عزاداری و مراسم فعلی برای امام حسین (علیه السلام) از کجا شروع شده است؟

برای دریافت جواب توجه به نکاتی ضروری به نظر می رسد:

۱٫ از باب مقدمه باید گفت که یاد و خاطره شخصیت های برجسته و برگزیده تاریخ بشر باید زنده بماند و صفات و حالات پسندیده آنان مورد توجه باشد؛ از این رو، می بینیم که پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) و امامان معصوم (علیه السلام) در زنده نگه داشتن یاد و نام شهیدان، به ویژه سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (علیه السلام)، از شیوه های گوناگونی بهره می گرفتند.

همان گونه که می دانید برگزاری مراسم و عزاداری و برقراری جلسات سخنرانی و بیان ایثار و حماسه شهداء کربلا؛ زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنها و قدر دانی و سپاسگزاری از زحمات آنها است، علاوه کلاس درسی است برای انتقال مفاهیم و پیام هایی که آنان خواستند به بشریت بیاموزند و منتقل کنند.

۲٫ گریه بر شهداء و اقامه عزا: در تاریخ می خوانیم:

الف. چون حمزه کشته شد، صفیه دختر عبد المطلب به جستجوى او برآمد، انصار میان او و جسد حمزه مانع شدند، پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: آزادش بگذارید. صفیه آمد و کنار پیکر حمزه نشست و چون او بلند مى‏گریست پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) هم گریه مى‏کرد و هر گاه او آهسته مى‏گریست، پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) هم آهسته گریه مى‏کردند. فاطمه (علیه السلام) دختر پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) هم مى‏گریست و آن حضرت هم با گریه او گریه مى‏کرد و مى‏فرمود: هرگز مصیبتى به بزرگى مصیبت تو به من نرسیده است! آنگاه، خطاب به صفیه و فاطمه فرمود: مژده دهید! هم اکنون جبرئیل به من خبر داد که در آسمان هاى هفتگانه براى حمزه نوشته‏اند که او شیر خدا و شیر رسول خدا است [۱] .

ب. بعد از جنگ احد پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به سوى مدینه روان شد که به یکى از خانه‏هاى انصار گذشت، شنید که بر کشتگان خویش مى‏نالند و گریه مى‏کنند، اشک در دیده وى جمع شد و بگریست و گفت: «اما کسى بر حمزه نمى‏گرید.» و چون سعد بن معاذ و اسید بن حضیر به محله بنى عبد الاشهل بازگشتند به زنان قبیله گفتند: «کارهاى خویش را رها کنند و بروند بر عموى پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) بگریند [۲] .

ج. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) در سال هشتم، جعفر بن ابى طالب و زید بن حارثه و عبد الله بن رواحه را با لشکرى براى جنگ روم به شام فرستاد لشکر به جایى در شام از ناحیه بلقاء از زمین دمشق که به آن” مؤته” گفته می شد رسید، زید پرچم را گرفت و نبرد کرد تا کشته شد. سپس جعفر آن را گرفت و دست راستش بریده شد پس با دست چپ نبرد کرد، دست چپش هم بریده شد و سپس از میان دو نیم شد… رسول خدا بعد از شهادت آنها فرمود: …على مثل جعفر فلتبک البواکى،” بر مانند جعفر، باید زنان نوحه‏گر گریه کنند.” اسماء دختر عمیس خثعمى که زن جعفر بود، گفت: وقتی خبر شهادت جعفر را از رسول خدا شنیدم فریاد زدم: وا جعفراه. و فاطمه دختر رسول خدا آواز مرا شنید در حالی که فریاد مى‏زد: وا ابن عماه،” اى واى پسر عمویم” پس رسول خدا در حالی که رداى خود را مى‏کشید و بى اختیار اشک مى‏ریخت بیرون رفت و مى‏گفت: على جعفر فلتبک البواکى،” زنان گریه کننده، باید بر جعفر گریه کنند.” سپس گفت: یا فاطمه اصنعى لعیال جعفر طعاما فانهم فى شغل،” اى فاطمه براى خانواده جعفر خوراکى فراهم ساز که آنها گرفتارند.” پس فاطمه سه روز براى آنان خوراک تهیه کرد و این در میان بنى هاشم معمول شد [۳] .

