تفسیر تسنیم (تفصیلی)| جلد1،سوره حمد،آيه 1،بسم الله الرحمن الرحيم:رحمت رحمانيه و رحيميه در قرآن

رحمت رحمانيه و رحيميه در قرآن  

در برخى از آيات قرآن كريم تنها رحمت خاص الهى مطرح شده است ؛ مانند:

1- يعذب من يشاء و يرحم من يشاء و اليه تقلبون ⁽⁵³⁷⁾. در اين آيه كريمه، رحمت الهى در برابر عذاب او قرار گرفته است و چنين رحمتى همان رحمت خاص الهى است.

2- و لا تفسدوا فى الاءرض بعد اصلاحها و ادعوه خوفا و طمعا ان رحمة الله قريب من المحسنين ⁽⁵³⁸⁾ رحمتى كه به محسنان نزديك است، رحمت خاص است و گرنه نيكوكار و تبهكار، هر دو شمول رحمت مطلق خدا هستند.

در بعضى از آيات نيز تنها به رحمت مطلق اشاره شده است ؛ مانند:

1- ءاءتخذ من دونه الهة ان يردن الرحمن بضر لا تغن عنى شفاعتهم شيئا و لا ينقذون ⁽⁵³⁹⁾ با اين كه در اين آيه سخن از عذاب است از خداى رحمان ياد شده است، نه از خداى قهار و منتقم ؛ زيرا رحمت رحمانيه خداوند شامل عذاب نيز هست.

2- (الرحمنَ علم القران ) ⁽⁵⁴⁰⁾ در سوره مباركه الرحمن پس از ذكر نام شريف الرحمن ، در شمار نعمتها و رحمتهاى الهى، همانند: تعليم قرآن و نعيم بهشتى، از جهنم ياد كرده، مى فرمايد: هذه جهنم التى يكذب بها المجرمونَ يطوفون بينها و بين حميم ءانَ فباءى الاء ربكما تكذبان ⁽⁵⁴¹⁾.

جهنم كمالى وجودى و در رديف بهشت و ساير آلاء خداى سبحان، زير پوشش رحمت مطلق اوست.

3- فان كذبوك فقل ربكم ذو رحمة واسعة و لا يرد باءسه عن القوم المجرمين ⁽⁵⁴²⁾. رحمتى كه در كنار تكذيب كافران و تعذيب مجرمان ذكر شده است، رحمت مطلقه است. ⁽⁵⁴³⁾

در برخى از آيات نيز هر دو قسم رحمت آمده است ؛ مانند: و اكتب لنا فى هذه الدنيا حسنة و فى الاخرة انا هدنا اليك قال عذابى اصيب به من اءشاء و رحمتى وسعت كل شى ء فساءكتبها للذين يتقون و يؤ تون الزكوة و الذين هم باياتنا يؤ منون ⁽⁵⁴⁴⁾

خداى سبحان در پاسخ حضرت موساى كليم (عليه السلام ) كه تثبيت حسنه (رحمت خاص ) را در دنيا و آخرت مسئلت مى كند، اصول سه گانه زيرا را تبيين مى كند:

1- عذاب الهى بر اساس مشيت حكيمانه اش بر افرادى خاص نازل مى شود (عذاب خاص )

2- گستره رحمت فراگير الهى همه چيز (حتى عذاب ) را شامل مى شود (رحمت مطلق )

3- در عين فراگيرى رحمت، آن را به مؤ منان پرهيزكار عطا مى كند (رحمت خاص ).

رحمتى كه تنها بهره پرهيزكاران است، رحمت خاص (رحيميه ) است، نه رحمت عام و مطلق (رحمانيه ) كه هم پرهيزكار و هم تبهكار را زير پوشش ‍ دارد.

تذكر: بحث در تفاوت و امكان تفكيك رحمان و رحيم، فرع بر آن است كه هر كدام تعين خاص و وصف مخصوص را در برداشته باشد؛ اما بنابراين كه مجموع هر دو، اسم خاص باشد مانند بعلبك و رامهرمز، چنانكه برخى از بزرگان اهل معرفت ⁽⁵⁴⁵⁾ برآنند، نتيجه اين است كه پرورش نظام هستى امكانى بر محور تلفيق و جمع رحمت عام و خاص است و براى تفكيك مجالى نيست.