پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
آیت الله مقتدائی در درس خارج فقه سیاسی خود با موضوع « ولایت فقیه» به بررسی “معنی ولایت در کتب لغت و آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام” پرداخت.
متن مباحث مطرح شده این استاد حوزه در ذیل می آید.
ولایت در لغت
در مفردات راغب اصفهانی که معانی الفاظ قرآن را می‌آورد و مورد قبول و اعتماد است می‌فرماید؛ الوَلَاءُ و التَّوَالِی: أن یَحْصُلَ شیئان فصاعدا حصولا لیس بینهما ما لیس منهما
ولاء_که از ماده «وَلی» است_ دو چیز یا چند چیزی هستند که محقق می‌شوند و در کنار هم قرار می‌گیرند به گونه‌ای که بینشان هیچ فاصله‌ای نباشد وهیچ چیزی که غیر آن دو است بینشان نباشد، یعنی با هم بودن بدون فاصله و پشت سر هم آمدن بدون فاصله را ولاء و توالی گویند.
اشراب شدن معنی قرب در معنای ولایت
و یستعار منهما القرب
و چون به این معناست استعاره به قرب شده و معنای قرب بر آن بار شده است ، وقتی از آن مطلق قرب استفاده کردیم، استظهار مطلق قرب می‌کنیم و وقتی در قرب استفاده شد مطلق قرب است قرب جسمی و قرب معنوی و قرب مکانی.
قرب معنوی به معنی دوستی و محبت و به معنی یاری و نصرت هم آمده است.
مخلص کلام مفردات راغب در ماده ولاء
تا اینجا خلاصه کلام مفردات راغب این است که یکی از معانی ولاء قرب است و مطلق قرب را هم از این کنار هم قرار گرفتن استکشاف می‌کنیم و اینکه قرب هم انواعی دارد.
معنی وِلایت و وَلایت یکی است
در ادامه می‌فرماید و قیل: الوِلَایَهُ و الوَلَایَهُ نحو: الدِّلَاله و الدَّلَاله، و حقیقته: تَوَلِّی الامر
بعدا بحث می‌کنیم بعضی در لغت بین «وَلاء» به فتح واو و «وِلاء» به کسر واو فرق گذاشتند و گفتند ولایت به فتح دوستی است و ولایت به کسر واو به معنای سرپرستی است ولی در لغت اینگونه نیست، زیرا می‌بینید که راغب می‌فرماید وِلایت به کسر و وَلایت به فتح واو نظیر دِلالت به کسر دال و دَلالت به فتح دال است.
حقیقت معنی ولایت
حقیقت معنی ولایت _به کسر و فتح واو_ سرپرستی امر و عهده دار بودن است و خلاصه این است که ولایت به دو معناست؛ یکی به معنای قرب و یکی هم به معنای ولایت به معنای سرپرستی.
محل بحث ما ولایت به معنی سرپرستی می باشد، یعنی فقیهی که امر حکومت در دست اوست.
ولایت در کتاب لغت صحاح
در صحاح عینا همین دو معنی را دارد الْوَلْىُ: القربُ و الدنوُّ. یقال: تباعَدَ بعدَ وَلْی
وَلی به سکون لام یعنی نزدیکی و نزدیک هم بودن و عرب می‌گوید دور شدیم از یکدیگر، بعد از اینکه نزدیک یکدیگر بودیم.
و کذلک الوالی البلد و زمامدار، ولایت بر شهر پیدا کرد یعنی سرپرستی پیدا کرد یا ولی الرجل البیع یعنی فلانی ولایت بر بیع پیدا کرد و ولایه فیهما از باب سرپرست امر آن دو یعنی بلد و بیع را عهده‌دار شد.
و بعضی اهل لغت هم فقط معنای دوم را ذکر کرده‌اند.
ولایت در کتاب لغه اقرب الموارد
در اقرب الموارد آمده است ولی الشیئی یا ولی علیه وِلایه (بالکسر یا بالفتح) ای ملک امره، یعنی مالک کار او شد و قام به؛ و اداره امر بلد را عهده‌دار شد. ملاحظه می‌فرمایید که فقط معنای سرپرستی را آورده است.