د. گریه فاطمه (سلام الله علیه) بر رسول الله (صلی الله علیه و اله و سلم): سعید بن سلیمان از عبّاد بن عوّام، از هلال بن خبّاب، از عکرمه، از ابن عبّاس نقل‏ مى‏کند که مى‏گفته است چون سوره نصر نازل شد پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) فاطمه (علیه السلام) را فراخوانده فرمود: خبر مرگ مرا به من داده‏اند. فاطمه (علیه السلام) گوید: گریستم، پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: گریه مکن که تو نخستین کس از اهل من هستى که به من ملحق مى‏شوى، و خندیدم [۴] .

هـ. امامان بزرگوار شیعه (علیه السلام) و شیوه های گوناگون بزرگ داشت عزاداری امام حسین(علیه السلام): یکی از شیوه هایی که امامان (علیه السلام) برای زنده نگه داشتن نهضت حسینی به کار گرفته اند، برپایی مجالس سوگواری، گریستن و گریاندن برای مصیبت های جانسوز کربلا و یادآوری آن حادثه در زمان های مناسب است.

امام سجاد (علیه السلام) در طول دوران امامتش پیوسته سوگوار قصه عاشورا بود، در این مصیبت آن قدر گریست که از «بکائین» بسیار گریه کنندگان بشمار آمد و لقب گرفت. [۵]

علقمه حضرمی نقل می کند که امام باقر (علیه السلام) در روز عاشورا برای امام حسین (علیه السلام) در خانه اش اقامه عزا می کرد و خود آن حضرت برای جدش می گریست، تقیه نمی کرد و به کسانی که در خانه بودند می فرمود: برای آن حضرت سوگواری کنند و در مصیبت حسین (علیه السلام) به یکدیگر تسلیت بگویند. [۶]

امام صادق (علیه السلام) به داود رقی فرمود: من هرگز آب سرد ننوشیدم جز این که به یاد امام حسین (علیه السلام) افتادم. [۷]

از حضرت امام رضا (علیه السلام) روایت شده است: وقتی ماه محرم می شد، کسی پدرم (امام کاظم (علیه السلام)) را خندان نمی دید و اندوه و حزن بر وی غالب می شد تا روز دهم، و چون روز عاشورا فرا می رسید، آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می فرمود: امروز، روزی است که حسین (علیه السلام) شهید شده است. [۸]

ائمه اطهار (علیه السلام) نه تنها خود در عزای سالار شهیدان می گریستند، بلکه همواره مردم را به گریستن بر آن حضرت تشویق و ترغیب می نمودند. در روایتی آمده است: هر کس بر حسین (علیه السلام) بگرید، یا (حتی) یک تن را بگریاند، پاداشش بهشت است و هر کس حالت اندوه و گریه به خود بگیرد نیز، پاداشش بهشت است. [۹]

شاعرانی که مصیبت های کربلا را به شعر درآورده و در مجالس و محافل می خواندند، همواره مورد لطف و عنایت ویژه امامان معصوم (علیه السلام) قرار می گرفتند، افرادی چون کمیت اسدی، دعبل خزاعی، سید حمیری و ..

پس همان طور که ملاحظه نمودید نه تنها از جانب پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) و ائمه (علیه السلام) از اصل گریه و اقامه مراسم عزاداری منعی صورت نگرفته، بلکه با توجه به شواهد و نمونه هایی که از گریه ها و عزاداری هایی که از آن معصومین (علیه السلام) برای شهدای اسلام به ویژه امام حسین (علیه السلام) بیان شد، تردیدی باقی نمی ماند که این از سنت پیامبر و ائمه است.

