پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام هیات رزمندگان اسلام , سایت هیات رزمندگان اسلام , پایگاه اطلاع رسانی هیات رزمندگان اسلام , هیات , سایت هیات , هیئت رزمندگان , هیئت رزمندگان اسلام
مهدویت در قرآن – قسمت 15 – آیه 19سوره حدید
وَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ وَ الَّذينَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحيمِ
ترجمه فارسی :
مرحوم آیت الله مشکینی :
و کسانی که به خدا و فرستادگانش ایمان آوردند آنهایند که در نزد پروردگارشان صدّیقین ( کسانی که اعتقاد و گفتار و کردارشان مطابق هم و موافق واقع است ) و گواهانند ( کسانی که در محشر گواه عقاید و اعمال مردم اند ) ، آنان را اجر اینها و نور اینهاست. و کسانی که کفر ورزیدند و نشانه های ( توحید و دین ) ما را تکذیب و انکار نمودند آنها یاران دوزخند.
حجت الاسلام انصاریان :
ترجمه مجمع البیان فی تفسیر قرآن :
(وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ) و كسانى كه ايمان بخدا و پيامبر او آوردند- يعنى باور كردند يكتايى خدا را و اعتراف نمودند به پيامبرى پيغمبران خدا.
(أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ) «1» ايشانند صدّيقين، مجاهد گويد: هر كس ايمان بخدا و پيامبران او آورد پس او صديق شهيد است و اين آيه را قرائت كرد، و صديق آنست كه بسيار راست بگويد و صيغه مبالغه در راستگويى است، و آن اسم مدح و تعظيم است.
(وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ) يعنى و شهيدان نزد پروردگارشان هستند و تقدير اينست آن گروه صديقها نزد پروردگارشان هستند و شهيدان نزد پروردگارشان آن گاه فرمود:
(لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ) يعنى و براى ايشانست ثواب طاعتشان و نور ايمانشان آن چنانى كه بسبب آن هدايت ميشوند براه بهشت و اين گفته عبد اللَّه ابن مسعود است، و آن را براء بن عازب از پيغمبر (ص) و عياشى باسنادش از منهال قصاب روايت كرده گويد: بحضرت ابى عبد اللَّه صادق عليه السلام عرض كردم كه دعا كن خداوند شهادت را روزى من نمايد، فرمود:
مؤمن شهيد است و اين آيه را تلاوت نمود.
و از حارث بن مغيره روايت كرده كه گفت: خدمت حضرت ابى جعفر (ع) بوديم پس فرمود: آنكه از شما عارف و شناخت باين امر داشته باشد و منتظر آن باشد و در وجود او خيرى بحساب آمده باشد مانند كسانى ميباشد كه با حضرت مهدى قائم آل محمّد عليهم السلام جهاد كرده باشد با شمشيرش آن گاه فرمود بلكه بخدا سوگند مانند كسيست كه با شمشيرش جهاد در ركاب رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله شهيد شده باشد، سپس براى بار سوّم فرمود: بلكه بخدا قسم مانند كسيست كه با رسول خدا (ص) شهيد شده باشد در خيمه و سرا پرده آن حضرت و درباره شما آيه ايست از كتاب خدا گفتم: فداى شما گردم كدام آيه است؟ فرمود:
قول خداى عزّ و جل (وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ) آن گاه فرمود بخدا قسم كه شما از راستگويان و شهيدان- هستيد در نزد پروردگارتان.
ابن عباس و مسروق و مقاتل بن حيّان گويند: كه شهداء از ما قبلش منفصل و جداست و مقصود از شهداء پيامبران عليهم السلامند كه براى امّتانشان شهادت و گواهى ميدهند:
و فراء و زجاج هم همين قول را اختيار كردهاند، مقاتل بن سليمان و ابن جرير گويند: ايشان كسانى هستند كه در راه خدا شهيد شدند.
پی نوشت:
(1)- مترجم گويد: ابو القاسم حسكانى حنفى در شواهد التنزيل درج 2 ص 323 درباره صدّيقين حديثى به پنج طريق روايت كرده، باسنادش از عبد الرحمن بن ابى ليلى كه گويد: پيامبر خدا (ص) فرمود:
صدّيقون سه نفرند، 1- حبيب النجار مؤمن آل ياسين 2- حزقيل مؤمن آل فرعون 3- على بن ابى طالب عليه السلام كه او افضل از آنان است.