ولایت در کتاب لغه لسان العرب
در لسان العرب معنای سرپرستی دارد والوَلِیُّ: ولیُّ الیتیم الذی یلی أَمرَه و یقوم بکِفایته، یعنی کفالت و سرپرستی یتیم به عهده این شخص است یا گفته می‌شود وَلیُّ المرأَهِ: الذی یلی عقد النکاح علیها؛ کسی است که عقد نکاح زن در دست اوست و لا یَدَعُها تسْتَبدُّ بعقد النکاح دونه، یعنی زن را رها نمی‌کند که مستقلا برای خودش عقد نکاح جاری نماید و در ادامه می‌فرماید: و فی الحدیث أَیُّما امرأَه نکحت بغیر إِذن مولاها فنِکاحُها باطل در روایت داریم اگر زنی بدون سرپرست خود نکاح کرد و ازدواج کرد نکاحش باطل است. ملاحظه می‌فرمائید لسان العرب هم فقط یک معنای سرپرستی را مطرح کردند.
نتیجه بررسی معنی ولایت از لغات
در لغت برخی دو معنی آورده‌اند و برخی از کتب لغت فقط سرپرستی را آورده‌اند، پس بیشتر با اینکه بعضی‌ها دو معنی ذکر کردند معنی سرپرستی مورد توجه است.
ولایت در قرآن
در آیات کثیری این ماده با مشتقات مختلف ذکر شده است که بعضی تا ۲۳۰ مورد ذکر کرده‌اند.
*﴿أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لاَ نَصِیرٍ﴾
نظر مرحوم طبرسی در مورد ماده ولایت
مرحوم طبرسی در مجمع البیان می‌فرماید؛ الولی هو القائم بالامر» کسی که سرپرستی امر دست اوست« و منه ولی عهد المسلمین» یعنی کسی که کفالت مسلمین به دست اوست» مرحوم طبرسی در معنای آیه شریفه می‌فرماید؛ خدای تعالی می‌فرماید: مگر نمی‌دانید ایها الناس هیچ کس بر شما سرپرستی ندارد به جز خداوند و کسی که قائم به امر شما باشد و شما را نصرت نماید احدی غیر از خدا نیست.
* ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ﴾
شان نزول آیه ولایت؛ مولا علی علیه السلام است
تعبیر به «ولیّ» آمده و برای بیان مراد از «ولیّ» در آیه در مجمع البیان روایتی نقل می‌فرماید مفصل است که فقیری در موقع نماز وارد مسجد پیامبر شد و دور زد و تقاضای کمک کرد و کسی چیزی به او نداد و آن فقیر ناامیدانه در حال بیرون رفتن از مسجد بین نماز مستحبی گفت ایها الناس به مسجد پیامبر آمدم و هیچ کس کمکی نکرد و در همین حال دارم از مسجد پیامبر بیرون می‌روم. در این حال حضرت علی که مشغول نماز مستحبی بود دست خود را به طرف آن فقیر دراز کرد و اشاره کرد که انگشتر را از انگشت حضرت علی(علیه السلام) درآورد و آن فقیر چنین کرد و انگشتر را گرفت و رفت پس از آن آیه شریفه ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ﴾ نازل شد
پس شأن نزول آیه که در رابطه با حضرت علی(علیه السلام) است و ولایت را ابتدائا برای خداوند می‌داند که بعد می‌خوانیم و در مرحله بعد ولایت برای رسول است و در مرحله بعد ولایت حضرت علی و ائمه است که همگی از خداوند به آنها تفویض شده است و لذا چون در ردیف ولایت خداوند قرار داده شده به معنای سرپرستی است. پیامبر در حال نماز بود رو برگرداند و پرسید چه کسی در راه خدا در حال نماز صدقه داد؟ همه بالاتفاق گفتند علی بود که صدقه داد. آیات کثیره‌ای هم هست در بین بحث‌ها می‌خوانیم.
ولایت در روایات
در روایات کثیره‌ای داریم که لفظ ولی و ولایت در آن استعمال شده است. و همین معنای سرپرستی مراد است.
در کافی از امام باقر علیه السلام نقل است: بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْ‌ءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَهِ
اسلام بر پنج پایه قرار داده شده است بر نماز و زکات و روزه و حج و ولایت که توجه به ولایت بیشتر از بقیه است و این در حالی است که این پنج مساله ارکان اسلام می‌باشند و به ویژه بدون ولایت، اسلام کسی قبول نیست و اینها نشان می دهد که مراد از معنی ولایت در این احادیث، همان در دست داشتن زمام امر است.
و مشابه این روایت روایات متعددی است که در همین باب وجود دارد که مرحوم کلینی به عنوان «باب دعائم الاسلام» آورده است و ما از کتاب مرآه العقول نیز روایاتی نقل می‌کنیم و مراد از ولایت درهمه آنها، سرپرستی است.
منبع:حوزه
بازدیدها: 170
