شرایط صحت اعتکاف و مستحبات آن

اعتکاف مخصوص دین اسلام نیست، بلکه در ادیان الاهی دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، اگرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام پاره ای از خصوصیّات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد، اما از زمانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامی در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.

اعتکاف در لغت به معنای اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن با چیزی است، ولی در شرع مقدس اسلام، اقامت در مکانی مقدس به منظور تقرب جستن به خداوند متعال است. اعتکاف، فرصت بسیار مناسبی است تا انسانی که در پیچ و خم های مادی دنیا غرق شده، خود را بازیابد و به قصد بهره بردن از ارزش های معنوی از علایق مادی دست بکشد و خود را در اختیار پروردگار بگذارد و تقاضا کند که او را در راه راست ثابت نگهدارد تا بتواند به دریای بیکران انس و مهر خداوند که همه اش مغفرت و رحمت است، متصل شود.

پیشینه اعتکاف 

اعتکاف مخصوص دین اسلام نیست، بلکه در ادیان الهی دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، اگرچه ممکن است در شرع مقدس اسلام پاره ای از خصوصیّات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد.

از زمانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامی در میان مسلمانان رواج پیدا کرد. در حال حاضر مراسم اعتکاف در دهه پایانی ماه مبارک رمضان در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله عربستان (مکه) با شکوه خاصی برگزار می شود. همه ساله خیل عظیم مسلمانان، که بخش قابل توجهی از آنان را جوانان تشکیل می دهند، از سراسر جهان به سوی مسجدالحرام می شتابند و در کنار خانه خدا معتکف می شوند و حتی بسیاری از زائران خانه خدا به منظور دست یابی به فضیلت اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، این ایام پربرکت را برای انجام عمره مفرده برمی گزینند.

شبیه این مراسم در مسجدالنبی و در کنار مرقد مطهر پیامبر (صلی الله علیه و آله) برگزار می شود. مسجد کوفه در عراق نیز سال های متمادی محل برپایی مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان بوده است. انبوه شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) در این مسجد مقدس معتکف می شده اند و بسیاری از عالمان بزرگ شیعه نیز همراه با مردم در این مراسم شرکت می کرده اند.

زمان اعتکاف 

اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت خاص نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه گرفتن است، باید در زمانی اعتکاف شود که شرعاً بتوان روزه گرفت. پس هرگاه روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولی بهترین زمان برای اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان، و ایام البیض ماه رجب است. اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آماده سازی انسان برای درک لیله القدر و بهره برداری از فیض این شب گران قدر، بی ارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد. و این سه روز از چند نظر حائز اهمیت است: اول آنکه ماه رجب، ماه حرام است و از روایات استفاده می شود که اعتکاف در ماه های حرام، نسبت به دیگر ماه ها از فضیلت بیشتری برخوردار است. ثانیا: روزه در ماه رجب دارای فضیلتی خاص است، زیرا ماه رجب ماه بزرگی است که مردم حتی در جاهلیت نیز حرمت آن را پاس می داشتند. اسلام نیز بر احترام و منزلت آن افزود.

مکان اعتکاف 

اعتکاف از نظر مکان محدودیت خاص دارد. نظریه معروف آن است که اعتکاف تنها در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) جایز است. امام رضا (علیه السلام) فرموده اند: «اعتکاف لیله فی مسجد الرسول و عند قبره یعدل حجه و عمره؛ یک شب اعتکاف در مسجد پیامبر و نزد قبر او معادل یک حج و یک عمره است، ولی گروهی از فقها اعتکاف در مسجد جامع هر شهر و منطقه را نیز روا دانسته اند.

البته در مورد مسجد جامع نیز برخی برآنند که بایستی به قصد رجاء و به امید این که شاید مطلوب درگاه الهی باشد، اعتکاف نمود. اعتکاف در سایر مساجد؛ مانند مسجد محله و بازار تنها به نظر شمار اندکی از فقیهان شیعه جایز است. مقصود از مسجد جامع در هر شهر و منطقه مسجدی است که معمولاً مردم بیشتری در آن جا گرد می آیند.به عبارت دیگر، مسجدی که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد.

احکام اعتکاف 

اعتکاف، عملى مستحب است و با نذر، قسم، عهد و اجاره (انجام دادن آن به نیابت از شخصی دیگر)، واجب می‌شود (به لحاظ اینکه عمل به نذر، قسم، عهد و اجاره واجب است)؛ امّا اعتکافِ زن اگر با حقّ شوهر منافات داشته باشد، همچنین اعتکاف فرزند در صورتى که موجب اذیّت پدر و مادر گردد، حرام می‌باشد.