و در حديث 939 باسنادش از ابى ليلى داود بن بلال از پيامبر خدا (ص) روايت كرده كه صديقها سه نفرند: 1- حبيب نجار مؤمن آل ياسين كه (گفت اى مردم پيروى كنيد پيامبران خدا را 2- حزقيل مؤمن آل فرعون كه فرياد زد آيا ميكشيد مردى را كه ميگويد: پروردگار من خداست و با برهان و معجزاتى از خدا بسوى شما آمده، 3- على بن ابى طالب كه افضل آنهاست.
منبع اصلی: ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج24، ص: 229-230 (نرم افزار جامع التفاسیر)
تفسیر اثنی عشری :
وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ (19)
وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ: و آن كسانى كه ايمان آورند به خدا، وَ رُسُلِهِ: و پيغمبران او كه بنا به مشهور يكصد و بيست و چهار هزار بودند و شك نياوردند در اخبار و احكام ايشان، أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ: اين جماعت ايشانند بسيار راستگويان در اقوال و افعال و شهيدان در راه خدا، عِنْدَ رَبِّهِمْ: نزد پروردگارشان، يعنى مؤمنان ثابت قدم در ايمان و طاعت، به منزله كسانيند كه سبقت كرده باشند در تصديق خدا و رسول و شهيد شده‌اند در راه خدا.
عياشى- به اسناد خود از منهال قصاب روايت كند كه خدمت حضرت صادق عليه السّلام عرض كرد: يابن رسول اللّه دعا فرما تا خداى تعالى شهادت روزىام فرمايد. فرمود: «ان المؤمن شهيد» بعد از آن اين آيه تلاوت نموده. «1»
لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ: مر ايشان راست مزد طاعت صديقان و شهيدان، يعنى مثل اجر ايشان و مثل نور ايمان ايشان كه در روز قيامت به آن مهتدى شده به بهشت روند.
تنبيه:
آيه شريفه مقام و منزلت شأن مؤمنين حقيقى را فرمايد كه در رتبه جلالت به منزله صديقان و شهداء باشند، و احاديث آل عصمت صلوات اللّه عليهم اجمعين در اين قسمت وارد شده از جمله:
1- در تهذيب- از حضرت سجاد عليه السّلام: انّ هذه لنا و لشيعتنا: بدرستى كه اين آيه در حق ما و شيعيان ما باشد. «2»
2- در محاسن- از پدر بزرگوارش فرمود: ما من شيعتنا الّا صديق شهيد. قيل: انّى يكون ذلك و عامّتهم يموتون على فرشهم؟ فقال: اما تتلو فى كتاب اللّه فى الحديد:
وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ. قال: لو كان الشّهداء كما يقولون كان الشّهداء قليلا: «3» نيست از شيعيان ما مگر كه صديق و شهيد است.
عرض شد از كجا باشد آن و حال آنكه عموم آنها مىميرند بر رختخواب خود؟
پس فرمود آيا تلاوت ننمودى كتاب خدا را در سوره حديد «وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ» فرمود اگر باشد شهيد چنانچه [شما مىگوييد يعنى] «در ركاب پيغمبر شهيد شوند» شهداء كم خواهند بود.
3- عياشى- از حضرت باقر عليه السّلام: العارف منكم هذا الامر، المنتظر له، المحتسب فيه الخير، كمن جاهد و اللّه مع القائم بسيفه. ثمّ قال: بل و اللّه كمن جاهد مع رسول اللّه بسيفه. ثمّ قال الثّالثة: بل و اللّه كمن استشهد مع رسول اللّه فى فسطاطه و فيكم آية من كتاب اللّه، قيل و اىّ آية؟ قال قول اللّه: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ …» «4»
هر كس عارف باشد به امر منتظر به صاحب الامر، مثل كسى است كه با قائم آل محمد به شمشير خود در راه خدا جهاد نموده. پس فرمود: سوگند به خدا مانند كسى است كه جهاد نموده با رسول خدا به شمشير خود، بعد مرتبه سوم فرمود: بلكه سوگند به خدا مانند كسى است كه با پيغمبر خدا شهيد شده باشد در خيمهگاهش و در حق شما آيتى است از كتاب خدا. پرسيدند: كدام است؟
فرمود: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ» وَ الَّذِينَ كَفَرُوا: و آنانكه كافر شدند به آيات الهى، يعنى انكار توحيد و پيغمبران نمودند، وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا: و تكذيب نمودند آيات ما را كه بر حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرستاديم، أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ: آن گروه ملازمان جهنمند.
تبصره: آيه تهديد عظيم است نسبت به كفار و معاندين و منكرين آيات بينات و معجزات قاهرات از آتش جهنم، و دليل است بر آنكه خلود در جهنم مخصوص است به كفار، زيرا تركيب مشعر به اختصاص است، و مصاحبت دال بر ملازمت باشد، به حسب عرف پس جهنميان ملازم با آتش خواهند بود و سستى و نجات از آن نسبت به كفار نخواهد بود.
