروا﴾ به جای «فاعلموا»، یا آن است که صدای پای ربا همانند ریا بسیار ضعیف و چونان حرکت مورچه در شب تاریک بر روی سنگ سیاه است؛ یا اینکه گوش رباخواران کر است، زیرا گوش نامتشرّع کر است و متشرّع مالدوست هم گرچه به حرمت ربا آگاه باشد صدای پای ربا را نمی‏شنود، چون به صورت حیله‏های شرعی تحقق می‏یابد که در حقیقت رباست. اکنون چون اعلان جنگ است، متوجّه امر خواهند شد.
تنوین ﴿بِحَرب﴾ نشان تعظیم است ۱ ؛ یعنی جنگی بزرگ، آن‏هم با خدا و با رسول اوصلی الله علیه و آله و سلم. گاهی جنگ فقط با خداست: «من أهان لی ولیّاً فقد بارزنی بالمحاربه» ۲ ولی آیه مورد بحث، از جنگ با خدا و رسول‏صلی الله علیه و آله و سلم سخن می‏گوید.
نافرمانی و ترک اوامر الهی و ارتکاب نواهی، اعلام جنگ با خدا و اخلال در نظام اقتصادی اجتماعی و حکومتی اسلام و نیز نبرد با ولی مؤمنان و رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم است و هر یک در دنیا و آخرت مجازات جداگانه‏ای دارد: ﴿اِنَّما جَزؤُا الَّذینَ یُحارِبونَ اللهَ ورَسولَهُ ویَسعَونَ فِی الاَرضِ فَسادًا اَن یُقَتَّلوا اَو یُصَلَّبوا اَو تُقَطَّعَ اَیدیهِم واَرجُلُهُم مِن خِلفٍ اَو یُنفَوا مِنَ الاَرضِ ذلِکَ لَهُم خِزی فِی الدُّنیا ولَهُم فِی الاءخِرَهِ عَذابٌ عَظیم) ۳
^ ۱ – ـ التفسیر الوسیط، ج۱، ص۶۳۹٫
^ ۲ – ـ الکافی، ج۱، ص۱۴۴؛ هر کسی به یکی از اولیای خدا اهانت کند، به جنگ با خدا برخاسته است.
^ ۳ – ـ سوره مائده، آیه ۳۳٫
۵۶۹

همان‏گونه که در آیه ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اَطیعُوا اللهَ واَطیعُوا الرَّسول) ۱ فرمانبرداری خدا و رسول او جداگانه مطرح شده است که نشان دو نوع اطاعت از احکام الهی و احکام حکومتی نبوی‏صلی الله علیه و آله و سلم است، در آیه مورد بحث نیز ربا نافرمانی خدا، اعلام جنگ با او، اخلال در نظام اسلامی و اعلام نبرد با رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم است.
به دیگر سخن، رباخواران، هم حکم الهی حرمت ربا را زیرپا می‏گذارند و هم حکم حکومتی را که براساس تأسیس و اداره نظام اسلامی است.
کاربرد ﴿بِحَرب﴾ به جای «حرباً» نشان آن است که ملازمِ اعلام جنگ، جنگی ریشه‏دار و آشتی‏ناپذیر در پیش است. تعبیر ﴿مِنَ اللهِ ورَسولِه﴾ هم بیان منشأ جنگی است که از اراده حکیمانه و عادلانه و از سنّت تغییرناپذیر الهی ریشه می‏گیرد و اجرای آن از سوی اشرف رسولانی است که برای برپایی قسط برانگیخته شده است، گرچه زمینه جنگ را رباخواران فراهم ساخته‏اند.

آغازگر نبرد
جنگ دو سویه است؛ ولی در برخی از موارد یکی از دو طرف آن آغازگر نبرد است. آنچه از آیه ﴿اِنَّما جَزؤُا الَّذینَ یُحارِبونَ اللهَ ورَسولَهُ ویَسعَونَ فِی الاَرضِ فَسادًا اَن یُقَتَّلوا) ۲ و همچنین از آیه ﴿والَّذینَ اتَّخَذوا مَسجِدًا ضِراراً وکُفرًا وتَفریقًا بَینَ المُؤمِنینَ واِرصادًا لِمَن حارَبَ اللهَ ورَسولَه) ۳ برمی‏آید این است که
^ ۱ – ـ سوره محمّدصلی الله علیه و آله و سلم، آیه ۳۳٫
^ ۲ – ـ سوره مائده، آیه ۳۳٫
^ ۳ – ـ سوره توبه، آیه ۱۰۷٫
۵۷۰

