پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
یا بنی إسرائیل اذکروا نعمتی الّتی أنعمت علیکم و أنّی فضّلتکم علی العالمین (۱۲۲)
گزیده تفسیر
خدای سبحان انسانهای کامل را به ذکر الهی دعوت کرده و اوساط را به نعمتهای الهی متذکّر می‌کند و برای آنکه نعمت را از یاد نبرده، بر اثر غفلت و کفران نعمت، از نعمت محروم و گرفتار نقمت نشوند، جمال و جلال و قهر و مهر خود را در کنار هم ذکر کرده و همراه با تذکره نعمت، عذاب را یادآور می‌شود؛ به گونه‌ای که هم تشویق و ترغیب به ذکر نعمت است و هم ترهیب و تحذیر از عذاب.
خدای تعالی بنی‌اسرائیل را در عصر خودشان بر جهانیان تفضیل نسبی داد. یکی از نعمتهای مهم که به بنی اسرائیل عطا شد و آنان کفران کردند کثرت بعثت پیامبران از میان آنها بود. خدای سبحان برای رهایی یافتن بنی‌اسرائیل از این کفران، مکرر آنان را هشدار داد و نعمت و نقمت را یادآور شد.
تفسیر
تناسب آیات
ارتباط آیه مورد بحث و آیه بعد با مجموعه آیاتی که از آیه چهلم این سوره درباره بنی‌اسرائیل و با خطاب ﴿یا بنی‌اسرائیل﴾ آغاز شده، روشن است؛ زیرا این دو
۳۹۷
آیه به منزله تتمّه‌ای برای قصّه بنی‌اسرائیل است که با توجه به تکراری بودن مضمون آن (نسبت به آیه ۴۰ و نیز دو آیه ۴۷ و ۴۸) نقش تأکید بر نصیحت و تذکّر دارد و بدین معناست که غرض از این مطالب این است که قدر خود را بدانید و نعمتهایی که به شما ارزانی داشته شد به یاد آورید و بترسید از روزی که کسی به کار کسی نیاید و نه عوضی که خود را با آن بازخرید کند پذیرفته می‌شود و نه شفاعتی سود می‌بخشد و نه از نصرت خبری است.
پیوند این دو آیه با آیات قبل که سخن از عناد و لجاج اهل کتاب و کفر و اعراضشان از تدبّر در کتاب دارد نیز روشن است؛ زیرا گویا بدین معناست: چنین اعراض و کفری شایسته کسی که مورد تکریم خدا واقع شده و بر غیر خودش برتری یافته، نیست؛ پس کفران نورزید و از فرجام شوم کفران بترسید.
یادآوری جمال و جلال الهی
خدای سبحان گاه انسانها را فقط به یاد و ذکر الهی دعوت می‌کند و گاه آنها را به یاد جمال و جلال الهی و یاد نعمتها متذکر می‌کند. انسانهای کامل و اوحدی را که عبادت محبّانه دارند، به ذکر خویش دعوت می‌کند و می‌فرماید: ﴿اذکرونی أذکرکم) ۱ امّا اوساط از انسانها را که عبادتی خائفانه یا تاجرانه دارند، به نعمتهای الهی متذکر کرده، می‌فرماید: ﴿اذکروا نعمتی الّتی أنعمت علیکم) ۲
اگر انسان به یاد نعمت خدا نباشد نه تنها نعمت را از دست می‌دهد، بلکه خود را گرفتار نقمت و عذاب الهی می‌کند؛ از این رو یادآوری نعمت معمولاً با
^ ۱ – ـ سوره بقره، آیه ۱۵۲٫
^ ۲ – ـ سوره بقره، آیات ۴۰ و۴۷ و۱۲۲٫
۳۹۸
یادآوری عذاب همراه است و در سور و آیات فراوان، جمال و جلال خداوند و قهر و مهر او در کنار هم یادآوری شده است. در سوره مبارک «الرحمن» که عروس قرآن لقب گرفته ۱ و آیه شریفه ﴿فبأی ءَالاء ربّکما تکذّبان﴾ ترجیع بند زیبای آن است گاه جمال و بسیاری از نعمتهای الهی را برشمرده، اقرار می‌گیرد (آیات ۱ ـ ۲۵) و از بهشت سخن می‌گوید (آیات ۴۶ ـ ۷۷) و گاه جلال و قهر خود را یادآور شده، از دوزخ سخن می‌گوید (آیات ۳۱ ـ ۴۵). در سوره مبارک «مرسلات» نیز که ترجیع بندی آمیخته از جمال و جلال حق دارد، در کنار ذکر نعمت و رحمت (آیات ۲۵ ـ ۲۷ و ۴۱ ـ ۴۴)، عذاب را ذکر کرده (آیات ۲۹ ـ ۴۰) و همچنان که در سوره «الرحمن» در کنار ذکر هر نعمت یا عذاب، با زبان تهدید می‌فرماید: ﴿فبأی ءَالاء ربّکما تکذّبان﴾ در این سوره نیز پیوسته ﴿ویلٌ یومئذ للمکذّبین﴾ را که مهره ترس است ذکر می‌کند تا کسی از نعمت حق یا عذاب الهی غفلت نکند.
