معرفی کتاب لهوف مشهورترین مقتل

کتاب «اللهوف علی قتلی الطفوف» (آه‌هاى سوزان بر کشتگان بیابان) اثر ارزشمندجناب سید بن طاووس می‌باشد که در مورد شرح قیام حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) از حرکت ایشان از مدینه، حوادث روز عاشورا تا بازگشت اسرا به وطن می‌باشد.
ازدیگر ویژگی های بارز  این کتاب آن است که به صورت یک داستان منظم شده است. در اعتبار این کتاب باید گفت هرچند روایات این کتاب مانند بسیاری از کتب تاریخی دیگر، بدون ذکر سلسله اسناد نقل شده است، اما بیشتر اندیشمندان گذشته و حال این مورد اعتماد می‌دانند.

«سید رضی الدین، على بن موسى بن جعفر» مشهور به «سید بن طاووس» (متوفای ۶۶۴ق) از علمای بزرگ شیعه، آثار مهم و اثرگذاری را نگاشته است. یکی از این آثار، کتاب «اللهوف علی قتلی الطفوف» (آه‌هاى سوزان بر کشتگان بیابان) می‌باشد.[۱] این کتاب با نام «الملهوف» نیز شناخته می‌شود. در انتساب این کتاب به سید بن طاووس شکی وجود ندارد و از جمله شواهد آن این است که سید در کتاب‌های دیگر خود از این کتاب یاد کرده است.[۲]

این کتاب، شرح قیام امام حسین(علیه السلام) از حرکت ایشان از مدینه، تا بازگشت اسرا به وطن می‌باشد. از مشخصه‌های این کتاب آن است که به صورت داستانی تنظیم شده است و این ویژگی، لهوف را به جهت ترتیب و شکل ساختاری، از کتاب‌های دیگر روایی جدا می‌کند.

این کتاب دارای بخش‌های ذیل است:
۱- مقدمه؛ شامل مطالبی در عظمت واقعه عاشورا، مقام امام حسین(علیه السلام) و ارزش گریه و عزاداری بر آن‌حضرت، بیان انگیزه نگارش کتاب توسط مؤلف و … .
۲- مسلک اول: این بخش پیرامون تولد و زندگی امام حسین(علیه السلام) تا قبل از واقعه عاشوراست.
۳- مسلک دوم: این بخش، اصلی‌ترین قسمت کتاب است که شامل وقایع روز عاشورا تا زمان شهادت امام حسین(علیه السلام) می‌شود.
۴- مسلک سوم: وقایع بعد از شهادت امام از عصر عاشورا و فرستادن اسیران و سرِ شهدا و به کوفه آغاز شده و ماجرای اسارت اهل بیت تا برگشت آنان به مدینه را بیان می‌کند.

پس از آن نیز به حالات امام سجاد(علیه السلام) در فراق پدرشان اشاره شده است. سید بن طاووس در مقدمه کتاب، هدف از تألیف آن‌را چنین ذکر می‌کند: «آنچه بیش از هر چیز مرا به نوشتن این کتاب واداشت این بود؛ من چون کتاب «مصباح الزائر و جناح المسافر» را گرد آوردم دیدم که کتابى شد شامل بهترین جاهاى زیارت و برگزیده‌ترین اعمالى که هنگام زیارت باید به‌جا آورد و هر کس آن کتاب را همراه داشته باشد از برداشتن چراغ دیگرى براى زیارت و یا کتاب زیارت بزرگ و یا کوچک بی‌نیاز است؛ از همین رو خواستم که هر کس آن کتاب را با خود داشته باشد از همراه بردن مقتل برای زیارت سیدالشهدا ء نیز بی‌نیاز گردد؛ لذا این کتاب را تهیّه نمودم که پیوست کتاب دیگرم باشد».[۳]

