مهارت های دعا خوانی به زبان حاج عباس حیدرزاده

بسمه تعالی

چکیده:

دعا خواندن توفیقِ بزرگی است، و توفیقِ بزرگ تر اینکه انسان برای جمعی دعا بخواند. یعنی حلقه وصل بندگان به درگاه بی نیاز مطلق بشود. استمرار این توفیق نیازمند مراقبت های ویژه اخلاقی و کسب مهارت های فنی است. ما در این نوشتار با استناد به آیات و روایات، برخی مراقبت هائی که رعایت آن برای یک دعا خوان لازمست، تا بهتر بتواند وظیفه خود را انجام دهد، خواهیم پرداخت. همچنین مهارت هائی که برای دعا خواندن نیاز است را بررسی خواهیم کرد.

یکی از موهبت های بزرگ الهی دعاست. خدای متعال این نعمت را در اختیار بندگان خویش قرار داده، تا به این وسیله انسان ها بتوانند با خالق خود راز و نیاز کنند. خدای متعال دعا را وسیله آمرزش و برآوردن نیازهای بندگان خود قرار داده است.

امام زین العابدین علیه السلام در مقام نیایش به خدای متعال عرضه می دارد:

 وَ مِنْ أَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَيْنَا جَرَيَانُ ذِكْرِكَ عَلَى أَلْسِنَتِنَا وَ إِذْنُكَ لَنَا بِدُعَائِك

«از بزرگ ترین نعمت های تو بر ما، جاری شدن یاد تو بر زبان ما و اجازه دادنت به ما برای دعا به درگاه توست.»

بالاتر از نعمت دعا، نعمت اجابت دعاست، که خدای متعال آن را تضمین کرده است، و فرموده:

 اُدْعُونىِ أَسْتَجِبْ لَكم‏.(غافر/60)

«بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.»

در دعای شریف کمیل نیز امیرمؤمنان علیه السلام عرض می کند:

و اَمَرتَهُم بِدُعائک وَ ضَمنتَ لَهُمُ الِاجابَه

«و دستور به دعا فرمودی و اجابت را ضمانت کردی.»

در اهمیّت دعا همین بس که ستون دین  و روح و مغز عبادت است و به همین دلیل سودمندتر از قرائت قرآن است.

امام خمینی قدس سره الشریف  دعا را به «قرآ ن صاعد» تعبیر می کند و می فرماید: 

«قرآن، قرآن نازل است، آمده است به طرف پايين و دعا از پايين به بالا مى‏رود، اين قرآن صاعد است.»

سخن گفتن با خالق ازلی و ابدی شرایطی دارد که اگر آن شرایط محقق نشود دعا سودی نخواهد داشت. مداحانی که دعا خوان هستند و جمع های زیادی را به فیض می رسانند، در حقیقت «حلقه وصل» بندگان به درگاه لایزال الهی هستند. توجّه کردن به اصولی در این زمینه موجب می شود تا خوانندة دعا هم خودش بهره لازم را ببرد و هم فیض بی نهایت الهی را نصیب بندگان خدا نماید. به قول یکی از بزرگان می فرمود: «شما مداحان مانند جوی آبی هستید که فیض خدا از طریق شما به مردم می رسد هر چقدر این جوی تمییزتر باشد این آب زلال تر به مردم می رسد، و هر چقدر این جوی آلوده باشد این فیض کمتر به مردم می رسد. طوری نباشید که راه فیض خدا از طریق شما بسته شود و از طریق دیگری به مردم برسد.» در این نوشتار به اختصار و گذرا به نکاتی در زمینة «مهارت های دعا خوانی» اشاره می نمائیم.

1-ترک محرمات  

گناه هر چند کوچک باشد موجب تاریکی قلب و عدم استجابت دعا می شود. از آنجا که یک مداح بر کرسی هدایت مردم نشسته است. باید خود تارک گناه باشد تا با قلبی پاک، و نفس قدسی قلوب بندگان را به درگاه بخشنده مهربان پیوند دهد.

امام صادق علیه السلام مي‌فرمايد:

مَا مِنْ شَيْ‏ءٍ أَفْسَدَ لِلْقَلْبِ مِنْ خَطِيئَةٍ إِنَّ الْقَلْبَ لَيُوَاقِعُ الْخَطِيئَةَ فَمَا تَزَالُ بِهِ حَتَّى تَغْلِبَ عَلَيْهِ فَيُصَيِّرَ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ‏ .

پدرم امام باقر علیه السلام فرمود: هيچ چيز براي قلب زيانبارتر از گناه نيست چه آنکه قلب با گناه مي‌آميزد و با آن گلاويز مي‌شود تا بالاخره گناه بر قلب چيره شده و آن را وارونه مي‌سازد.

گناه هر چند کوچک باشد تأثير خود را بر قلب انسان مي‌گذارد، حتي اگر به يک نگاه شهوت‌انگيز باشد، زيرا نگاه باعث هيجان قلب مي‌شود و قلب نيروي شهوت را به حرکت درمي‌آورد.

پيامبر گرامي اسلام صلی الله علیه و آله مي‌فرمايد:

النّظر سهمٌ مسمومٌ من سهام ابليس فمن ترکها خوفاً من الله اعطاه ايماناً يجد حلاوته في قلبه.

نگاه حرام تير مسمومي از تيرهاي شيطان است هر کس از ترس خدا آن را ترک کند خداوند ايماني به او مي‌دهد که شيريني آن را در قلب خود احساس مي‌کند.