هرچند اصل اعتکاف، مستحب است و شخص معتکف می‌تواند در روز اوّل و دوم تا قبل از مغرب، از ادامه آن صرف نظر کند و اعتکاف را قطع نماید؛ ولی اگر روز دوّم را تا مغرب به قصد اعتکاف در مسجد توقّف نمود، اعتکاف روز سوّم بر شخص واجب می‌شود. و یا اگر به مدّت پنج روز در اعتکاف ماند، اعتکاف روز ششم واجب می‌گردد.

شرایط صحت اعتکاف 

شرایط صحت اعتکاف عبارت‌اند از:‌
۱- ایمان
۲- عقل
۳- قصد قربت؛ پس اگر از روى ریا اعتکاف کند، یا قسمتى از آن‌را ریایى انجام دهد، باطل می‌شود.
۴- نیّت اعتکاف و توقّف در مسجد قبل از طلوع فجر (قبل از اذان صبح) تا مغرب روز سوّم؛ و این‌که تعیین کند که اعتکافش واجب است (که با نذر یا غیر آن واجب شده) و یا مستحبّ.
۵- روزه گرفتن در ایّام اعتکاف.
۶- اعتکاف کمتر از سه روز نباشد؛ ولى زیادتر از سه روز مانعى ندارد؛ هرچند مقدار زیادتر، یک روز، یا نصف روز باشد. پس اگر کمتر از سه روز نیّت کنند، اعتکاف باطل است.
۷- در مسجد جامع باشد.
۸- روزهاى اعتکاف را باید به‌طور مستمرّ در مسجد توقّف کنند و نباید از مسجد خارج شوند، مگر براى کارى‌ ضرورى؛ آن‌هم اگر طولانى شود به‌طورى که صورت اعتکاف بهم بخورد، اعتکاف باطل می‌شود.[۲]

محرّمات اعتکاف 

۱- انجام رفتارهای شهوانی حتی نسبت به همسر؛ مثل لمس کردن‌ و بوسیدن از روى شهوت، ولى نگاه التذاذى به همسر حرام نیست، هر چند احتیاط آن است که از آن اجتناب شود.
۲- بو کردن عطر و گیاهان و گل‌هاى خوشبو؛ اگر با لذّت باشد.
۳- خرید و فروش؛ ولى اگر براى غذا و نیازهاى روزانه ناچار باشد و نتواند کسى را وکیل در خرید کند، می‌تواند به مقدار نیاز، خرید کند و حرام نیست.
۴- بحث و جدال در مسائل دنیوى، دینى و علمى، در صورتى که به قصد اظهار فضل و به منظور غلبه بر مخاطب باشد؛ ولى چنانچه به قصد اثبات حق و اظهار مطلب علمى باشد، مانعى ندارد.

مستحبات اعتکاف 

بعضى از مستحبات اعتکاف چنین است:
۱- اعتکاف در ماه رمضان بوده و بهتر است دهه آخر ماه آن باشد.
۲- آداب و مستحبّاتى که براى روزه ماه رمضان وارد شده، رعایت شود.
۳- چشم، گوش، زبان و اعضا و جوارح را از زشتی‌ها و گناهان حفظ کند.
۴- از خشم، غیبت، تهمت، حسد و نزاع دوری کند.
۵- حلم، صبر، وقار، خشوع و خوف از خدا را پیشه کند و از اهل شرّ و افراد غیر متّقى فاصله بگیرد.
۶- به دعا و قرائت قرآن (از جمله اعمال ام داوود)و ذکر خدا مشغول باشد.

از آن‌جا که مراسم اعتکاف در مساجد و به صورت دسته‌جمعى برگزار می‌شود، لازم است اعتکاف‌کنندگان به وظایف اجتماعى و حقوق دیگران بیشتر توجه داشته، و آداب دعا و عبادات دسته‌جمعى را بهتر رعایت کنند. چه آنکه رعایت حال دیگران در هنگام استراحت و در رفت و آمدها و به خصوص در هنگام خواندن دعاها لازم و ضرورى است؛ و عقل، عرف و شرع بر آن سفارش‌ و تأکید دارد. و در این رابطه به دو نکته باید توجه بیشتری داشت: یکی اینکه بهترین دعاها، دعاى با خشوع و پنهانى است‌؛ و دیگر آنکه رعایت حقوق مردم مقدّم بر حق اللّٰه است‌. مثلاً اگر خواندن دعا با سر و صدا، موجب رنجش دیگران شده و حواس آنها را پرت می‌کند، باید از آن پرهیز شود و باید دانست در این موقعیت‌ها دعاى آرام و آهسته به مراتب افضل از خواندن دعا با صداى بلند و به صورت دسته‌جمعى است که موجب مزاحمت براى دیگران است.

منبع: مشرق

بازدیدها: 345