۳٫ اما آیا لازم است شیوه عزاداری همه مناطق و همه زمان ها یکسان باشد؟

در این باره باید گفت؛ از مجموع آموزه های دینی استفاده می شود که اصل گریه و اقامه عزا از ما خواسته شده است و اما نوع و کیفیت عزاداری به عرف و شیوه هر شهر و منطقه واگذار شده است و تا مادامی که شارع مقدس از نوع خاصی از عزاداری منع نکرده [۱۰] یا انجام نوع خاصی از عزاداری با اصول و ارزشهای دیگر اسلام و مکتب اهل بیت منافات نداشته باشد، می توان قائل به جواز آن نوع عزاداری شد.

برای آگاهی بیشتر، توجه شما را به گفتاری از استاد هادوی تهرانی در باره شیوه های صحیح برگزاری مجالس عزاداری جلب می کنیم:

بدون شک برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) یکی از شعائر بزرگ شیعیان محسوب می شود که در طول تاریخ توانسته ارزشهای مکتب تشیع را حفظ کند و از نسلی به نسل دیگر منتقل کند. امام حسین (علیه السلام) همانطور که در روایت وارد شده عامل بقاء حقیقت اسلام است و به تعبیری که نقل شده است «حسین منی و انا منی حسین» که در تفسیر این عبارت گفته شده است که حسین (علیه السلام) فرزند نبی خاتم ” نوه بزرگوار آن حضرت است” و رسول اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) اگر فرمودند «و انا من حسین» از این باب بوده است که مکتب اهل بیت (علیه السلام) که حقیقت اسلام بوده و اسلام حقیقی در آن تجلی دارد توسط امام حسین (علیه السلام) باقی می ماند. بقاء این مکتب به همین مجالس و عزاداری ها و توجه به امام حسین (علیه السلام) بوده و هست. اما در کنار اهمیت برگزاری این مجالس که در واقع فرصتی است برای آشنایی بیشتر با مکتب امام حسین (علیه السلام) و حقائق دین به شکل عمومی و مسائل مربوط به امامت به صورت خاص، باید توجه داشت که مسائل فرهنگی جانبی این گونه مجالس باید به گونه ای باشد که با ارزش ها و آرمان های امام حسین (علیه السلام) سازگار باشد و با معیارها و موازین اسلامی هیچ گونه تنافی نداشته باشد یکی از مهمترین مسائلی که باید در این گونه مجالس مورد توجه قرار بگیرد اجتناب از محرمات است. امام حسین (علیه السلام) در راه امر به معروف و نهی از منکر شهید شدند، امر به معروف یعنی دعوت مردم به نیکی ها و نهی از منکر یعنی بازداشتن مردم از بدی ها و از آنچه که دین از آنها منع کرده است. بنابراین مجالس امام حسین (علیه السلام) باید به گونه ای باشد که خود آن مجالس مصداق امر به معروف و نهی از منکر باشد. یعنی کسانی که وارد این مجالس می شوند دعوت بشوند به نیکی ها و خیرات و آنچه که خداوند به آن امر کرده است و به تعبیری نهی بشوند از آنچه که از آنها منع کرده است و اگر خدای ناکرده در این گونه مجالس مصداقی از منکر تحقق پیدا بکند و یا معروفی مورد غفلت قرار بگیرد مثلاً به نماز بی اعتنایی بشود و مقدسات دیگری مورد توجه قرار بگیرند، بدون شک این با آرمان امام حسین (علیه السلام) سازگار نیست.

در این گونه مجالس همه ی افرادی که شرکت می کنند چه برگزار کنندگان این مجالس و چه مردمی که به عنوان مخاطب و شنونده شرکت می کنند و چه گویندگان مسئولیت دارند. همه مسئول هستند که حافظ آرمان های امام حسین (علیه السلام) باشند هر یک به شکلی و به نحوی از انحاء و به تناسب موقعیت و جایگاه خودشان، گویندگانی که در این گونه مجالس معارف دینی به مردم عرضه می کنند باید آن مطالب به گونه ای باشد که دانایی و دانش مردم را نسبت به دین افزایش بدهد و در کنارش ایمان و باور آن ها را به حقائق دینی تقویت بکند، باور و ایمان حقائق دینی در اسلام مبتنی است بر ارزش ها و موازین عقلی، اسلام دین عقل، دین خرد، دین دانایی و معرفت و روشنایی است، نه دین جهل و خرافه و افسانه. بنابراین گوینده ای که آنجا سخن می گوید باید اطلاعاتی که در اختیار مردم قرار می دهد اطلاعات درست و صحیح از اسلام باشد. اگر خدای ناکرده مطالب نادرستی از اسلام را بیان بکند و اطلاعات غلط در اختیار مردم قرار بدهد این خودش نوعی مصداق اشاعه منکر خواهد بود و به نحوی از انحاء خلاف آرمان امام حسین (علیه السلام) است.

