تفسیر تسنیم ( تفصیلی)| جلد۱،پیشگفتار مفسر، فصل چهارم؛ روایات تطبیقى و تفسیرى

روایات تطبیقى و تفسیرى

قرآن کریم جهانى و جاودانه است ؛ به طورى که نه مرزهاى جغرافیایى و حدود اقلیمى حوزه رسالت آن را مرزبندى مى کند و نه مقاطع امتداد زمان را بر قلمرو شمول و فراگیرى آن تاءثیرى است و چنین کتابى در غایب همانند حاضر جارى است و بر گذشته و آینده همانند حال منطبق مى شود. احکام و اوصافى که قرآن کریم براى خود بیان مى کند فراتر از مرزهاى مکانى و زمانى است.

از این ویژگى قرآن کریم در روایات به جرى تعبیر شده است ؛ امام باقر (علیه السلام ) مى فرماید: آیاتى که درباره اقوامى نازل شده، اگر پس از مرگ آن اقوام، بمیرد از قرآن چیزى باقى نمى ماند؛ لیکن همه قرآن تا آسمانها و زمین برپاست، بر اقوام و ملل و اشخاص و اشیا جارى است: ولو اءن الآیه اذا نزلت فى قوم ثم مات اولئک القوم ماتت الآیه لما بقى من القرآن شى ء و لکن القرآن یجرى اوله على آخره مادامت السماوات و الارض… ^(۳۰۵)

همچنین آن حضرت مى فرماید: همه آیات قرآن داراى ظاهر و باطن است… برخى از [ مصادیق ] آن گذشته و برخى هنوز نیامده است. قرآن همانند مهر و ماه در جریان است: عن الفضیل بن یسار قال سئلت اءباجعفر (علیه السلام ) عن هذه الروایه: ما فى القرآن آیه الا و لها ظهر و بطن. فقال: ظهره تنزیله و بطنه تاءویله، منه ما مضى و منه ما لم یکن. یجرى کما یجرى الشمس و القمر کما جاء تاءویل شى ء منه. یکون على الاءموات کما یکون على الاءحیاء… ^(۳۰۶). در این حدیث شریف انطباق آیات قرآن کریم بر مواردى که به واسطه تحلیل به دست آمده از قبیل جرى شمرده شده است.

بسیارى از روایاتى که در تفاسیر روایى مانند نور الثقلین و برهان آمده و از آن به عنوان روایات تفسیرى یاد مى شود، در پى تفسیر آیه نیست ؛ زیرا تفسیر به معناى بیان معانى الفاظ و جمله هاى قرآنى است و بیشتر آن احادیث از این قبیل نیست، بلکه در پى تطبیق آیه بر برخى از مصادیق و در موارد فراوانى تطبیق بر بارزترین مصداق آن است، همان گونه که آیه کریمه غیر المغضوب علیهم و لا الضالین بر یهود و نصارا تطبیق شده است و نشانه تطبیقى بودن چنین روایاتى آن است که اولا، عناوینى مانند ( المغضوب علیهم ) و (الضالین ) عام است و مصادیق فراوانى دارد و ذکر یک مصداق هرگز به معناى عدم انطباق مفهوم جامع بر سایر مصادیق نیست ؛ مگر این که دلیلى بر انحصار باشد؛ چنانکه در تذکر آینده خواهد آمد. ثانیا، همین عناوین در روایاتى دیگر، بر گروههایى جز یهود و نصارا منطبق شده است ؛ مانند تطبیق (المغضوب علیهم ) بر نصاب و (الضالین ) بر مرددین ناآشناى با امامان (علیهم السلام ). ثالثا، در برخى روایات عنوان (الضالین ) بر هر دو گروه یهود و نصارا منطبق شده است. ^(۳۰۷)

شاهد دیگر بر تطبیقى بودن بسیارى از روایات تفسیرى آن است که حضرت امام باقر (علیه السلام ) در بیانى جامع به خیثمه فرمودند، ثلث قرآن درباره ما و دوستان ماست و ثلث آن درباره دشمنان ما و دشمنان پیشینیان ماست و…: یا خثیمه !القرآن نزل اءثلاثا: ثلث فینا و فى اءحبائنا و ثلث فى اءعدائنا و عدو من کان قبلنا و… ^(۳۰۸)

بنابراین، این گونه روایات بر فرض صحت و تمامیت سند و جهت صدور، هرگز گستره شمول و عموم معناى آیه را محدود نمى کند و بیان مصداق کامل یا یک مصداق، مصادیق دیگر را نفى نمى کند و دست مفسر را در تطبیق آیه بر سایر مصادیق آن نمى بندد؛ بلکه آیه داراى معنایى عام است و همچنان به عموم خود باقى است.

فایده و نقش روایات تطبیقى آن است که با تبیین برخى مصادیق آیه، مفسر را در ارائه معناى کلى راهنمایى مى کند.

تذکر: در برخى موارد مصداق آیه منحصر و محدود است و قانون جرى و تطبیق در خصوص آن آیات راه ندارد؛ همانند آیه ولایت: انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوه و یؤ تون الزکوه و هم راکعون ^(۳۰۹)، آیه مباهله: فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع اءبناءنا و اءبناءکم و نساءنا و نساءکم و اءنفسنا و اءنفسکم ثم نبهتل… ^(۳۱۰) و آیه تطهیر: انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس ‍ اءهل البیت و یطهرکم تطهیرا ^(۳۱۱)

بازدیدها: 82