مثل یک سـلاح برای مومنان| آشنایی بیشتر با ادعیه

با دعا و انواع آن بیشتر آشنا شوید

دعا کردن و درخواست از خداوند متعال، بخشی از زندگی همه ماست. یعنی حتی کسانی که به ظاهر اهل دین و دینداری هم نیستند، هنگامی که مضطر شوند دست به دعا بلند می‌کنند. حتما بارها هم درباره آثار دعا کردن چیزهای مختلفی شنیده‌ایم، فضیلت‌هایی که همگی از دل روایات مختلف معصومین علیه‌السلام بیرون آمده است. مثلا گفته شده که دعا محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند است، یا انسان را از گزند دشمنان و مخالفان نجات می‌دهد یا درهای روزی را به روی او می‌گشاید. از رسول خدا صل‌الله علیه و آله و سلم نقل شده است که دعا، سلاح مؤمنین و ستون دین و علت روشنایی آسمان‌ها و زمین است. خب حالا که دعا این همه فضیلیت و اهمیت دارد، ما باید با دعا و انواع آن بیشتر آشنا شویم و درباره آن بیشتر بدانیم. در این صفحه نکات مهمی در این زمینه بیان شده است.

دعاهای قرآنی چیست؟

حتما تا به حال دعای «امن یجیب…» را در هیأت‌ها و مراسم‌های مذهبی خوانده‌اید. خب این دعا، بخشی از آیات قرآن است که همان دعاهای قرآنی محسوب می‌شوند. در قرآن دعاهای فراوانی از پیامبران الهی نقل شده است؛ ازجمله آدم، نوح، ابراهیم، لوط، یوسف، موسی، سلیمان، زکریا، عیسی علیه‌السلام و…. درضمن در قرآن دعاهای متعددی به پیامبراکرم صل‌الله علیه و آله و سلم تعلیم داده شده است. این دعاها طیف وسیعی از درخواست‌ها را دربرمی‌گیرد که ازجمله آنها می‌توان به طلب عفو، غفران و رحمت الهی؛ طلب غفران برای خود، والدین و مؤمنان، پوشاندن گناهان، مؤاخذه نکردن بر نسیان و خطا، استواری در ایمان و هدایت، صبر و ثبات قدم، پیروزی بر کافران و… اشاره کرد. از این ادعیه قرآنی به‌خوبی معلوم می‌شود که از دیدگاه قرآن‌ دعا در همه ادیان وجود داشته است. یادتان باشد بسیاری از دعاهای قرآنی با کلمه‌های «ربنا» و «رب» شروع می‌شود.

تفاوت دعاهای مأثور و غیرمأثور

در یک تعریف کلی باید گفت که دعای مأثور یعنی دعایی که از معصومین نقل شده است و دعای غیرمأثور هم یعنی دعایی که خودمان می‌کنیم که مضمون و قالب آنها، ربطی به دعاهای مأثور یا احادیث معصومین ندارد. حضرت آیت‌الله مجتبی تهرانی رحمت‌الله علیه درباره دعاهایی که از ائمه معصومین علیه‌السلام نقل شده‌اند می‌گوید: «دعاهایی هست که از معصومین برای ما نقل شده که شخص اگر این دعا را بخواند، ثوابی هم بر آن مترتب شده است. تا اینجا اتفاق نظر است که آن ثواب را به او می‌دهند می‌خواهد سندش آن دعا تمام باشد، یا سندش تمام نباشد. این مورد اتفاق نظر است.» ایشان همچنین درباره دعاهای غیرمأثور گفته‌اند: «دعای غیرمأثور عبارت از آن دعایی است که قالب‎ریزی آن در دست بنده است. یعنی می‎توانی دعایت را در هر قالبی و در هر عبارتی بریزی. مثل حاجت‎هایی که به هر لفظی و به هر زبانی از خدا می‎خواهیم.»

تقسیم‌بندی دعاهای مأثور

دعاهای مأثور هم دارای تقسیم‌بندی مشخصی میان علما دین ما هستند. یک تقسیم‌بندی از نظر زمان است. یعنی یک دسته دعاهای مأثور موقت است و یک دسته از دعاهای مأثور غیرموقّت هستند. موقت یعنی دعاهایی که باید در زمان خاصی خوانده شود. مثلاً دعاهایی که ما در‌ماه مبارک رمضان داریم؛ در روز اول‌ماه این دعا را، روز دوم این دعا را و روز سوم این دعا را بخوان! اینها موقت هستند؛ یعنی وقت خاصی برایشان تعیین شده است. بعضی دعاهای مأثور برای «روز» خاصی بیان شده و بعضی دیگر برای «شب» خاصی، مثل شب قدر. تقسیم‌بندی بعدی از نظر مکان خواندن دعاست. همان‎طور که ما از نظر زمان خاص می‎بینیم که بعضی دعا‎های مأثور برای زمان خاص است، برای مکان‌های خاص هم دعاهایی آمده است؛ یعنی در چه مکانی چه بگو و چه دعایی بخوان. مثلا در روایات آمده هنگامی که وارد مسجد می‎شوی، فلان دعا را بخوان.