پی نوشت:
(1) به نقل از نور الثقلين، جلد 5، صفحه 244، حديث 74.
(2) به نقل از نور الثقلين، جلد 5، صفحه 244، حديث 76.
(3) به نقل از نور الثقلين، جلد 5، صفحه 244، حديث 77.
(4) به نقل از نور الثقلين، جلد 5، صفحه 244، حديث 75.
منبع اصلی: تفسير اثنا عشري، ج13، ص 33-35 (نرم افزار جامع التفاسیر)
تفسیر خسروی :
عياشى باسناد از منهال قصّاب روايت كرده است كه بابي عبد اللّه امام صادق عليه السّلام عرض كردم از خدا بخواهيد كه شهادت روزى ميكند فرمود:
(إنّ المؤمن شهيد همانا مؤمن شهيد است) و اين آيه را تلاوت فرمود- و از حرث بن المغيره مروى است كه گفت: در خدمت أبى جعفر امام باقر عليه السّلام بوديم كه فرمود: (العارف منكم هذا الامر المنتظر له المحتسب فيه الخير كمن جاهد و اللّه مع قائم آل محمّد صلّى اللّه عليه و آله بسيفه ثمّ قال بل و اللّه كمن جاهد مع رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله بسيفه ثمّ قال الثالثة بل و اللّه كمن استشهد مع رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله في فسطاطه و فيكم آية من كتاب اللّه قلت و اىّ آية جعلت فداك قال قول اللّه: وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ ثمّ قال صرتم و اللّه صادقين شهداء عند ربّكم».
يعنى كسيكه از شما باين امر (يعنى تشيّع) عرفان يافته باشد و منتظر قائم ما و فرج باشد و خير را در آن بداند مانند كسى است بخدا سوگند كه بشمشير خود با قائم آل محمّد صلّى اللّه عليه و آله جهاد كرده باشد پس از آن فرمود بلكه بخدا قسم مانند كسى است كه با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله با شمشير خود جهاد كرده باشد.
منبع اصلی: تفسیر خسروی ،ج8،ص201 (نرم افزار جامع التفاسیر)
تفسیر شریف لاهیجی :
وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ و آنان كه ايمان آوردند به خداى تعالى و رسول او أُولئِكَ آن گروه هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ ايشانند بمنزله كسانى كه سبقت كرده باشند بتصديق ربوبيت خداى تعالى و برسالت محمد مصطفى صلّى اللَّه عليه و اله و شهيد شده باشند در راه دين خداى تعالى يا گواهى دهنده باشند بتوحيد خداى تعالى و به نبوت رسول او لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ و مر آن مؤمنين راست مثل اجر صديقين و شهدا و مثل نور ايشان كه بآن نور راه بدرجات عاليه بهشت برند و ميتواند كه آيه محمول بر تمثيل نباشد باين معنى كه و مر اهل ايمان راست اجر و نورى كه بآن موعود بودند و از حضرت رسالت پناه صلّى اللَّه عليه و اله مروى است كه
«الصديق ثلاثة خربيل مؤمن آل فرعون و حبيب صاحب يس و على بن ابى طالب و هو افضل الثلاثة»
و از ائمه هدى عليهم السلام مرويست كه فرشته «محمود» نام بر پيغمبر صلوات اللَّه عليه و آله نازل گرديد كه او را بيست و يكهزار سر بود حضرت چون اين فرشته را ديد از جا جسته اراده بوسيدن دست او نمود آن فرشته مانع آمده گفت
«مهلا مهلا يا محمد فانت و اللَّه اكرم على اللَّه من اهل السماوات و الارضين اجمعين»
و چون حضرت ما بين منكبين او را ديد در آن مكتوب يافت
«لا اله الا اللَّه محمد رسول اللَّه و على الصديق الاكبر»
پس حضرت باو گفت كه اى حبيب من محمود چند ساعت گذشته كه اين كلمات عاليات در ما بين منكبين تو نوشته شده؟ محمود گفت:
«قبل أن يخلق اللَّه آدم اباك باثنى عشر الف عام»
يعنى مكتوب بود پيش از آنكه خلق كند خداى تعالى پدر تو آدم را بدوازده هزار سال و در روضه كافى از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام روايت كرده كه آن حضرت در خطبه وسيله ميفرمودند كه
