عید قربان در روایات اسلامی؛ تجلی عشق، تسلیم و عبودیت

عید قربان که در متون اسلامی با نام‌های «عید الأضحی» و «عید نحر» شناخته می‌شود، به دهم ذی‌الحجه، روز قربانی کردن شتر، گاو یا گوسفند اطلاق می‌گردد. وجه تسمیه این عید مبارک نیز به همین عمل قربانی بازمی‌گردد که از مهم‌ترین مناسک دینی مسلمانان در این روز بزرگ است.

عید قربان، یادآور یکی از عظیم‌ترین آزمون‌های الهی یعنی ماجرای حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش حضرت اسماعیل(ع) است. آنان در برابر فرمان الهی برای قربانی کردن، نهایت عشق، تسلیم و اطاعت را نشان دادند و با موفقیت از این امتحان سخت بیرون آمدند. از این‌رو، مسلمانان در سراسر جهان این روز را گرامی داشته و با انجام قربانی، این فداکاری عظیم را یادآور می‌شوند.

جایگاه عید قربان در روایات اهل بیت(ع)

1. عید قربان؛ مصداق «حج اکبر» در کلام امام صادق(ع)

امام صادق(ع) در روایتی روز نحر (عید قربان) را «حج اکبر» دانسته و در برابر آن، عمره مفرده را «حج اصغر» معرفی می‌فرماید:

«حجّ اکبر، روز نحر و حجّ اصغر، عمره است.»
(شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص ۲۹۵)

در روایتی دیگر نیز این روز، «یوم الأضحی» نامیده شده است. از نظر تفسیری، این تعبیر بر پایه آیه‌ای از سوره توبه (آیه ۳) مورد تأیید واقع شده و اکثر مفسران، منظور از «یوم الحج الأکبر» را روز عید قربان دانسته‌اند.
دلایل این نام‌گذاری چند نکته دارد:

• در آن سال، تمامی گروه‌ها از مسلمان و مشرک در موسم حج حاضر بودند، اما در سال‌های بعد مشرکان از حج منع شدند.

• حج در مقابل عمره، از نظر حجم اعمال و اهمیت، «اکبر» شمرده می‌شود.
  (ر.ک: بیضاوی، انوار التنزیل، ج۳، ص۷۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۸۸)

2. اعمال برتر در روز عید قربان از نگاه امام باقر(ع)

امام محمد باقر(ع) در حدیثی زیبا، برخی از برترین اعمال روز نحر را برشمرده‌اند. ایشان می‌فرمایند:

«هیچ عملی در روز نحر بالاتر از این‌ها نیست:

• ریختن خون قربانی،

• نیکی به پدر و مادر،

• پیوند با خویشاوندی که قطع رابطه کرده با آغاز سلام و لطف،

• خوردن از گوشت قربانی و اطعام همسایگان، یتیمان و مستمندان،

• دلجویی از اسیران.»
  (شیخ صدوق، الخصال، ج۱، ص۲۹۸)

این روایت بیانگر روح عبادت، محبت، همدلی اجتماعی و توزیع نعمات الهی در این روز مبارک است.نکته فقهی درباره قربانی: شتر، گاو یا گوسفند؟

هرچند در برخی روایات از شتر یا گوسفند به‌طور خاص یاد شده، اما فقه شیعی قربانی کردن شتر، گاو یا گوسفند را مجاز دانسته و شتر را افضل می‌داند.
(ر.ک: موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی (مناسک حج)، ص۱۹۳–۱۹۴)