اختصاصی هیات | مدیریت جهادی، الگوی مطلوب مدیریت در اسلام به قلم دکتر یدالله جوانی

بسمه تعالی

مدیریت جهادی، الگوی مطلوب مدیریت در اسلام

مقدمه:

نامگذاری سال جاری با عنوان سال «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، بر حسب شرایط و اقتضائات کشور و نیازهای انقلاب و نظام اسلامی صورت گرفته است. مقام معظم رهبری از شعار سال به عنوان نقشه راه یاد کرده و هدف راهبردی حرکت بر اساس این نقشه را، افزایش اقتدار ملی اعلام فرمودند: فرهنگ، علم و دانش و اقتصاد، سه عنصر اصلی در تولید قدرت و افزایش اقتدار ملی برای ایستادن در مقابل زورگویان و باج گیران عالم است اصلاح وضعیت در حوزه فرهنگ و اقتصاد در شرایط کنونی، به جز با «عزم ملی» و «مدیریت جهادی» ممکن نیست. اقتصاد کنونی کشور، اقتصادی آسیب‌پذیر در برابر فشارهای بیگانگان و دشمنان بوده و ایجاد تحول اساسی در اقتصاد ایران و تبدیل آن به یک اقتصاد مقاوم و آسیب ناپذیر یک ضرورت است. تحول اقتصادی بدون تحول فرهنگی ممکن نیست و ایجاد تحول در دو حوزه فرهنگ و اقتصاد، با تکیه بر عزم ملی و مدیریت جهادی حاصل می‌شود.

مدیریت جهادی در شرایط کنونی، به این دلیل مورد تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفته که دیگر سبک‌ها و الگوهای مدیریتی را ناکاآمد و غیر مناسب برای جامعه اسلامی و نظام دینی می‌دانند. در نظام اسلامی به عنوان یک سازمان سیاسی و در تمامی بخش ها و سطوح فعالیت‌های دولتی و غیر دولتی در جامعه اسلامی، مدیریت مناسب و کارآمد، مدیریت جهادی خواهد بود سبک مدیریت کنونی در کشور و در تمامی بخش‌ها و سطوح، مدیریت جهادی نیست.

بنابراین باید تحول اساسی در سبک‌های مدیریت پدید آید و مدیریت‌های ناکارآمد کنونی به مدیریت کارآمد جهادی تبدیل گردد برای تحقق این مهم باید گفتمان سازی کرد برای گفتمان سازی در بحث مدیریت جهادی، حداقل در سه محور زیر باید کار دقیق علمی و تبیین صورت گیرد.

۱- بحث‌های مفهومی و نظری در حوزه مدیریت جهادی (تبیین چیستی مدیریت جهادی)

۲- بررسی آسیب‌ها و چالش‌های مدیریت کنونی در بخش‌های مختلف کشور

۳- تدوین راهبردها و ارائه راه کارهای نهادینه سازی مدیریت جهادی در تمامی بخش‌های مدیریتی کشور

در این نوشتار به اختصار مدیریت جهادی از نظر تعریف و ویژگی‌ها با بهره‌گیری از دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تعریف مدیریت: صاحب نظران علم مدیریت، تعاریف گوناگون با رویکردهای متفاوت برای مدیریت ارائه کرده اند به عنوان نمونه می‌توان به تعاریف زیر اشاره کرد:

۱- مدیریت عبارت است از ؛ هنر کشف  استعداد‌ها و فرآیند تجهیز، تنظیم و هدایت نیروها در جهت اهداف سازمانی.

۲- مدیریت عبارت ا ست از علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن رهبری و کنترل فعالیت‌های دسته جمعی برای نیل به هدف مطلوب با حداکثر کارآیی.

با توجه به تمامی تعاریف در این حوزه می‌توان گفت مدیریت فراگرد به کارگیری موثر و کارآمد منابع مادی و انسانی با ساز و کارهای گوناگون جهت تحقق اهداف است.