اگر این جلسات به گونه ای باشد که با توسعه خرافه ها و مطالب باطل، ایمان مردم را متزلزل کند و نسل متفکر و خردمند ما را نسبت به این گونه مجالس کم اعتنا بکند، این با آرمان امام حسین (علیه السلام) و با ارزش های اسلامی ناسازگار است. مجالس امام حسین (علیه السلام) باید مجلس حقائق دین و مجلس معارف دین در کنار شور و عشق به امام حسین (علیه السلام) باشد. اگر ذاکری آنجا ذکر مصیبت می کند باید آنچه را که مستند است به مستندات تاریخی و متناسب است با شأن امام حسین (علیه السلام) برای مردم بیان کند، باید حقائق تاریخی و آن مصیبت هایی را که امام حسین (علیه السلام) و خاندان بزرگوار، فرزندان و یاران باوفای ایشان تحمل کردند را به زبان مناسب، که زیباترین زبان برای بیان این احساسات زبان شعر است برای مردم بیان کند. اما نباید مطالب نادرست تاریخی که سند درستی ندارند و یا حتی مطالبی که احیاناً با مفاهیم اسلامی ناسازگاری دارد به اسم معارف امام حسین (علیه السلام) یا به اسم عشق به امام حسین (علیه السلام) عرضه بشود. عشقی که در اسلام ارزشمند است، عشق مبتنی بر عقل و خرد است آن عشق سرخی که عقل سرخ را در واقع نورانی می کند معرفت و حقیقت دین را باید در واقع تجلی بخش باشد و آن را در قالب ایمان و باور برای مردم متجلی کند. نه اینکه ما مطالب خلاف دین، خلاف تاریخ، خلاف عقل را به مردم عرضه بکنیم، به اسم اینکه عشق به امام حسین یا ایمان به امام حسین (علیه السلام) را می خواهیم در جامعه توسعه بدهیم.

[۱] واقدى، محمد بن عمر، مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم)، ترجمه، دامغانى، محمود مهدوى، ص ۲۰۹ ، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.

[۲]  طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه‏، پاینده، ابو القاسم، ج ‏۳، ص ۱۰۳۹ و ۱۰۴۰، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ ش.

[۳] یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب ابن واضح، تاریخ الیعقوبى، ترجمه، آیتى، محمد ابراهیم، ج ‏۱، ص ۴۲۷ و ۴۲۸، انتشارات علمى و فرهنگى ، چاپ ششم ، ۱۳۷۱ش.

[۴] واقدى، محمد بن سعد کاتب، ترجمه، مهدوى دامغانى، محمود، الطبقات الکبرى، ترجمه، ج ‏۲، ص ۱۸۸، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش؛ عز الدین على بن اثیر، ترجمه، حالت، ابو القاسم و خلیلى، عباس، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، ۱۳۷۱ش.

[۵] وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۹۲۲٫

[۶] وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۹۸٫

[۷] امالی صدوق، ص ۱۴۲٫

[۸] مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، بخش مربوط به اعمال ماه محرم.

[۹] بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۲۸۴٫

[۱۰] نک: محدث نورى، مستدرک‏ الوسائل، ج ۲، ص ۴۵۸ ، مؤسسه آل البیت (علیه السلام)، قم، ۱۴۰۸ هجرى قمرى.

منبع:اسلام کوئست

بازدیدها: 138