آیا می‌توان در مأثور تغییری داد؟

این موضوع هم بسیار مبتلابه است که متأسفانه برخی به اشتباه در دعاهای مأثور تغییراتی می‌دهند و فکر می‌کنند که مضمون دعا را بهتر کرده‌اند. حضرت آیت‌الله مجتبی تهرانی رحمت‌الله علیه در این خصوص گفته است: «ما می‌بینیم که بعضی در ادعیه مأثوره دست می‌برند. اینجا جای تعبد است. تعبد معنایش همین است، عبودیت معنایش همین است که همان آدابی را که گفته‌اند من باید حفظ کنم. از نَفسم باید مراقبت کنم و نگذارم که در دعای معصومین دخالت کند. حفظ قالب یعنی اینکه همان چیزی که رسیده است را تکرار کنی. چرا که از معصومین اینطور رسیده است. پس چیزی به آن اضافه نکن. معصومین علیه‌السلام بهتر از من و تو رابطه بین دعا و اثر مترتبه بر دعا را می‌دانند. آنها رابطه و اثرگذاری دعا و آن حاجت درنظر گرفته من و تو را خوب می‌دانند.» محدثین ما هم در این زمینه بسیار دقت کرده‌اند که حتی یک واو پس و پیش نشود.

آیا خواندن دعا و شنیدن آن اثر یکسان دارد؟

اولین نکته این است که بدانیم دعای جمعی در روایات سفارش شده است و سریع‌تر از دعای فردی به اجابت می‌رسد. اما درباره این سؤال که آیا خواندن و شنیدن دعا، اثر یکسان دارد یا نه باید گفت؛ واژه «دعا» به‌معنای خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و حتی گاهی آن را مطلق خواندن معنی کرده‌اند. درست است که خداوند متعال به هر آنچه در اعماق قلب بندگان خود می‌گذرد، آگاه است، اما با وجود این، بر زبان آوردن دعاها و خواسته‌های آنان را به‌عنوان موضوعی اعلام می‌کنند که مورد پسند پروردگار بوده و پاداش فراوانی را به‌دنبال خواهد داشت. بنابراین نباید به‌دلیل راحت طلبی، شنیدن دعا را جایگزین خواندن آن کرد. البته اگر موانعی وجود داشته باشد مثل بی‌سوادی که خواندن دعا را ناممکن می‌کند، شنیدن دعا نیز اگر با توجه و خشوع انجام شود، می‌تواند انسان را به خدای خود نزدیک کند.

تفاوت زیارت با دعا در چیست؟

قطعا وقتی به کتاب‌های ادعیه مثل مفاتیح‌الجنان مراجعه کنید، از برخی مطالب به‌عنوان دعا نام برده شده و برخی دیگر به‌عنوان زیارت. مثل ما هم دعای ندبه داریم و هم زیارت عاشورا یا زیارت جامعه‌کبیره و امین‌الله و…. خب تفاوت این دو در چیست؟ ‫ ‫تفاوت دعا با زیارت در همین است که زیارات با سلام شروع می‌شود و ادعیه با‌اللهم و مانند آن شروع می‌شود. در دعا، درخواست از خداوند است، ولی در زیارت مخاطب امام معصوم علیه‌السلام و یا بزرگان دیگر است. ما در این زمینه اصطلاحات دیگری هم مثل نیایش، مناجات و نجوا هم داریم. فرقی اساسی بین معنای دعا و نیایش نیست، زیرا نیایش نوعی دعا کردن است. گفته شده که معانی مناجات و نجوا نیز از همدیگر جدا نیستند، بلکه ریشه واحد دارند و شاید نوعی دعا و نیایش باشند که همزمان با پنهانی و خصوصی بودن است و گفت‌وگویی بین عبد و مولا در خلوت دل محسوب می‌شود.