تعریف مدیریت جهادی

مدیریت جهادی یکی از سبک های مدیریتی با ویژگی‌های خاص بر اساس آموزه‌های دینی و بویژه فرهنگ جهادی است بنابراین مدیریت جهادی را می‌توان یک مدیریت دینی در برابر مدیریت سکولار دانست آنچه امروز در مراکز علمی جهان در حوزه علم مدیریت مطرح می‌شود و از آن با عنوان «مدیریت علمی» یاد می‌گردد، مبتنی بر اندیشه و تفکر سکولاریسم است در تفکر سکولاریزم حوزه دین از حوزه سیاست جدا بوده و سکولارها بر عدم دخالت دین، خدا و آخرت در هر نوع برنامه‌ریزی برای امور اجتماعی انسان تاکید دارند. در نقطه مقابل این نوع نگرش و دیدگاه، از نظر اسلام ناب، خدا، دین و آخرت ، نقش اساسی وتعیین کننده در تمام برنامه ریزی‌ها برای فرد و اجتماع دارند. بنابراین می‌توان گفت مدیریت جهادی، با بهره گیری از ابزار علم و فناوری و هم جهت با اراده الهی و بر اساس نقشه الهی به تمشیت امور می‌پردازد. در این مدیریت، خدا و کار برای خدا از یک طرف و خدمت به خلق خدا و گره گشایی از کار کشور و مردم از طرف دیگر، ۲ عنصر اصلی و تعیین کننده می‌باشند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار شهردار و کارکنان شهرداری تهران در زمستان سال ۱۳۹۲، مدیریت جهادی را اینگونه توصیف فرمودند:«در اداره کشور باید روحیه خدمت به مردم با نیت خدایی و با تکیه بر علم و درایت یا همان روحیه مدیریت جهادی حاکم باشد تا بتوان از مشکلات عبور کرد و به پیش رفت اگر مدیریت جهادی یا همان روحیه کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد.»

عناصر اصلی در مدیریت جهادی

با توجه به ویژگی‌های بر شمرده شده برای مدیریت جهادی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی این سبک مدیریت دارای عناصر اصلی سه گانه زیر است:

۱- نیت الهی، ایمان و انگیزه الهی.

۲- جهاد، کار و تلاش خستگی ناپذیر

۳- علم و درایت

بنابراین از دیدگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی که خود تجسم و عینیت بخش مدیریت جهادی هستند مدیریت جهادی را می‌توان در یک جمله کوتاه، ترکیب ایمان، علم و کار جهادی دانست.

مفهوم جهاد در مدیریت جهادی

جهاد از نظر لغوی به معنای کار و تلاش و کوشش است، لیکن از نظر اصطلاحی بار معنایی خاص دارد کسی که در راه خدا کار و تلاش می‌کند را مجاهد فی سبیل الله گویند. جهاد در راه خدا عرصه های گوناگون دارد و عمدتاً هنگام به کار بردن واژه‌ جهاد، یکی از این عرصه‌ها به اذهان خطور می‌کند و آن، قتال، مبارزه و جنگیدن با دشمنان اسلام است گستره جهاد در راه خدا ، بسیار فراتر از حوزه نظامی و جنگ مسلحانه با دشمنان است بر همین اساس در ادبیات انقلاب اسلامی و در بیانات حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی، واژه‌های جهاد نظامی، جهاد فرهنگی، جهاد اقتصادی، جهاد سیاسی، جهاد علمی و … ملاحظه می‌گردد.

حقیقت جهاد و عرصه‌های مختلف آن را مقام معظم رهبری اینگونه تبیین می‌فرمایند: «جهاد یک بار معنایی ویژه‌ای دارد. جهاد در همه‌ی مرزهای اسلام با کفر موضوعیت دارد و در تمام عرصه‌های زندگی مانند نظامی، سیاسی ، فرهنگی، علمی و حتی اقتصادی مطرح است. در جهاد، حضور و رویارویی و مبارزه با دشمن مفروض است.»