آغاز پیکار با خدا از طرف شخص طاغی است، بنابراین طغیان در برابر حکم خدا و تمرّد از دستور او و تنمّر در قبال رهنمود وی نبرد با او تلقی می‏شود، چنان‏که از اهانت اولیای الهی به محاربه با خدا یاد شده، به طوری که اهانت کننده، اعلان جنگ با خدا داده است: «من أهان ولیّاً فقد آذَنَ لی بالمحاربه» ۱
برخی از تعبیرها دو احتمال را به همراه دارد: یکی آغاز جنگ از طرف خدا و دیگری ابتدای نبرد از طرف شخص عاصی؛ نظیر آنچه در عهدنامه مالک اشتر آمده است: «ولا تنصبنّ نفسک لحرب الله فإنّه لایَدَ لک بنقمته… ومن ظَلَم عباد الله کان الله خصمه دون عباده ومن خاصَمَه الله ادحَضَ حجّته وکان لله حرباً حتی ینزع أو یتوب… » ۲ هرچند احتمال آغاز جنگ از خداوند در جمله‏های اخیر قوی‏تر به نظر می‏آید.

چگونگی توبه رباخوار
رباخوارانِ توبه‏کار، مالک اصل مال خود هستند؛ ولی سود مال ربوی از آنها نیست: ﴿واِن تُبتُم فَلَکُم رُءوسُ اَمولِکُم﴾.
توبه کافر، ایمان آوردن و در پی آن، انجام دادن عمل صالح است؛ ولی توبه فاسق بازگشت از فسق به عدل و پرهیز از گناه است، از این‏رو در آیه مورد بحث به ذکر توبه بسنده شده است: ﴿واِن تُبتُم﴾ و نشان می‏دهد که مخاطب آیه بعضی از مؤمنان بودند که از این رباخواری نهی شدند.
^ ۱ – ـ الکافی، ج۱، ص۱۴۴٫
^ ۲ – ـ نهج البلاغه، نامه ۵۳، بند ۱۱ و ۱۸٫
۵۷۱

امضای مالکیت فردی
جمله ﴿فَلَکُم رُءوسُ اَمولِکُم لاتَظلِمونَ ولاتُظلَمون﴾، امضای اصل مالکیت در اسلام و عدم جواز منع رباخوار از تملّک و تصرّف در اصل مال خود اوست.
اضافه «رءوس» به «اموال»، اضافه بیانی نیست، بلکه اضافه صفت به موصوف است؛ گویا مال چونان فکر است که باید بازده و اثر داشته باشد. همان‏گونه که حرکات و تدبیر اعضا و جوارح بر عهده سر است، سودها و درآمدها را هم رأس مال و سرمایه فراهم می‏آورد و درآمدهای مشروع، از پیامدها و آثار اصل مال است.

ظلم بودن رباخواری
ربا، چون انضمام ناحق مال دیگران به اموال رباخوار است، ظلم محسوب می‏شود. از سوی دیگر، رباخوار با توبه‏اش اصل مال خود را مالک است و کسی مجاز نیست آن را به وی نپردازد و در حقّش ظلم کند: ﴿لاتَظلِمونَ ولاتُظلَمون﴾.
کاربرد ﴿لاتَظلِمونَ ولاتُظلَمون﴾ به جای «فلکم رءوس أموالکم بلا زیاده و لا نقیصه» می‏فهماند که خوردن مال مردم به صورت کم دادن یا زیاد گرفتن، ظلم است و ظلم هم ریشه‏کن می‏شود. ربا هم که نابود می‏گردد، به سبب مصداق ظلم بودن آن است.
۵۷۲