سید بن طاووس در عبارتی دیگر در بیان سبک جدید مقتل‌نویسی خویش چنین می‌گوید: «کتاب “الملهوف” را در حالى تصنیف کردم که، کسى را نمی‌شناسم در نگارش کتابى با این شیوه از من پیشى گرفته باشد، و کسى که بر این کتاب آگاهى داشته باشد بر مفهوم این سخن آگاه است».[۴]

او در تقریری زیبا از قیام امام حسین(علیه السلام) و هدف از اشک ریختن بر ایشان می‌گوید: «اگر بی‌تابى و مصیبت‌زد‏گى برای از بین رفتن نشانه‌هاى هدایت، تأسیس پایه‌هاى گمراهى و …از توصیه‌های پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم) و کتاب خدا نبود، ما در مقابل این نعمت بزرگ، جامه‌هاى سرور و بشارت به تن می‌کردیم، ولى چون در نالیدن به این مصیبت، رضایت صاحب روز معاد و منفعتی برای نیکوکاران به دنبال دارد، ما هم جامه گریستن پوشیدیم و با اشک ریختن انس گرفتیم‏».[۵]

سید ابن طاووس درباره مختصرنویسی در این کتاب می‌گوید: «با توجّه به این‌که زائران، فرصت کمترى دارند رشته سخن را کوتاه نموده و به طور اختصار بیان کرده‏ام و همین اندازه کافى است که درهاى اندوه را به روى خواننده باز و افراد با ایمان را رستگار سازد، که در قالب این الفاظ، حقایق ارزنده‌اى نهاده‏ایم».[۶] این کتاب با این‌که به عربی نوشته شده است؛ به جهت اهمیتی که داشته، به فارسی ترجمه شده است. این کتاب برای اولین بار در دوره صفویه و توسط عالمی به نام سید بهاء الدین مختاری ترجمه شد[۷] و پس از آن و تا امروز، ترجمه‌های دیگری برای آن نگاشته شده است.

*اعتبار کتاب لهوف سید بن طاووس چگونه است؟

روایات این کتاب – مانند بسیاری از دیگر کتب تاریخی – به صورت مرسل بوده و تنها آخرین راوی و یا آخرین کتابی که از آن نقل شده، ذکر شده است. با این وجود، سید از نقل مطالب اغراق‌آمیز که در کتب مشابه بوده خوددارى کرده است. با توجه به شخصیت مؤلف و نیز هماهنگی بسیاری از مطالب ذکر شده در آن با نقل‌های دیگر، این کتاب در مجموع از مقاتل معتبر و قابل استناد به شمار می‌آید.[۸] [۱]. آقا بزرگ تهرانی‏، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، ج ‏۱۸، ص ۳۸۹، قم، اسماعیلیان‏، ۱۴۰۸ق؛ بابانی بغدادی، إسماعیل بن محمد أمین، هدیه العارفین (أسماء المؤلفین و آثار المصنفین)، ج ۱، ص ۷۱۱، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
[۲]- ر.ک: ابن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه لثمره المهجه، محقق، مصحح، حسون، محمد، ص ۱۹۴، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
[۳]- سید بن طاوس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص ۱۱، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۴۸ش.
[۴]- به نقل از: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۴۲، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
[۵]- اللهوف على قتلى الطفوف، ص ۴٫
[۶]- سید بن طاوس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص ۱۱، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۴۸ش.
[۷]- تجلیل، جلیل، بخشی، حسین، بهاءالدین محمد مختاری؛ نخستین مترجم لهوف، نشریه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره ۱۸۳،  ص ۴، دانشگاه تهران، پاییز ۱۳۸۶ش.
[۸]- برای اطلاعات بیشتر در این زمینه ر.ک: آشنایی با منابع معتبر شیعه: تبریزی عبدالکریم، اللهوف علی قتلی الطفوف، ‌نشریه مبلغان،‌ ص ۱۳۷، ۱۳۸، شماره ۱۵۹، آبان و آذر ۱۳۹۱ش.

بازدیدها: 77