«و انى النبأ العظيم و الصديق الاكبر»
و در محاسن برقى از ابو بصير كه مكنى بابو محمد نيز بود روايت كرده كه حضرت صادق عليه السّلام به من گفت كه اى ابو محمد كسى كه از شما بولايت ما بميرد او شهيد است من گفتم كه اگر چه او در فراش خود بميرد؟ حضرت فرمود كه
«اى و اللَّه و ان مات على فراشه حى عند ربه يرزق»
يعنى آرى بخدا قسم كه او شهيد است اگر چه او در فراش خود بميرد و او مانند شهدا زنده است نزد پروردگار خود روزى يافته شده است و ابان بن تغلب از حضرت صادق عليه السّلام روايت كرده كه آن حضرت فرمود
«ما الشهداء الا شيعتنا و ان ماتوا على فرشهم»
منهال قصاب روايت كرده كه ابو عبد اللَّه عليه السّلام را گفتم كه يا بن رسول اللَّه دعا كن تا خداى تعالى شهادت نصيب من كند حضرت فرمود:
ان المؤمنين شهداء «1» بعد از آن اين آيت تلاوت فرمود و حارث بن مغيره روايت كند كه امام جعفر صادق عليه السّلام فرمود كه هر كس از شما كه عارف باشد بامر منتظر يعنى بصاحب الامر عليه السلام مثل كسيست كه با خاتم آل محمد صلوات اللَّه عليه و آله بشمشير در راه خداى تعالى جهاد نموده باشد پس فرمود بلكه بخدا سوگند كه مثل كسيست كه با پيغمبر خداى تعالى جهاد نموده و ازين نيز ترقى كرده فرمود
«بلى و اللَّه كمن استشهد مع رسول اللَّه فى فسطاطه»
يعنى بلكه بخدا قسم كه مانند كسى است كه شهيد شده باشد با رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله در خيمه گاه آن حضرت بعد ازين فرمود در ميان شما آيتى از كلام ملك علام است كه اشعار برين دارد من گفتم كدامست آن آيه يا بن رسول اللَّه؟ فرمود اين آيه كه حق تعالى فرموده
«الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ»
پس فرمود
«صرتم و اللَّه صادقين شهداء عند ربكم»
يعنى گشتيد شما بخدا قسم صادقان و شهيدان نزد پروردگار خود و ازين احاديث و امثال آن معلوم ميشود كه آيه كريمه الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ تا آخر در باب ائمه هدى و شيعيان ايشان نازل شده
«و فى تهذيب الاحكام عن على بن الحسين عليهما السلام انه قرأ هذه الآية: الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عند ربهم ثم قال هذه لنا و لشيعتنا و الذين كفروا و آنان كه كافر شدند وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا و تكذيب كردند آيتهاى ما را أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ ايشانند ملازمان دوزخ
پی نوشت:
1- خ ل: ان المؤمن شهيد.
منبع اصلی: تفسير شريف لاهيجي، ج4، ص: 388-390 (نرم افزار جامع التفاسیر)
مخزن العرفان در قرآن :
وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ اين آيه در مقام اين است كه بيان نمايد كه مصدّقين و مصدقاتى كه در آيه بالا نام برده شده كيانند، و ارائه ميدهد كه آنان اشخاصى ميباشند كه ايمان آوردهاند و بالوهيت حق تعالى و رسالت پيمبران تصديق نموده اند، و (صدّيق) بطور مطلق مبالغه در صدق است، و كسى را صدّيق نامند كه در جميع گفتار و اعمال و حركات و در همه چيز براستى و درستى عمل نمايد، گفتارش صدق- عقايدش مطابق واقع، ظاهرش مرآت باطن و باطنش غرق درياى معرفت و خلوص، چنين كسانى مشيشان و سيرشان بر طريق راستى و حقيقت انجام ميگيرد، و پاداش عمل نيكشان و نورى كه از طريق صدقشان كسب نمودهاند بازگشت بخودشان مينمايد.
بعكس كسانى كه بآيات الهى تكذيب نمودند، و بانبياء نسبت دروغ بستند چنين مردمانى از ياوران جهنّم و از اهل جحيم ميباشند.
