رعایت حقوق متقابل در خانواده

هر چند اصل در روابط خانوادگی بر همدلی تک تک اعضا است؛ اما به هر حال در هر نوع روابط انسانی ممکن است اختلافات و کشمکش هایی پیدا شود. اسلام عزیز اولًا برای آنکه حتی الامکان از وقوع چنین حالتی جلوگیری نماید و ثانیاً در صورت وقوع راه کاری منصفانه و عادلانه ارائه دهد، برای هر یک از اعضای خانواده در قبال سایر اعضا، حقوق و وظایفی را معین کرده است: حقوق مشترک میان همسران و حقوق اختصاصی زن و مرد و حقوق متقابل میان والدین و فرزندان. در یک خانواده اسلامی این حقوق و وظایف به خوبی رعایت می شوند. عدم رعایت این حقوق و عدم انجام آن وظایف به طور قطع کارکردهای اخلاقی و اجتماعی خانواده را تضعیف می کند و آن را از کارآمدی لازم می اندازد. کمترین فایده و ثمره رعایت حقوق متقابل میان اعضای خانواده این است که روابط خانوادگی را به درستی و به صورت عادلانه تنظیم می کند.

امام سجاد (علیه السلام) ارتباط والدین با فرزندان را با توجه به اینکه فرزند اساساً از آنِ والدین است و جزئی از وجود آنان است به این صورت بیان فرموده اند:

وَ أَمَّا حَقُ وَلَدِک فَتَعْلَمُ أَنَّهُ مِنْک وَ مُضَافٌ إِلَیک فِی عَاجِلِ الدُّنْیا بِخَیرِهِ وَ شَرِّهِ وَ أَنَّک مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّیتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدَّلَالَهِ عَلَی رَبِّهِ وَ الْمَعُونَهِ لَهُ عَلَی طَاعَتِهِ فِیک وَ فِی نَفْسِهِ فَمُثَابٌ عَلَی ذَلِک وَ مُعَاقَبٌ؛^[۱]

حق فرزندت بر تو آن است که بدانی او از توست و خیر و شرّش در این دنیا منتسب به تو است و تو به دلیل مسؤولیت و ولایتی که بر او داری، موظفی که او را خوب تربیت کنی و به جانب پروردگارش رهنمون باشی و به او کمک کنی تا در ارتباط با تو و خودش، از خداوند فرمان برد و نیز توجه داشته باش که اگر او را به شایستگی تربیت کنی، پاداش آن را خواهی یافت و چنان چه در تربیت او سهل انگاری نمایی، مورد عقوبت خداوند قرار خواهی گرفت.

البته این را می دانیم که مراعات قوانین حقوقی به خودی خود نمی تواند فضایی صمیمی و همدلانه ایجاد کند. در محیط خانواده بیش از آنکه بخواهیم به حقوق طرفین تکیه کنیم لازم است فضای محبت و همدلی برقرار باشد. فضای احسان و ایثار است که محیط خانواده را سرشار از محبت و زیبایی می کند. به همین دلیل، در منابع اسلامی ارزش های فراوانی برای همکاری و همدلی اعضای خانواده با یکدیگر بیان شده است.^[۲]

پی نوشت ها

[۱] . تحف العقول، رساله ‏الحقوق، ص ۲۶۳٫

[۲] . بحار الانوار، ج ۱۰۱، ص ۱۳۲٫[دراین باب فقط همین یک حدیث را ذکر کرده است.]