چرا گاهی دعاهای ما مستجاب نمی‌شود؟

حتما برای شما هم پیش آمده که دعا کنید و مستجاب نشود، درحالی‌که خود خداوند فرموده‌اند که مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. اما در مورد اجابت‌ نشدن دعا، بزرگان دلایل متعددی را بیان کرده‌اند که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ گاهی ما خدا را به زبان می‌خوانیم، اما در قلب چشم امیدمان به خلق خداست. خب این مانعی برای استجابت دعا محسوب می‌شود. گفته شده که هنگام دعا باید واقعا «مضطر» بود. مضطر نبودن هم می‌توان دلیل اجابت نشدن باشد. دعا کردن آدبی دارد که اگر رعایت شود دعا در معرض اجابت قرار می‌گیرد، خب وقتی این آداب را رعایت نکنیم نباید توقع اجابت داشته باشیم. دعا درصورتی اجابت می‌شود که خود شخص تمام تلاش خود را برای هدف‌اش کرده باشد و در این زمینه کوتاهی صورت نگرفته باشد. درضمن اجابت ممکن است تا مدتی به تأخیر بیفتد و این به‌معنای عدم‌اجابت نیست. در نهایت باید گفت که وقتی دعا می‌کنیم باید باور داشته باشیم که خداوند اگر مصلحت بداند حتما حاجت ما را می‌دهد.

توصیه‌های آیت‌الله مجتبی تهرانی برای دعا کردن

چند کلید دعا

وقتی قرار است از دعا برای خواستن درخواست‌هایمان از خداوند استفاده کنیم، باید درست دعا کردن را هم یاد بگیریم. برای یاد گرفتن دعا، یک راه این است که ببینیم بزرگان دینی ما چه توصیه‌هایی در این زمینه داشته‌اند. اینجا چند توصیه را از زبان حضرت آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی(ره) برایتان آورده‌ایم که حتما برای دعا کردن به کارتان می‌آید.

چطور دعا کنیم؟

وقتی می‌خواهی از خدا تقاضا کنی، نگاهی هم به سوابق گذشته ات بکن. اگر اشتباه کرده‌ای، اول معذرت خواهی کن و بگو: خدایا! مرا ببخش و بعد هم وقتی که می‌گویی بد کرده‌ام، نیتت این باشد که دیگر خطایی مرتکب نشوی و بعد با صدق نیت، استغفار کن.

راه‌ها مسدود نیست

وقتی در شدت گرفتاری قرار گرفته‌ای، خیال می‌کنی که همه راه‌ها به سوی تو مسدود شده. درحالی‌که به هیچ وجه این‎طور نیست. وقتی به بالا رو کنی و سراغ آن موجودی که محدود نیست و لایتناهی است بروی، خواهی دید که هیچ راهی برای او مسدود نیست.

از خدا زیاده‌طلبی نکنید

ما بحث «جمیع حوائج دنیا و آخرت» را داریم؛ امّا مسئله این است که این حوائج مادی سقف دارد. انسان نباید در امور دنیایی از خدا زیاده‎طلبی کند. چون اثر سوء دارد و بدترین اثر سوئش، تعلّق قلبی به دنیا است. وقتی انسان می‎خواهد از این دنیا برود، دل‎بستگی به دنیا او را بیچاره می‎کند.

در اجابت دعا عجله نکنید

شخص در اجابت استعجال دارد و بعد به تأخیر می‌افتد مأیوس می‌شود. مأیوس که شد، دعا را کنار می‌گذارد. اگر کسی دعا را ترک کند، خدا به او غضب می‌کند و از او خشمگین می‌شود. اگر در اجابت کمی تأخیر شده، نباید سرخورده بشوی و دعا را کنار بگذاری.

به خدا اطمینان داشته باشید

داعی، آنچه را از خدا درخواست می‌کند، باید نسبت به آن توجه داشته باشد. به هر مقدار قلب او متوجه به خدا و امید او به خدا بستگی داشته باشد، خدا دعای او را رد نمی‌کند. به تعبیر من، نسبت به دریافت حاجتش حالت قطعیت داشته باشد که به اجابت نزدیک است.

مقابل مخلوق اصرار نکنید

آن‌‌‌طور که خدا در ابتدا برای بنده‌‌اش، مراجعه کردن به مخلوق را دوست ندارد و می‌‌گوید: باید سراغ من بیایی، همانطور هم اصرار کردن در مقابل مخلوق را دوست ندارد؛ یعنی اینکه سراغ مخلوقی بروی و بعد هم مرتب اصرار کنی. اصل رفتن و پافشاری بعدش را بدش می‌آید.

راه استجابت دعاها

یکی از دستوراتی که در شیوه دعا کردن وارد شده، این است که اگر انسان بخواهد دعایش مستجاب شود، اول خودش را از گناهان تطهیر کند و بعد دعا کند. من این نکته را غالباً تذکر می‎دهم که اول صلوات بفرستید، بعد استغفار کنید، بعد دوباره صلوات بفرستید و بعد حاجت‎های خودتان را بخواهید.

منبع: ماهنامه فرهنگی مذهبی هیات رزمندگان اسلام

بازدیدها: 168