تفسیر تسنیم (تفصیلی)| جلد1،سوره حمد،پيشگفتار؛مكان نزول

مكان نزول  

مكى يا مدنى بودن سوره مباركه حمد، مورد اختلاف است ؛ بيشتر مفسران بر آنند كه در مكه نازل شده است. ⁽⁴⁶⁸⁾ برخى نيز آن را مدنى مى دانند ⁽⁴⁶⁹⁾ و بعضى نيز قائلند كه خداى سبحان براى تشريف اين سوره و تاءكيد بر اهميت آن، دوبار ( يك بار در مكه و بار ديگر در مدينه ) آن را فرو فرستاده است. ⁽⁴⁷⁰⁾

اختلاف درباره مكى يا مدنى بودن سوره حمد ثمره تفسيرى ندارد؛ زيرا مشتمل بر آيه اى نيست كه معنايش به اختلاف نزول، مختلف و متفاوت شود، ليكن براى مكى بودن آن، دلايل چندى بيان داشته اند:

1 خداى سبحان در سوره مباركه حجر به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمايد: و لقد اتيناك سبعا من المثانى و القران العظيم ⁽⁴⁷¹⁾. با توجه به اين كه سوره مباركه حجر از سوره هاى مكى است و مراد از (سبعا من المثانى ) در آن، به شهادت روايات معصومين (عليهم السلام ) سوره حمد است ⁽⁴⁷²⁾ و از طرفى اعطاى السبع المثانى به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم با لفظ ماضى (اتيناك ) بيان شده است، پس ‍ سوره حمد نيز مكى است و قبل از سوره حجر نازل شده است.

2 در روايات فريقين آمده است كه قوام نماز به سوره مباركه فاتحة الكتاب است: لا صلاة الا بفاتحة الكتاب ⁽⁴⁷³⁾ و نماز، پيش از هجرت در مكه تشريع شده است. استاد علامه طباطبايى (قدس سره ) مى فرمايد:

گرچه نماز با هيئت و ويژگيهاى كنونى آن در شب معراج.تشريع شد، اما از آيات فراوانى در سوره هاى مكى از جمله آيه كريمه ارايت الذى ينهىَ عبدا اذا صلى ⁽⁴⁷⁴⁾ بر مى آيد كه در اوايل بعثت نيز اصل نماز، دست كم به صورت سجده و تلاوت بخشى از قرآن، تشريع شده بود. ⁽⁴⁷⁵⁾

3 در برخى از تفاسير اهل سنت براى اثبات مكى بودن سوره مباركه حمد به رواياتى از حضرت اميرالمؤ منين (عليه السلام )، استناد شده است ؛ مانند: نزلت فاتحة الكتاب بمكة من كنز تحت العرش ⁽⁴⁷⁶⁾ در جوامع روايى شيعى نيز حديثى به اين صورت از آن حضرت (عليه السلام ) نقل شده است: فاءول ما نزل عليه بمكة فاتحة الكتاب… ⁽⁴⁷⁷⁾. همچنين حضرت امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد: فاءول ما نزل على رسول الله بمكة بعد اءن نبى ء الحمد ⁽⁴⁷⁸⁾