فتواهای چند تن از مراجع تقلید درباره خوردن روزه در صورت مشقّت

اگرکسی به دلیل مشقّت، روزه خود راشکست ،روزه اش باطل می شود وباید قضای آن رابه جاآورد و چنین نیست که بگوییم چون خوردن و آشامیدن ازروی ضرورت بوده، روزه آن روزش صحیح است و نیاز به قضا ندارد. این، فتوایی است مورد اتّفاق فقها و مراجع عظام تقلید که دررساله ها واستفتائات خود آن رابیان کرده اند.

برخی از شرایط  وجوب روزه

ازجمله شرایط وجوب روزه، ضرر نداشتن روزه برای سلامتی و نیز قدرت وتوان جسمی برانجام روزه ومشقّت نداشتن آن برای روزه داراست .البته به طورطبیعی روزه داری وامساک ازخوردن وآشامیدن، کم وبیش ضعف وبی حالی به دنبال دارد، به ویژه در زمان هایی که ماه رمضان درروزهای بلندوگرم تابستان واقع شده باشد وانسان ناچارباشد درحال روزه داری کارهای سنگین وانرژی بر هم انجام دهد .
حال ، این سوال مطرح می شود که اولا؛ ضررداشتن روزه برای مکلف را چگونه می توان تشخیص داد؟ملاک ومعیارآن چیست؟وثانیا؛ درچه شرایطی روزه دار می تواند روزه اش را بشکند؟آیا به صرف ضعف، می توان گفت مکلف ،توانایی روزه را ندارد؟ویااگردرحال روزه ضعف کرد،می توان گفت اجازه داردکه روزه خودراافطارکند؟
فقها درپاسخ ،یقین به ضررداشتن روزه برای انسان ویا خوف ضرررا معیارروزه نگرفتن شمرده اند ودربحث توان وقدرت بر انجام روزه هم حرجی شدن روزه و مشقّت داشتن آن را مجوز افطار و شکستن دانسته اند.بااین قید که گفته اند باید قضای آن روز را بعدابه جا آورد.
پیش ازبیان معیارتشخیص روزه ضرری ، ابتدا فتواهای مراجع عظام تقلید را دراین باره مرورمی کنیم وبه این سوال ها پاسخ می دهیم که آیا همین که تشنگی بر روزه دار غالب شد می تواند روزه رابشکند؟معیاردراین زمینه چیست ؟ونظرفقها دراین باره چه می باشد؟
درپاسخ باید گفت که هیچ فقیهی ضعف صرف را مجوز شکستن روزه نمی داند. معیارومجوزفقهی برای افطاروشکستن روزه، خوف ضرر ویا حرجی بودن وطاقت فرسابودن ادامه روزه است به نحوی که طاقت انسان طاق شود وتکلیف مالایطاق به شمارآید .درعین حال اگرروزه دار ناچاربه افطارشد وروزه اش را شکست ،دراین جا همه فقها، انجام قضای آن روزرابراوواجب می دانند.

فتوای امام خمینی رحمه الله علیه در صورت مشقّت داشتن روزه

امام خمینی رحمه الله علیهدرچنداستفتایی که از ایشان در این باره شده است حرجی بودن را تنهامجوزافطاروشکستن روزه دانسته اند.ایشان درپاسخ به این که «دربعضی از روزهای گرم ماه مبارک رمضان، یک کشاورز نوبت آبیاری دارد درهوای گرم تابستان،آبیاری باحالت روزه تقریبا غیرممکن است یعنی طوری است که اگرشخص روزه باشد لطمه به زراعت ویا لطمه به سلامتی می زند آیا این شخص می تواند روزه آن روز راافطارکند وقضای آن را بعدابگیرد؟»، چنین فتواداد ه اند: « اگر
می تواند کارراترک کند باید روزه بگیرد واگرنمی تواند هروقت به حرج افتاد می تواند افطارکند ولی تا درحرج واقع نشده نباید روزه راباطل کند.» (استفتائات ج۱ص۳۱۹)
امام رحمه الله علیهدراستفتای دیگری بازهم برمعیارحرجی بودن تاکید می کند :«سوال:اگردانش آموزی امتحانات آخرسالش مصادف با ماه رمضان وتابستان شود ونتواند هم درس بخواند وهم روزه بگیرد می تواند برای این که زحمت یک سالش به هدرنرود درچند روزازایام ماه رمضان روزه خودرا افطارکند؟
جواب:باید روزه بگیرد وتادرحرج واقع نشود نمی تواند افطارکند، بلکه می تواند مسافرت کند ودرسفرافطارنماید وبعدازبرگشتن درآن روزلازم نیست امساک کند».