طبرسى از حارث بن مغيره چنين روايت ميكند (ما نزد ابو جعفر عليه السّلام نشسته بوديم حضرتش از جدّ بزرگوار خود احاديثى نقل ميفرمود در اثناى آن فرمود از شما هر كس عارف بامام زمان خود باشد و منتظر مبسوط اليد شدن آن امام باشد مثل كسى ماند كه بقائم آل محمّد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم بشمشير خود در راه خدا جهاد نموده پس از آن فرمود بخدا قسم مثل كسى ماند كه با رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم جهاد نموده بلكه مثل كسى ماند كه با پيمبر در خيمه او شهيد شده باشد پس از آن فرمود در ميان شما آيهاى هست كه مشعر بر اين است گفتم يا بن رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم كدام آيه است فرمود قوله تعالى الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ تا آخر آيه (مجمع البيان) اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطاماً وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ در مفردات چنين گفته لعب در لغت مأخوذ از لعاب و بمعنى بزاق و فضولاتى است كه از دهان سيلان داشته باشد (لعب يلعب لعبا) يعنى لعاب دهن او سيلان پيدا نموده لكن در عرف گفته ميشود بر هر عملى كه بدون قصد صحيح و رويه عقلايى انجام گيرد قوله تعالى وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ (لهو) چيزى را گويند كه انسان را مشغول نمايد از آن چيزى كه براى او مهم است قال اللَّه تعالى إِنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ و هر عمل بيهودهاى كه غرض انتفاع از آن باشد قوله تعالى لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً و آن كسى كه گفته مقصود زن و فرزند است (بر فرضى كه زن و فرزند از اقسام لهو بشمار آيد) تخصيص ببعض مصاديق آن داده (مفردات راغب) (زينة) بطور اطلاق چيزى را گويند كه انسان در هر حال بآن خود را بيارايد و تزين و تجمّل پيدا نمايد، و زينة سه قسم است، زينة نفسانى مثل علم و اعتقادات صحيح و اخلاق نيكو، و زينت بدنى مثل قوت جسمانى و قامت بلند و صورت زيبا، و زينت خارجى مثل مال و جاه قوله تعالى حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ اشاره بزينت نفسانى است و قوله تعالى مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ را تفسير بزينت خارجى نموده اند، و در بعض روايات در شأن نزول آيه چنين رسيده كه مردمانى بودند برهنه طواف مينمودند اين آيه در مقام نهى آنها فرود آمده.
(فخر) مباهات نمودن بچيزى است كه خارج از حقيقت انسانى باشد قال اللَّه تعالى إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ پايان آيه بالا تطبيق ميگردد بحالات و درجات زندگانى انسانى از اول كودكى او تا موقع كبر سن وى (لعب) شايد اشاره بموقع كودكى و اعمال بچهگانه او دارد، مثل بازى بچه ها بخاك و چوب و باقى چيزهايى كه بگمان آنان فائدهاى در بر دارد.
(و لهو) اشاره بموقعى است كه از اين قبيل كارها منصرف ميگردد و مشغول ميگردد بكارهاى ديگرى، مثل آنكه خود را مشغول ميگرداند بآلات لهو و چيزهاى ديگر كه فائده عقلايى ندارد.
پس از آنكه از اين مرتبه قدمى بالاتر گذاشت و بسنّ جوانى رسيد آن وقت حب تجمل بر او چيره ميگردد و مايل بزينت لباس و منزل و باقى تجملات ميگردد و سعى مينمايد كه تزين و تجمل وى از هم دوشان خود زيادتر باشد، و وقتى از اين مرتبه بالاتر رفت و فهميد بلباس فاخر و منزل عالى كمالى براى انسان تأمين نميگردد آن وقت فخر و مباهات مينمايد بچيزهاى ديگر مثل كثرت مال و جاه و اولاد و در طلب رياست و پيشوائى و تفوّق بر ديگران بر ميآيد و تمام اين هايى كه انسان خود را بآن سرگرم نموده چون فناء پذير است فائدهاى براى وى تأمين نخواهد نمود اين است كه بطور كلى فرموده إِنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ.
و در اين مبارك آيه حال چنين كسى را تشبيه نموده ببارانى كه بر گياهها و نباتات ببارد و اول سبز و خرّم بنظر آيد لكن طولى نكشد كه خشك شود و چوب گردد و ريز ريز شود و فايدهاى كه در نظر بوده بر آن مترتب نگردد و جز حسرت و ندامت براى زارع باقى نماند چنين است متاع دنيا و آنچه را كه انسان از اول عمر تا آخر هر موقعى خود را مشغول بعملى نموده و گمان ميكند بنفع او تمام ميگردد وقتى موقع نتيجه گرفتن ميرسد مىبيند چنين نبوده كه گمان كرده بود بلكه اضافه بر اينكه در عالم قيامت ارزشى براى عمليّات وى نيست بجز حسرت و ندامت و بر آن مترتب ميگردد عذاب شديد.
منبع اصلی: مخزن العرفان در تفسير قرآن، ج12، ص143-145 (نرم افزار جامع التفاسیر)
