سه سکانس از فلسفه‌ی زیارت اربعین

با نزدیک شدن به ایام اربعین حسینی مشتاقان و محبان خاندان عصمت و طهارت با شور و شوق وصف ناشدنی تمام سعی و تلاش خود را به کار می بندند تا اینکه خود را به جمع کاروان زائران حسینی ملحق نمایند، این شور و شوق به حدی است که حتی تصور نرسیدن به کربلا در ایام اربعین حسینی برای بسیاری از افراد دردناک و جان فرسا است! ولی با وجود این شور و شوق مقدس چه بسا افرادی به خوبی از هدف و فلسفه ی این سفر الهی اطلاع نداشته باشند و آداب و قوانین این مسیر ویژه خاص را نمی دانند!

به راستی هدف از این تجمع میلیونی در ایام خاصی از سال چیست؟ شیعیان و محبان خاندان عصمت و طهارت با چه هدف و انگیزه ای خود را به جمع مشتاقان اباعبد الله الحسین علیه السلام می رسانند؟ بروز این چنین سؤالاتی ایجاب می کند که پیش از سفر به فکر کسب معرفت و آگاهی باشیم؛ کما اینکه در منابع روایی نیز نقل شده است: «یا کُمیلُ! ما مِن حَرَکهٍ إلّاوَأنتَ مُحتاجٌ فیها إلى مَعرِفهٍ؛[۱] اى کمیل! هیچ حرکتى نیست مگر آن که تو در آن، نیاز به معرفت و آگاهى دارى‏.»

اهمیت و ارزش زیارت امام حسین علیه السلام

واقعیت و کنه حقیقت بسیاری از امور ماورایی و معنوی و الهی برای انسان مادی و خاکی روشن نیست، ولی آنها که دستی به غیب دارند و از پس پرده آن با خبر هستند، مطالب حیرت آور و شگفت انگیزی را در وصف زیارت امام حسین علیه السلام نقل کرده اند برای نمونه در منابع روایی از امام محمد باقرعلیه السلام نقل شده است: «اگر مردم می دانستند چه فضیلتی در زیارت مرقد امام حسینعلیه السلام وجود دارد از شوق زیارت می مُردند و نفس هایشان به شماره می افتاد.»[۲]

 یکی دیگر از اهداف مهم و ارزشی زیارت اربعین حسینی علیه السلام بیعت و میثاق با امام حسین علیه السلام و پیمودن راهی است که ایشان در پیش روی محبان و دوست داران خود قرار داده و لبیک به ندای هل من ناصر ایشان است؛

فلسفه و زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین

در فرهنگ و اندیشه اسلامی زیارت امام معصومعلیه السلام دارای معنای ژرف و فلسفه ای عمیق است، معنایی که ریشه در مبانی اصیل اسلامی دارد، هدف در زیارت تنها رسیدن به محبوب و یا رسیدن به مکانی که پیکر مطهر امام در آن وجود دارد نیست، بلکه هدف وصل شدن به دریای معرفت و بصیرتی است که در سایه سار وجود امام برای انسان ها گسترده شده است.

اولین و مهمترین علت توجه به قبور اولیای الهی و رفتن به زیارت آنها جنبه توحیدی و تقربی آن به خدای متعال است، در واقع براساس آموزه های دینی و معرفتی توحید واقعی با وجود امامان معصوم علیهم السلام قابل دست یابی و شناخت است، به همین جهت وصل شدن به امام خود زمینه تقرب و نزدیکی به خدای متعال را برای انسان فراهم می کند، کما اینکه در زیارت آنها می خوانیم: «یَا أَهْلَ التَّوْحِیدِ زَائِراً وَ بِحَقِّکُمْ عَارِفاً وَ بِزِیَارَتِکُمْ إِلَى اللَّهِ مُتَقَرِّبا؛[۳] اى اهل توحید! به زیارت شما آمده ‏ام، شناساى حقّ شمایم و با زیارت شما به خداوند، تقرّب مى‏ جویم‏.»

اولین و مهمترین منبع مشترک بین تمام مذاهب اسلامی قرآن کریم است، منبع وحیانی که آیات روح بخش آن فصل الخاطب تمام نظرات و معارف است، خدای متعال در آیات مشخصی از این نسخه ی وحیانی همه بندگان خود را به دوستی و محبت نسبت به خاندان عصمت و طهارت دعوت کرده و می فرماید: «ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبى‏ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَهً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ؛[۴]این همان چیزى است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏ اند به آن نوید مى‏ دهد! بگو: من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى ‏کنم جز دوست ‏داشتن نزدیکانم [اهل بیتم‏]؛ و هر کس کار نیکى انجام دهد، بر نیکى ‏اش مى ‏افزاییم؛ چرا که خداوند آمرزنده و سپاسگزار است‏.» ابراز محبت و دوستی نسبت به مقام شامخ خاندان عصمت و طهارت روش های مختلفی دارد که ساده ترین و مشخص ترین آنها تعظیم و بزرگ داشت یاد و نام آنها و عرض ارادت به مکان مقدس و متبرکی است که در آنجا آرمیده اند.» در واقع حضور در میعادگاه محبان عصمت و طهارت لبیکی به ندای الهی است که امر به دوستی این ذوات مقدسه کرده است.