فتوای امام خامنه ای در باره روزه مشقّت دار

مقام معظم رهبری حضرت آیت ا…خامنه ای هم حرجی وضرری بودن روزه راتنها مجوز ابطال روزه دانسته اند.ایشان دراستفتائاتی که درسایت معظم له منتشرشده ،به سوال هایی دراین باره پاسخ داده اند که متن این استفتائات ازاین قراراست:

افطار به خاطر مشقّت در اثناى روز

س: اگر شخصى جهت شغلى که دارد و نمى  تواند آن را رها کند روزه برایش حرجى باشد و همچنین افراد کم سن و سال که روزه گرفتن براى آن ها مشقّت شدید دارد، آیا از اوّل روز مى  توانند افطار کنند یا این که حکم دیگرى دارند؟
ج: در فرض سؤال، هر وقت دچار حرج و مشقّت شد، مى  تواند افطار کند و احتیاط واجب این است که به مقدار ضرورت افطار کرده و در بقیه روز امساک نماید.

ناتوانى از گرفتن روزه در آغاز بلوغ

س: دخترانى که تازه به سن تکلیف رسیده اند و روزه گرفتن بر آن ها مقدارى مشکل است، چه حکمى  دارند؟ آیا سن بلوغ شرعى دختران اکمال نه سال قمرى است؟
ج: بنا بر نظر مشهور، بلوغ شرعى دختران همان تکمیل نه سال قمرى است که در این هنگام روزه بر آن ها واجب است و ترک آن به مجرد بعضى از عذرها جایز نیست، ولى اگر روزه گرفتن براى ایشان ضرر داشته باشد یا تحمل آن برایشان همراه با مشقّت زیاد باشد، افطار براى آن ها جایز است.
س: کسى که در اوایل سن تکلیف بر اثر ضعف و نداشتن توانایى، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟
ج: اگر گرفتن روزه براى او حرجى نبوده و عمداً افطار کرده، علاوه بر قضا، کفّاره نیز بر او واجب است و اگر خوف داشته باشد که اگر روزه بگیرد مریض شود، فقط قضاى روزه ها بر عهده او مى باشد.

خوردن روزه به خاطر مسابقه

س: آیا مى  توان به دلیل داشتن مسابقه فوتبال و گرسنگى و تشنگى زیاد در آن روزه خود را خورد؟
ج: مورد سؤال مجوّز براى افطار محسوب نمى  شود.

افطار روزه بر اثر تشنگى و گرسنگى

س: اگر شخصى که در ماه رمضان روزه دار است، در یکى از روزها براى خوردن سحرى بیدار نشود و لذا نتواند روزه را تا غروب ادامه دهد و در وسط روز حادثه اى براى او اتفاق بیفتد و روزه را افطار کند، آیا کفّاره بر او واجب است؟
ج: اگر روزه را تا حدى ادامه دهد که روزه بر اثر تشنگى و گرسنگى براى او حرجى شود و در نتیجه آن را افطار نماید، فقط قضا بر او واجب است و کفّاره اى ندارد.

ضرورت نوشیدن آب براى خلبان و مهمان دار روزه دار

س:اگر هواپیما در ارتفاع بالا و مسیر طولانى در حال پرواز باشد و پرواز حدود دو ساعت و نیم تا سه ساعت طول بکشد، مهمان دار و خلبان هواپیما براى حفظ تعادل خود هر بیست دقیقه احتیاج به نوشیدن آب دارند، در این صورت آیا در ماه مبارک رمضان، کفّاره و قضاى روزه بر آن ها واجب مى شود؟
ج: اگر روزه براى آن ها ضرر داشته باشد، جایز است که با نوشیدن آب افطار نمایند و قضاى آن را به جا آورند و در این حالت کفّاره بر آن ها واجب نیست».

