مناجات خوانی و ادعیه خوانی برای آنکه بر جان و دل بنشیند آدابی دارد که شاید مهمترین آن صدای خوش مناجات خوان و بهره‌گیری او از لحن و سبک و صدای خوش در خواندن دعاست. همین موضوع سبب می‌شود که مضامین زیبای دعا بر جان دل مخاطب بنشیند. و او را با معنویت دعا همراه کند. در کنار این مناجات خوان باید درک درستی از عبارات و مضامین دعا داشته باشد. و در عین حال در جان خود نیز حدی از معنویت و تقوا و وارستگی را داشته باشد. تا آنچه از دلش بر می‌آید بر دل شنونده بنشیند.

در تاریخ مناجات خوانی و ادعیه خوانی کشور نام بزرگان زیادی می‌درخشد. افرادی که در طول دهه‌ها توانستند اجتماعات معنوی و بزرگی را با نوای گرم خود همراه کنند. اشخاصی چون حسن عندلیب، محمد دماوندی، حسینعلی نکیسا، حسین طاهرزاده، ابوالحسن‌خان اقبال آذر، سیدجواد ذبیحی، شیخ محمدحسین زاهد، سیدعلی میرهادی، حسن ارضی، حسین صبحدل و دیگر افراد که با تلفیق صدای خوش و دانش موسیقی سهم بسزایی در مناجات خوانی داشته و نامشان در تاریخ ایران ثبت شود.

ایرانی‌ای نیست که صدای اذان حسین صبحدل را از مناره‌ها و تلویزیون و رادیو نشنیده باشد. او سال‌های سال نوای گرم اذانش مهمان خانه‌های مردم بوده و هست. و در کنار موذنین بزرگی چون مؤذن زاده نامش همیشه می‌درخشد.

عشق به دین و فرهنگ

حسین صبحدل، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های فرهنگی، مذهبی و هنری ایران، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در میدان محمدیه تهران به دنیا آمد. او از دوران کودکی به مؤذنی در مساجد و فعالیت در هیئت‌های مذهبی روی آورد و به مرور زمان به یکی از نمادین‌ترین شخصیت‌های موسیقی دینی و مذهبی و مناجات خوانان ایران تبدیل شد. زندگی وی پر از فعالیت‌های هنری، فرهنگی و انقلابی بود که هر یک نشان‌دهنده عشق وی به دین و فرهنگ ایرانی است.

صبحدل از کودکی در محافل مختلفی شرکت می‌کرد و به مرور زمان به مؤذنی در مساجد محله‌اش روی آورد. این علاقه و فعالیت‌ها، او را به سمت آشنایی با موسیقی سنتی ایرانی و ردیف‌های آوازی سوق داد. وی در کنار فعالیت‌های مذهبی، به موسیقی آوازی و دستگاه‌های موسیقی سنتی تسلط کامل پیدا کرد و این تسلط را در اجراهای اذان خود به کار بست.

فعالیت‌های مذهبی و انقلابی

صبحدل در سال‌های پیش از انقلاب، در کنار شخصیت‌های برجسته‌ای چون آیت‌الله سید محمود طالقانی، دکتر علی شریعتی، شهید مرتضی مطهری، شهید مفتح، شهید هاشمی‌نژاد و مهندس بازرگان، در فعالیت‌های فرهنگی و انقلابی شرکت فعال داشت. او مدیریت برنامه‌های مذهبی شخصیت‌های برجسته‌ای چون طالقانی در مسجد هدایت، شریعتی در حسینیه ارشاد را بر عهده داشت.

در همین دوران، وی به عنوان یکی از فعالان فرهنگی و انقلابی، نقش مهمی در تبلیغات دینی و انقلابی ایفا کرد. سرود معروف «خمینی‌ای امام» که در کنار شهید مفتح خلق شد. یکی از آثار ماندگار او در دوران سخت پیش از انقلاب است. این سرود به همراه آثار دیگری مانند «راه امام در کلام امام»، «بانگ توحید»، «طلایه‌داران انقلاب»، «حماسه رزمندگان» و «ماه محرم»، نشان‌دهنده خلاقیت و تلاش‌های وی در زمینه موسیقی انقلابی است.

اذان: هنر و معنویت در آغوش هم

یکی از ماندگارترین آثار صبحدل، اذان معروف او است. که در دستگاه بیات ترک اجرا شده و با روح نغمه‌های اصیل ایرانی آمیخته شده است. این اذان، که قدمت آن به پنج دهه می‌رسد. اولین بار در مسجد جلیلی و زیر نظر آیت‌الله مهدوی کنی تلاوت شد. اذان صبحدل، به دلیل ارتفاع بلند و جذابیت خاص، جایگاه ویژه‌ای در میان مردم پیدا کرد. و به عنوان یکی از شکوهمندترین اذان‌های تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود.