همچنین امام صادق علیه السلام در جواب یکی از اصحاب که سؤال کرد، یابن رسول الله خداوند در قرآن فرموده: اُدعُونی اَستَجِب لَکُم(غافر/60) بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را. دعا می کنم ولی مستجاب نمی شود، حضرت فرمود: توجّه داشته باش كه اگر شما از دستورات خداوند اطاعت مى‏كرديد و سپس دعا مى‏نموديد، مسلّما خداوند دعاى شما را مستجاب مى‏فرمود، ولى چون مخالفت و نافرمانى خدا مى‏كنيد او دعايتان را مستجاب نمى‏کند.

امیر سخن علی علیه السلام نیز در حدیثی علّت عدم استجابت دعا را معصیت می داند و می فرماید:

«تعجب از كسى است كه دعا ميكند دير مستجاب مى‏شود با اينكه راه استجابت دعا را با معصيت بسته است.» 

امام باقر ـ عليه السّلام نیز می فرماید: گاهي بنده از خداوند حاجتي را درخواست مي‌كند كه شايسته استجابت است؛ حال، به زودي يا در مدت طولاني سپس اين بنده گناهي را مرتكب مي‌شود، خداوند به ملائكه مي‌فرمايد حاجتش را برآورده نكنيد و او را محروم كنيد چرا كه باعث خشم من و محروميت از فضل من شد.

بر این اساس گناه سّدی است که مانع استجابت دعا می شود. حالا اگر کسی که به عنوان جلودار و راهنمای جمعی در مجلس دعا و مناجات تریبون دار باشد و خدای نا خواسته اهل معصیت باشد (در حقیقت عمل او با گفته هایش مغایرت داشته باشد) چطور می توانند این قافله را به سر منزل مقصود برسانند؟ 

2 ـ حضور قلب                

یکی از مهم ترین چیزهایی که در استجابت دعا تأثیر زیادی دارد، حضور قلب است. قلب انسان می تواند چشمه جوشان انوار الهی باشد. اشک گرمی که از چشمان بنده دلداده جاری می شود حکایت از اتصال قلب عاشق به خالق مهربانی ها دارد. حقيقتي روشن است که انسان با حضور قلب، هنگام مناجات و راز و نياز با قاضي الحاجات به ملکوت آسمان‌ها پيوند مي‌خورد و خود را در محضر خداي متعال غرق در نور و نعمت مي‌بيند. پيامبر گرامي اسلام در سخني خطاب به علي علیه السلام مي‌فرمايد:

يَا عَلِيُّ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ دُعَاءَ قَلْبٍ سَاه‏ يا علىّ.

يا علي خدا دعاى دل بى‏توجّه را مستجاب نميكند.

از اين سخن رسول گرامي اسلام صلی الله علیه و آله مشخص مي‌شود که حضور قلب، يکي از شرايط اصلي استجابت دعاست. همچنين امير مؤمنان علي علیه السلام وقتي شرايط استجابت دعا را بيان مي کند در حديثي زيبا مي‌فرمايد:

دعا چهار شرط دارد: حضور قلب‏، خلوص باطن، معرفت نسبت به خدا و انصاف در آنچه مى‏خواهد؛ زيرا روايت شده است كه حضرت موسى از كنار مردى كه در حال سجده و گريه و زارى بود مى‏گذشت، عرضه داشت: خدايا! اگر حاجت اين شخص به دست من بود، آن را برآورده مى‏كردم، به موسى وحى شد: او مرا مى‏خواند؛ اما دلش در هواى گوسفند است، بنا بر اين اگر آنقدر سجده كند كه مهره‏هاى پشتش شكسته و چشمانش سفيد گردد، دعايش را اجابت نخواهم كرد.

در حقیقت اصلی ترین شرط استجابت دعا حضور قلب است. هر کسی با دل شکسته که همان توجّه در خواستن است به درگاه خدای متعال روی آورد، دست خالی برنمی گردد.

امام صادق علیه السلام نیز در حديثي زيبا مي‌فرمايد:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ.

خداوند، دعاى كسى را كه بدون حضور قلب باشد مستجاب نمى‏كند؛ بنابراين هنگام دعا دلت را متوجه كن، آن‌گاه به اجابت يقين داشته باش.

عارف قرن حاضر امام خمینی رضوان الله علیه کلید همة سعادت ها را حضور قلب می داند و می فرماید:

يكى از مهمّات آداب قلبيّه كه شايد كثيرى از آداب مقدّمه آن باشد و عبادت را بدون آن روح و روانى نيست و خود مفتاح قفل كمالات و باب الأبواب سعادات است و در احاديث شريفه از كمتر چيزى اين قدر ذكر شده و به كمتر ادبى اين قدر اهمّيّت داده شده، «حضور قلب» است.

بنابراين:

1. دعا، خواستن است و خواستنِ حقيقي بدون حضور قلب محقق نمي‌شود.

2. بدون حضور قلب، دعا در روح و جان انسان تأثير نخواهد داشت.

3. دعا بدون حضور قلب به اجابت نمي رسد.

4. ادب سخن گفتن با خدای متعال حضور قلب است.

*************************************************************

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و أئمه علیهم السلام در آداب دعا و نیایش با خدا متعال دستورات مشروحی فرموده اند که، در این نوشتار مورد بحث ما نیست.

بازدیدها: 623