اشارات و لطایف

۱٫ احکام رباخوار
اگر پس از ابلاغ حکم تحریم ربا، رباخوار حکم خدا را پذیرفت و از کار پلید خویش دست کشید، رباهای گرفته شده پیش از صدور حکم، گذشت‏پذیر است و رباخوار حقّ گرفتن سودهای ربوی مانده را ندارد و در صورت اصرار بر گناه رباخواری، با عقوبت الهی و تعزیرات حکومتی روبه‏رو می‏گردد و با توبه او تمامی اصل مالش پرداخت می‏شود، وگرنه با انکار مستکبرانه و نفی جحودانه، اصل مال او جزو «انفال» و در اختیار رهبر یا جزو «فی‏ء» و مال مسلمانان است و اجازه و تعیین جهت صرف آن از اختیارات رهبر است.
رباخواری که به حرمت ربا آگاه است و آن را عالماً عامداً انکار می‏کند و می‏داند چنین انکار آشکاری تکذیب صریح وحی الهی و تخطئه آورنده آن است، مرتد و مهدورالدم است، زیرا حرمت ربا از ضروریات فروع دین به شمار می‏رود که آن را انکار کرده است.
حکم کلامی مرتد، جاودانگی در آتش است: ﴿ومَن عادَ فَاُولئِکَ اَصحبُ النّارِ هُم فیها خلِدون) ۱ چون کسی که با آمدن این موعظه رسا و قاطع قرآنی و جدا شدن رشد از غی، باز هم در برابر قرآن ایستادگی و صریحاً قرآن را جحودانه نفی و پیامبر را تخطئه کند، مستحق حکم کلامی خلود در آتش و حکم فقهی اجرای حدّ ارتداد و مصادره اموال است. شاید رباخوار آگاه به حرمت ربا هم که این حرمت را انکار نمی‏کند مشمول حکم مصادره اموال باشد. برپایه فتاوای فقها، رباخواری که به طور روشن از حرمت آن آگاه بوده
^ ۱ – ـ سوره بقره، آیه ۲۷۵٫
۵۷۳

ابتدا تعزیر و سپس اعدام می‏گردد ۱٫
تذکّر: حرمت ربا در قرآن نه متشابه است و نه هیچ فقیهی در اصل حرمت شبهه‏ای دارد؛ لیکن اگر حکمی مستفاد از اماره بود و دلیلی بر خلاف آن اقامه شد یا در اماره بودن دلیل آن تردیدی بود هیچ‏یک از حکم کلامی و فقهی درباره وی جاری نیست.

۲٫ اصل جامع طرد ظلم از ظالم و مظلوم
مهم‏ترین عنصر اعتقادی، توحید، و برجسته‏ترین عنصر اجتماعی سیاسی، عدل است. عدل مانع ستمگری و ستم‏پذیری است. اصل طرد ظلم از ظالم و مظلوم همان استقرار همه جانبه‏عدل است و این اصل جامع اختصاصی به مسائل اقتصادی ندارد؛ هرچند مورد آن جریان ربا و اقتصاد است. این اصل جامع، همه حوزه‏های محلّی، منطقه‏ای و بین المللی را دربر می‏گیرد؛ یعنی رعایت عدل و پرهیز از ظلم لازم است، خواه در قلمرو اسلامی که تنظیم روابط بین مسلمانان را برعهده دارد و خواه در قلمرو توحیدی که عهده‏دار روابط موحدان جهان است و خواه در سطح بین الملل که تنظیم روابط انسانی را برعهده دارد. غرض آنکه قانون لزوم عدل و پرهیز از ظلم نه تخصیص‏پذیر است و نه تقییدپذیر. مسائل مالی، خواه به عین و خواه به منفعت و خواه به انتفاع و خواه به حق تعلق بگیرد، در هیچ بخشی ظلم راه ندارد.
لازم است عنایت شود که تنها مبدأ تشخیص عدل و ظلم شریعت الهی است، زیرا تنها عاملی که از قرار گرفتن هر چیزی در جای خود آگاه است،
^ ۱ – ـ ر.ک: جواهر الکلام، ج۲۳، ص۳۳۲؛ ج۴۱، ص۶۰۱ ـ ۶۰۰٫
۵۷۴

خداوند است: ﴿ اِنّا کُلَّ شی‏ءٍ خَلَقنهُ بِقَدَر) ۱ ﴿کُلُّ شی‏ءٍ عِندَهُ بِمِقدار) ۲ تعیین موضع هر چیزی در اختیار آفریدگار آن چیز و خالق موضع آن است، بنابراین عدل که عبارت از «وضع کلّ شی‏ء فی موضعه» است بدون شناخت حدّ وجودی شی‏ء و استحقاق ذاتی وی و جایگاه او در هندسه نظام آفرینش ممکن نیست و این امور در اختیار آفریدگار جهان، انسان و پیوند این دو است، ازاین جهت گفته شد: عدل فقط با شریعت الهی معلوم می‏شود.