هشدار به کفران‌کنندگان
خدای سبحان نعمتهای فراوانی به بنی اسرائیل اعم از یهود و ترسا عطا کرد که برترین آن، نعمت کثرت بعثت انبیا از میان آنان بود، لیکن آنها کفران نعمت کردند. خداوند برای رهایی از کفران نعمت، به آنان هشدار می‌دهد که به یاد نعمتهای الهی باشید؛ ﴿یا بنی إسرائیل اذکروا نعمتی الّتی أنعمت علیکم و أنّی فضّلتکم علی العالمین﴾. در اینجا نیز براساس همان اصل قرآنی یادآوری جلال در کنار جمال و نعمت در کنار نقمت، بنی اسرائیل را تنها به تذکر نعمت هشدار نمی‌دهد، بلکه در ادامه یادآوری نعمت، آنان را از دشواری
^ ۱ – ـ مجمع‌البیان، ج۱۰۹، ص۲۹۶٫
۳۹۹
محاسبه روز قیامت می‌ترساند؛ ﴿و اتّقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً و لایقبل منها عدل و لاتنفعها شفاعه و لا هم ینصرون) ۱
خدای سبحان این هشدار را در آیات پیشین سوره «بقره» نیز به بنی اسرائیل داده و جمال و جلال و قهر و مهر را یادآور شده است؛ به گونه‌ای که هم رحمت و ترغیب و دعوت به ذکر نعمت است و هم نقمت و تهدید و هشدار به عذاب؛ ﴿یا بنی إسرائیل اذکروا نعمتی الّتی أنعمت علیکم و أوفوا بعهدی أوف بعهدکم و إیّای فارهبون) ۲ ﴿یا بنی إسرائیل اذکروا نعمتی الّتی أنعمت علیکم و أنّی فضّلتکم علی العالمین٭ و اتّقوا یوماً لاتجزی نفس عن نفس شیئاً و لایقبل منها شفاعه و لا یؤخذ منها عدل و لا هم ینصرون) ۳
درخور ذکر اینکه اعاده آیه گذشته برای افاده جدید است، نه صرف تأکید، و فوایدی برای آن در تبیان شیخ طوسی ۴ و دیگر کتابها ذکر شده است؛ چنان‌که تکرار ﴿فبأی ءَالاء ربّکما تکذّبان﴾ در بخش نوید و وعده، و تکرار ﴿ویل للمکذّبین﴾ در بخش تهدید و وعید برای فایده نوین است، نه صرف تأکید.
تفضیل بنی‌اسرائیل
آیا تفضیل بنی‌اسرائیل بر جهانیان نِسْبی است یا نفسی؟ یعنی نسبت به خصوص جهانیان در عصر خودشان است یا ناظر به مطلق جهان، اعم از گذشته و معاصر و آینده؟ گرچه محتمل است از لحاظ کثرت انبیای ابراهیمی
^ ۱ – ـ سوره بقره، آیه ۱۲۳٫
^ ۲ – ـ سوره بقره، آیه ۴۰٫
^ ۳ – ـ سوره بقره، آیات ۴۷ ـ ۴۸٫
^ ۴ – ـ تفسیر تبیان، ج۱، ص ۴۴۳ ـ ۴۴۴٫
۴۰۰
و اینکه همه آنان از بنی‌اسرائیل بودند تفضیل مزبور نفسی باشد نه نِسْبی، لیکن چون قصص بسیاری از انبیا در قرآن نیامده؛ ﴿ورسلاً قدقصصناهم علیک منقبل ورسلاً لم نقصصهم علیک وکلّم الله موسی تکلیماً) ۱ و ممکن است شمار زیادی از انبیای غیرمقصوص از اقلیم خاص و نژاد مخصوص و دوده ویژه و اُسْره معیّن بوده باشند بنابراین تفضیل مزبور نسبی است، نه نفسی.
بازدیدها: 334