۳-میثاق با امام معصوم و پیوستن به کاروان حسینیعلیه السلام

یکی دیگر از اهداف مهم و ارزشی زیارت اربعین حسینی علیه السلام بیعت و میثاق با امام حسینعلیه السلام و پیمودن راهی است که ایشان در پیش روی محبان و دوست داران خود قرار داده و لبیک به ندای هل من ناصر ایشان است؛ کما اینکه در زیارت سرور و سالار شهیدان از امام هادی علیه السلام این چنین نقل شده است: «قُلْ اکْتُبْ لِی عِنْدَکَ مِیثَاقاً وَ عَهْداً أَنِّی أَتَیْتُکَ أُجَدِّدُ الْمِیثَاقَ فَاشْهَدْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ إِنَّکَ أَنْتَ الشَّاهِدُ؛[۵] سپس بگو: نزد خودت، عهد و پیمانى برایم بنویس، که براى تجدید پیمان، نزدت آمدم و نزد خدایت، برایم گواهى بده که تو، تنها گواهى.»

 فرهنگ قرآن کریم و روایات گوهر بار معصومانعلیه السلام به خوبی گواه بر این است که دوستی صرف بدون الگو برداری از زندگی آن اولیای الهی کافی نیست: «مَنْ‏ أَحَبَّنَا فَلْیَعْمَلْ‏ بِعَمَلِنَا وَ یَسْتَعِنْ بِالْوَرَع‏؛[۶]هر که ما را دوست دارد باید چون ما کردار کند و از پارسایى مدد جوید.» از این رو در روز اربعین چه آنان که توفیق زیارت آن امام همام را از نزدیک پیدا می کنند و چه دل سوخته هایی که از راه دور عرض ارادت و خاک ساری عرضه می دارند، باید سعی کنند قطب نمای زندگی خود را به سمت کربلا تنظیم کرده و از سبک زندگی حسینی بهره مند شوند؛ کما اینکه در فرازهایی از زیارت اربعین حسینی نیز این چنین به بارگاه ملکوتیش بانگ بر می داریم: «وَ أَشْهَدُ أَنِّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیَابِکُمْ مُوقِنٌ بِشَرَائِعِ دِینِی وَ خَوَاتِیمِ عَمَلِی وَ قَلْبِی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّهٌ حَتَّى یَأْذَنَ اللَّهُ لَکُمْ فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لَا مَعَ عَدُوِّکُمْ؛[۷] و گواهى می دهم که من به یقین مؤمن به شمایم، و به بازگشتتان یقین دارم، براساس قوانین دینم، و عواقب عملم، و قبلم با قلبتان در در صلح، و کارم پیرو کارتان، و یاری ام براى شما آماده است، تا خدا به شما اجازه دهد، پس با شمایم نه با دشمنانتان، درودهاى خدا بر شما، و بر ارواح و پیکرهایتان، و بر حاضر و غایبتان، و بر ظاهر و باطنتان، آمین اى پروردگار جهانیان.»

پی نوشت ها:

[۱]. بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۲۶۷٫

[۲]. کامل الزیارات، ص۱۴۲، «لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی زِیَارَهِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع مِنَ الْفَضْلِ لَمَاتُوا شَوْقاً وَ تَقَطَّعَتْ أَنْفُسُهُمْ عَلَیْهِ حَسَرَاتٍ- قُلْتُ وَ مَا فِیهِ قَالَ مَنْ أَتَاهُ تَشَوُّقاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حِجَّهٍ مُتَقَبَّلَهٍ وَ أَلْفَ عُمْرَهٍ مَبْرُورَهٍ- وَ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أَجْرَ أَلْفِ صَائِمٍ وَ ثَوَابَ أَلْفِ صَدَقَهٍ مَقْبُولَه…»

[۳]. المزار الکبیر (لابن المشهدی)، ص۹۷٫

[۴]. سوره مبارکه شوری، آیه ۲۳٫

[۵]. الکافی، ج‏۴، ص۵۷۸،ح۳٫

 [۶]. تحف العقول، ص۱۰۴٫

[۷]. تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج‏۶، ص۱۱۴٫