بحث روایی

۱٫ شأن نزول
روی عن أبی جعفر الباقر(علیه‌السلام): «أنّ الولید بن المغیره کان یربی فی الجاهلیه و قد بقی له بقایا علی ثقیف؛ فأراد خالد بن الولید المطالبه بها بعد أن أسلم، فنزلت الایه» ۳
قال السدی و عکرمه: نزلت فی بقیه من الرّبا کانت للعباس و خالد بن الولید و کانا شریکین فی الجاهلیه یسلفان فی الربا إلی بنی عمرو بن عمیر ناس من ثقیف، فجاء الإسلام و لهما أموال عظیمه فی الرّبا؛ فأنزل الله هذه الایه، فقال النبی‏صلی الله علیه و آله و سلم: «ألا أنّ کلّ ربا من ربا الجاهلیه موضوع و أوّل ربا أضعه ربا العباس بن عبد المطلب… » ۴
^ ۱ – ـ سوره قمر، آیه ۴۹٫
^ ۲ – ـ سوره‏رعد، آیه ۸٫
^ ۳ – ـ مجمع البیان، ج۲ ـ ۱، ص۶۷۳؛ وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۳۱٫
^ ۴ – ـ مجمع البیان، ص۶۷۴ ـ ۶۷۳؛ مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۳۴۵؛ الدر المنثور، ج۲، ص۱۰۷ و ۱۰۹، با اندکی تفاوت.
۵۷۵

اشاره: طبق این روایات، آیات ۲۷۹ ـ ۲۷۸ سوره «بقره» درباره خالد بن ولید و عباس بن عبد المطلب نازل شده است که پس از مسلمان شدن بنا داشتند سود رباهای دوران گذشته خود را بگیرند، که قرآن مؤمنان را از این کار منع کرد. پس از نزول این آیات پیامبر اکرم‏صلی الله علیه و آله و سلم رباهای دوران جاهلیت را بی‏اعتبار کرد و فرمود: نخستین ربایی که بطلان آن را اعلام می‏کنم رباهای عمویم عباس است.

۲٫ حکم قتل رباخوار
قال الصادق(علیه‌السلام): «لئن أمکننی الله منه لأضربنّ عنقه» ۱
اشاره: هنگامی که امام صادق(علیه‌السلام) شنید شخصی با جرئت ربا می‏خورد، فرمود که اگر خدا مرا از حکومت [ظاهری] برخوردار می‏کرد و بر او دست می‏یافتم وی را می‏کشتم، زیرا مستقیماً و صریحاً حرام خدا را حلال کرده و در برابر حکم خدا ایستاده است. البته محمول است بر مورد انکار ضروری، به طوری که نفی وحی الهی و تخطئه رسول اکرم‏صلی الله علیه و آله و سلم را به همراه داشته باشد، وگرنه صرف ارتکاب معصیت ربا مجوّز قتل نیست و این حکم فقهی از سایر دستورهای امام صادق(علیه‌السلام) به دست می‏آید.

۳٫ آمرزش رباخوار جاهل با توبه
عن أبی عبدالله(علیه‌السلام) قال: «إنّ التوبه مطهّره من دنس الخطیئه؛ قال: ﴿یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقوا اللهَ وذَروا ما بَقِی مِنَ الرِّبوا اِن کُنتُم مُؤمِنین ٭ … واِن تُبتُم
^ ۱ – ـ الکافی، ج۵، ص۱۴۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۱۲۵٫
۵۷۶

فَلَکُم رُءوسُ اَمولِکُم لاتَظلِمونَ ولاتُظلَمون﴾ فهذا ما دعا الله إلیه عباده من التوبه و وعد علیها من ثوابه؛ فمن خالف ما أمره الله به من التوبه، سخط الله علیه و کانت النّار أولی به و أحقّ» ۱
اشاره: توبه از رباخواری سبب آمرزش و پاداش الهی است و مخالفت با آن، غضب خدا و عذاب جهنّم را در پی دارد.

٭ ٭ ٭
^ ۱ – ـ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۵۳٫
۵۷۷

بازدیدها: 285