شهید مرتضی مطهری، یکی از چهره‌های برجسته انقلاب اسلامی، وصیت کرده بود که “هر وقت جنازه من را از زمین بر می‌دارید. اذان صبحدل را پخش کنید.” این وصیت، نشان‌دهنده جایگاه ویژه‌ای است که صبحدل در دل فرهنگ و دین ایران داشت. اذان او، به گفته بسیاری از صاحب‌نظران، در کنار اذان مؤذن‌زاده اردبیلی، از گلدسته‌های مساجد و رسانه‌های ایران است.

فعالیت‌های رادیویی و فرهنگی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صبحدل به عنوان «پدر مذهبی رادیو» شناخته شد. و بیش از ۱۳۰۰ اثر رادیویی از جمله دعاهای سحر، دعای تحویل سال و مناجات‌های متنوع را تهیه کرد. او همچنین در تشکیل گروه‌های کر واحد موسیقی رادیو و راه‌اندازی کلاس‌های آواز نقش داشت که حاصل آن پرورش خوانندگانی چون محمدرضا اصفهانی و مختاباد بود.

برخی از یادگارهای ماندگار او در رادیو عبارتند از: ربنا با صدای استاد محمدرضا شجریان، مناجات افشاری با صدای شجریان، دعای سحر با صدای موسوی قهار و آواز سحرگاهان با صدای قاسم رفعتی

تلاش صبحدل برای خانه تکانی در رادیو

صبحدل در سال‌های پایانی عمرش به بیماری سخت ریوی و فراموشی مبتلا شد. این بیماری باعث شد که او از فعالیت‌های هنری و فرهنگی دور شود. و حتی بسیاری از خاطراتش را از دست بدهد. با این حال، اثر ویژه‌اش، اذان معروف او، همچنان در مساجد و رسانه‌های مختلف پخش می‌شد. در نهایت، این هنرمند بزرگ در روز ۱۳ آبان ۱۳۸۸ در سن ۷۸ سالگی دار فانی را وداع گفت.

مراسم تجلیل از صبحدل در سال‌های پایانی عمرش برگزار شد. و شخصیت‌هایی چون دکتر غلامعلی حدادعادل و عزت‌الله ضرغامی در این مراسم شرکت کردند. حدادعادل در این مراسم اشاره کرد که «صبحدل به گردن چند نسل حقی بزرگ دارد».

سهیل محمودی از استاد صبحدل چنین یاد کرد:

پخش ربنا و مناجات افشاری شجریان، اولین دعای سحر با صدای موسوی قهار و آواز سحرگاهان با صدای قاسم رفعتی از رادیو یادگارهایی از مرحوم صبحدل است. که هیچوقت فراموش نمی‌شوند.»

محمودی از نشست و برخاست استاد صبحدل با استادان و هنرمندان ادبیات و موسیقی گفت:

«او با مرحوم محمودی خوانساری و استاد ناصر مسعودی همدوره بودند. و در محضر مرحوم مهرتاش تلمذ می‌کردند. او همچنین هنرمندان قابل و زبده بعد از انقلاب مثل حسام‌الدین سراج، محمد اصفهانی، حسن‌زاده و مختاباد را پرورش داد. خود او از طریق مرحوم محمد همایون – بنیانگذار حسینیه ارشاد- با مرحوم شریعتی، شهید مطهری و مهندس بازرگان و دیگر انقلابیون فعال در حسینیه ارشاد آشنا شد. و در فعالیت‌های انقلابی و فرهنگی با آن‌ها بسیار همراهی می‌کرد. تا آنجا که دکتر شریعتی در بسیاری از سفرنامه‌هایش از حسین صبحدل به نیکی یاد کرده است.»

محمودی از آخرین دیدارش با مرحوم صبحدل چنین گفت:

«آخرین باری که ایشان را دیدم، جمعه آخر ماه مبارک رمضان بود که به همراه دوستان؛ آقای احمد مسجدجامعی، شیخ‌حسین انصاریان، مهندس حسن بیادی و استاد قاسم رفعتی به دیدار ایشان رفتیم. ایشان به خاطر بیماری فراموشی، شرایط خوبی نداشتند. و شاید یکی از دلایلی که افراد کمتر به دیدنشان می‌رفتند. این بود که می‌خواستند خودشان و خانواده‌شان کمتر به زحمت بیفتند.»

او نه تنها یک مؤذن برجسته بود. بلکه یک هنرمند، معلم و فعال فرهنگی بود. که با خلاقیت‌ها و تلاش‌هایش، به فرهنگ و دین ایران خدمت کرد.

از دیگر یادگارهای ارزشمند او، تشکیل گروه‌های کر واحد موسیقی رادیو و راه‌اندازی کلاس‌های آواز در رادیو بود. که حاصل آن پرورش خوانندگانی چون محمدرضا اصفهانی و مختاباد بود. این هنرمند بزرگ، با وجود فراموشی و بیماری‌های آخرین سال‌های زندگی، همچنان در دل مردم و فرهنگ ایران جایگاه ویژه‌ای دارد.