حقیقت جهادی در تمامی عرصه های فردی  و اجتماعی ایرانیان با پیروزی انقلاب اسلامی و  استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی موضوعیت پیدا کرده اکنون اسلام با تمام قوایش در برابر کفر با تمام قوایش صف آرایی کرده و نظام اسلامی با محوریت ولایت فقیه و پشتیبانی ملت ایران، در تمامی حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و نظامی و … با دشمنان خدا و بشریت در حال مبارزه است.

ویژگی‌های مدیریت جهادی:

با پذیرش سبک مدیریتی رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان «مدیریت جهادی» ، مدیریت مطلوب مورد نظر ایشان برای اداره کشور در سطوح مختلف باید دارای ویژگی های خاص باشد بررسی‌ها نشان می‌دهد معظم له در مقاطع مختلف ، در اظهار اتشان قریب ۷۰ کلید واژه را برای توصیف مدیریت مطلوب از نظر اسلام یا همان مدیریت جهادی بر شمرده‌اند تامل و اندیشیدن در این ویژگی‌ها، مدیریت جهادی مورد نظر مقام معظم رهبری را شفاف و گویا نموده و از طریق تمرکز بر این ویژگی‌های مدیریتی می‌توان گفتمان معظم له در توسعه مدیریت جهادی و نهادینه سازی آن را پیش برد. برخی از این کلید واژه‌ها عبارت است از : مدیریت برای خدا، مدیریت ولایی ، عدالت گرایی، تدبیر و قدرت  تصمیم گیری، عقلانیت و منطقی، ابتکار و نوآوری ، تجریه و دانش و مهارت، بصیرت ، هوشیاری و شناخت موقعیت ها و شرایط، شایسته سالاری ، مجاهدت و ایمان ، تعبد ، ساده زیستی، سخت کوشی، قانونمداری، نظم و انضباط، احساس مسئولیت و مسئولیت پذیری، عزت و اعتماد به نفس، نشاط ، با همت و اراده راسخ، مدیریت داوطلبانه ، تحول آفرین، پویا ، خودباور، مشارکت پذیر و …

مدیریت جهادی، مدیریتی کارآمد:

در دوران پس ازانقلاب اسلامی، کارآمدی مدیریت جهادی به اثبات رسید طی ۳۵ سال گذشته در هر حوزه‌ای که سبک و الگوی مدیریت جهادی مورد توجه واقع شد، کارها به خوبی پیش رفت و موفقیت های بزرگ یکی پس از دیگری حاصل گشت. دوران دفاع مقدس، بهترین گواه برای اثبات کارآمدی مدیریت جهادی است، تشکیل جهاد سازندگی و کارهای بزرگ این نهاد انقلابی، بر مبنای مدیریت جهادی بود، سپاه پاسداران، بسیج مستضعفین، مؤسسه رویان از سازمان‌ها و مؤسساتی هستند که با تکیه بر مدیرت جهادی طی سال‌های پس از انقلاب، کارهای بزرگی را انجام داده‌اند. کارهای بزرگ در این سالها، در پرتو مدیریت جهادی، بر مبنای باور و نظریه «ما می توانیم» صورت پذیرفت و جهانیان را شگفت زده کرد، پیروزی ملت ایران در دفاع مقدس، پیشرفت‌های علمی و دست یابی ایران به علوم و فناوری‌های نوین مانند هسته‌ای، پیشرفت‌ها و دستاوردهای بزرگ در صنایع دفاعی و نظامی و … همگی در پرتو مدیریت جهادی و بر مبنای باور به نظریه «ما می‌توانیم» به دست آمده است این باور را حضرت امام(ره) در ملت ایران پدید آورد باوری که جوهره اصلی مدیریت جهادی است کسی که در راه خداوند جهاد می‌کند به نصرت الهی ایمان دارد و در مسیر کار خود، هیچ بن بستی را بر نمی‌تابد و برای رسیدن به هدف تلاش می‌کند.

در نظر مدیران جهادی که برای خدا کار می‌کنند و به نصرت الهی ایمان دارند، کار نشد ندارد، زیرا مدیران جهادی با تمام وجود بر این باورند که: «و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین»(عنکبوت ۶۹)

بازدیدها: 160