فتوای آیت الله سیستانی

آیت ا…سیستانی هم دررساله عملیه مسئله ۱۵۶۱،تنها درصورت حرج وضرر اجازه افطارمی دهندوتاکید می کنند که بایدقضای آن روزرا به جاآورد.بنابه فتوای ایشان :« اگر روزه دار به قدرى تشنه شود که بترسد از تشنگى بمیرد ، یا به او ضررى برسد ، یا آن که به سختى بیفتد که نمى تواند آن را تحمل کند ، مى تواند به اندازه اى که ترس از این امور بر طرف شود آب بیاشامد ، بلکه در فرض ترس از مرگ و مانند آن واجب است ولى روزه او باطل مى شود . و اگر ماه رمضان باشد، باید ـ بنابر احتیاط لازم ـ بیشتر از آن نیاشامد ، و در بقیه روز از انجام کارى که روزه را باطل مى کند خوددارى نماید.»
معظم له درمسئله ۱۵۶۳ضعف رامجوزشکستن روزه نمی دانند ومی نویسد:« انسان نمى تواند براى ضعف روزه را بخورد ، ولى اگر ضعف او به قدرى است که معمولاً نمى شود آن را تحمل کرد ، خوردن روزه اشکال ندارد .»

روزه و ضعف

حال که فتوای آیت ا…سیستانی درباره وجوب قضادرزمانی که به دلیل مشقّت ،روزه دارناچاربه شکستن روزه اش باشد، روشن شد، باید گفت فتوای ایشان دراین استفتا هم که می گویند:« اگر کارگر به دلیل تشنگی شدید نتواند روزه را ادامه دهد، در این دو صورت به احتیاط واجب باید در خوردن و آشامیدن به مقدار ضرورت اکتفا کند و از زائد بر آن اجتناب کند. »،همان جوازخوردن روزه همراه با وجوب قضاست .یعنی خوردن ولودرحد ضرورت موجب بطلان روزه می شودو باید پس ازماه رمضان قضای روزه رابه جا آورد.
متن این استفتاء چنین است:«س: در ماه رمضان توانایی روزه گرفتن ندارد و ضعف بر او غالب می شود، آیا می تواند روزه نگیرد؟
ج: ضعف به تنهایی مجوز روزه خواری نیست، هرچند شدید باشد، مگر این که موجب حرج باشد که در این صورت خوردن جایز است و باید بعد از آن قضا کند و همچنین اگر ضعف موجب عجز از کار لازم برای کسب روزی باشد با فرض این که متمکن از کار دیگری نیست و همچنین اگر کارگر به دلیل تشنگی شدید نتواند روزه را ادامه دهد، در این دو صورت به احتیاط واجب باید در خوردن و آشامیدن به مقدار ضرورت اکتفا کند و از زائد بر آن اجتناب کند. »

نظر آیت الله مکارم شیرازی

آیت ا…مکارم شیرازی هم درتوضیح المسائل خودطی دومسئله به موضوع مشقّت درروزه گرفتن اشاره می کنندوبه بطلان روزه درصورت شکستن روزه به دلیل مشقّت، فتوا می دهندومی نویسند:«مسئله ۱۳۴۳ـ اگر روزه دار به اندازه اى تشنه شود که طاقت تحمّل آن را ندارد و یا ترس بیمارى و تلف داشته باشد، مى تواند به اندازه ضرورت آب بنوشد، ولى روزه او باطل مى شود و اگر ماه رمضان باشد باید بقیّه روز را امساک کند.
مسئله ۱۳۴۴ـ انسان نمى تواند به خاطر ضعف، روزه را بخورد، ولى اگر به قدرى ضعف پیدا کند که تحمّل آن بسیار مشکل شود، مى تواند روزه را بخورد و همچنین اگر خوف بیمارى داشته باشد.»

آب خوردن و روزه دار بودن خلاف اجماع فقهاست

چنان که درفتاوای چندتن ازمراجع تقلید آمد درمواردی که روزه داربه دلیل مشقّت وغیرقابل تحمل شدن روزه ویاخوف ضرر می تواند روزه خودرابشکند، اماباید قضای آن روز رابه جاآورد.وچنین نیست که باوجودخوردن ویا آشامیدن روزه اش باطل نشود وبتواند روزه خودراادامه دهد ونیازی هم به قضا نداشته باشد.
به گفته آیت الله مکارم شیرازی هیچ یک از فقها به این امر فتوا نداده است که می توان آب خورد و روزه هم بود و فتوا به آن خلاف اجماع و اتفاق فقهاست و حتی احتمال دارد خلاف ضرورت دین هم باشد.

 

منبع: makarem.ir

 

بازدیدها: 0